Dowr

Ensampel a	type of chemical entity
Klass	oksid, dihydrogen chalcogenide
Liw/yow	glaswer, gwyrdh, glaswer, diliw, gwynn, diliw, liw dowr
Furvell gymyk	H₂o
Rann a	boos, hidrolysans, water channel activity, cellular water homeostasis, water transport, water homeostasis, water transmembrane transporter activity, response to water, multicellular organismal water homeostasis, cellular response to water stimulus, avon
Synsys ynno/i	oksyjen, hidrojen
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Banna dowr linyel
Stock a rew soled
Komolen y’n ayrgylgh

Kesstoff kemyk diliw anvlasus ew dowr, pur aswonys dhe dhen avel radn a’n ayrgylgh ha hidrosfer. Kebmyn ew dres an efanvos. Essensek ew dhe bub tra vew. Y arwodh gemyk ew H₂O, hebm ew ev a gomprehend dew atom a hidrojen hag onan a oksyjen.

Dowr a worher 71% a enep an nor, an brassa radn en morow ha keunvorow. Kevys ew dowr ewedh avel rewlivow ha lienow rew, avel dowr dor, hag e’n ayrgylgh avel kloudys ha glaw. Dowr a way yntra kreunow e’n Tro Dowroniethel. Dowr ewedh a way a-dro dhe vorow drefen mortidys ha morfrosow.

Baya Fundy en Kanada en morlanow ha trig

Morlanow
Trig

Posek ew dowr en erbysiedh an bes. 70% a’n dowr usys gen den a dhe abmeth. Posek ew pyskecha dhe lies tre avel pednfenten boos. Treusporthys ew radn veur a wara an bes en skathow. Usys ew dowr, rew hag ethen dhe yeynhe ha tobmhe, en diwysyans ha treven. Posek ew rag processys diwysyansek pekara teudha. Essensek ew en lies sport ha didhanedh, pekara neyja, mordardha, golya, sedha, pyskecha, skia ha skesya.

Poynt teudhi (po poynt rewi) dowr ew 0°C ha’y boynt bryjyon ew 100°C.

An Tro Dowroniethel

An tro dowroniethel, po an tro dowr, ew deskrivans a wayans dowr ynter an ayrgylgh ha war hag en-dadn enep an nor. An re ma ew an chif processys:

der ethennans, dowr a dhe’n ayrgylgh dhort enep an tir po mor. Plansow a worr en mes dowr dre’n process treusanellans.
ethen dowr a way gen an gwensow, ha treylya dhe gloudys gen gluthyans.
kodhans a dhehwel dowr dhe enep an nor arta avel glaw, ergh po keser.

Delyow plansow a ell lettya glaw rag hedhes an enep a-dhistowgh dre gontrawaytyans. Dowr a ell resek dhe’n enep woja hedna dhe'n dor garrow plansow, po devera a-dhistowgh dhe’n nor.

An gweres a wari radn bosek ewedh. Dowr a a-ji dhe’n gweres en lent (omsidhlans). Ema tabm a dhowr dor ow mos en town dhe’n garrek avel downsidhlans, ha ema tabm nodho ow mos dre’n gweres dhe’n ryver avel res goles. Pan vo'n nivel dowr dor ow trehedhes an enep, dowr a wra resek dresto, process henwys res treustir.

Dowrdresen tewydh

Woja hager-awel, e fydh an brassa radn a godhans glaw ow resek en-nans ledrow tro’ha kanel an gover po ryver, tabm nodho avel res treustir ha tabm avel res goles. Patron res treustir ha res goles a furv dowrdresen tewydh. Dowrdresen a dhiskwedh chanjyow en nivel diskargans dow e’n ryver. Musurys ew hebm en ‘kumeks’ (metrow kubek an eylen). Patron dowrdresen a greg war niver a elvednow:

myns an kreungylgh.
mars ew ledrow an kreungylgh serth.
hin an tiredh (myns an glawas, ha tempredh uhel a wra kawsya meur a ethednans).
py bar a garrek gweli eus e’n kreungylgh (karrygi dewanus, andewanus po tellek).
py bar a blansow usi ow tevi e’n kreungylgh (kosow po gwelstiryow, po tir difeyth).
py bar a dhyghtyans kreungylgh den a wra devnydh nodho (tedna dowr rag diwysyans ha treven, derevel argeow hag erel).
mar kwra den derevel meur a delleryow andewanus, rag ensampel for'ow tarmac, tohow legh ha derevyansow po parkow kerri kestevyn.

Tirfurvyow ryver

Pan wra dowr drehedhes enep an nor avel glaw po ergh, ema nerthedh dhe ev. Usys ew rdnn an nerthedh dhe fetha rutyans e’n kanel. An remenat a dreusperth godhes en-nans an ryver, ow chanjya shap an tir. Ema settow erel a dirfurvow a-hes an arvor hag en tiredhow rewlivel.

Furvow bew dowrek

Ema dowrow an bys leun a furvow bew. Bewnans a furvyas e’n kensa pres en dowr, nanj ew ogas dhe 4 bilvil a vledhdnnyow, ha trigys ew puskes etto oll aga bewnans. Brodnviles a ell triga en dowr yewedh, pekaramorviles, morvughes, an mordarow ha morhoghes. Diwelvennoges pekara kwilkydnow a spen radn a’ga thermyn e’n dowr ha radn e’n ayr. Kebmyn ew ydhyn bos ogas dhe dhowr, pekara pednow gwydn ha heyji. Plansow pekara gommon a dyv en dowr mor ha korel a ell furvya kribow meur. Udn ensampel ew Krib-bar Meur Ostrali.

Krib-bar Meur Ostrali
Pednow gwydn emperourethek
Morvil keunboth
Morvleydh lewpard ha gommon
Sether kebmyn
Ehennow plankton

Effeythyow war dus

Hwarheans a dhallathas ogas dhe dhowr en Mesopotamia, Ejyp, Rom ha’n FRyverEyndus. Lebmyn ema lies cita meur ryb ryvers po an arvor dre reson kenwerth.

Dowr Nil ha cita Luxor
Evrek Nowydh
Shanghai
Skath kenwerth arnowydh

Tus a wra dyghtya dowr dh’y wul salow rag eva, dell ew usys dre geworra klorin. E’n gwettha pres, ema ogas dhe 660 milvil a dus e’n bes heb dowr salow rag eva. Ema teknologieth arnowydh ow kweres glanhe dowr stronk. Diwysyans, abmeth ha treven a re lies tra e'n dowr, ha'y dhefolya. An re ma a gomprehend dowr dhort balweyth, nitradow dhort parkow ha karthyon dhort treven.

Dowr dhort balweyth kober en Enys Môn en Kembra.
Karthyon hag atal diwysyansek e’n Dowr New war an or ynter Meksiko ha Kaliforni.
Rei karthyon dhort privedhyow en ryver en Kenya

Usys ew dowr rag askorra tredan ewedh. Arge an Tri Hownans en China ew an dredanva dhowrdredanek moyha e’n bes.

Arge an Tri Kownans

Dowr e’n Efanvos

Askorrys ew dowr e’n efanvos avel is-askor furvyans ster. Diskudhys veu dowr en golow kwasar 12 bilvil bledhen-wolow dhort an Norvys. Prov ew hebma bos dowr e’n Efanvos rag an brassa radn y vosva. Ema meur a dhowr en-dadn enep loryow Europa hag Enceladus, telleryow possybyl dhe gawas bewnans.

Rew dowr war Bedn-Aghel Soth an planet Meurth
An skeusen ma a Enceladus a dhiskwedh linednow hag a wra gara dowr en-mes
Loor Europa gen enep a dhowr. An radnow tewl ew tiredhow gen moy a vonyow e’n rew.

Onan a'n mil erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.

Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.