Oksyjen

Ensampel a	Elven gymyk, dialkan, lithophile
Klass	bagas 16, oxidizing agent
Konter a	phlogiston
Dydhyas diskudhans	1774
Niver atomek	8
Aray an elektrons	[He] 2s² 2p⁴, 1s² 2s² 2p⁴
Elektronegedhegedh	3.44
Studh oksidyans	−2, −1, 1, 2
Rann a	period 2, bagas 16, oxygen gasoreceptor activity, oxygen carrier activity, dowr
Synsys ynno/i	oxygen atom
Gwradh	60, 73, 152, 48
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven gemyk ew oksyjen, niver 8 e'n Vosen Beriodek. Y arwodh gemyk ew O. An hanow a dheu dhort an geryow Greka oxy genes, ow styrya furvya trenken. Oksyjen ew an elven treja moyha pals e'n Univers, woja hidrojen ha heliom. E'n System howlek, anusadow ew an Norvys drefen bos kebmys oksyjen e'n ayrgylgh (arwodh sur a vewnans, drefen y vos furvyes gen lughwrians).

Essensek ew oksyjen drefen y vos radn a DNA ha kesstoffow erel posek dhe vewonieth. Ema othem dhe pub eneval a oksyjen rag anella. Nanj ew a-dro dhe 2.4 bilvil bledhen an level oksyjen e'n ayrgylgh a dhallathas derevel e'n Hwarvos Oksidysans Meur. Eghednow nowydh a usyas lughwrians rag askorra oksyjen. An oksyjen o gwenon dhe'n cyanobakteria hag a vewa kens. Na ell den anella pan vo le ages 17% oksyjen e'n ayrgylgh. Bes re a oksyjen ew peryllus ewedh, en arbednek dhe sedhoryon downvor, neb a ell kawos the bends.

Joseph Priestley (1733-1804) a veu an kensa dhe dhiskrifa oksyjen en mis Est 1774. Ev a fogellas howlspladn war verkurik oksid (HgO), ha kuntel an gass hag a veu askorrys. Carl Wilhelm Scheele (1742-1786), kemygydh a Sweden, a wrug usya an keth method diw vledhen kens hedna, bes na wrug skrifa derivas. En mis Gwydngala 1774 ev a skrifas lyther dhe Antoine Lavoisier (1743-94) en Frynk a-dro dhe'y dhiskudhyans. Na leveris Lavoisier ev dhe dhegemeres an lyther. Priestley a vysytyas Lavoisier en mis Hedra 1774, ha na leveris Lavoisier a-dro dhe hedna hwath. Bes Lavoisier a gonvedhas diskudhyans oksygen dhe dhisprevi tybieth phlogiston. Lavoisier a brovyas an hanow oxygene rag an elven.

Askorrys ew 100 milvil tonnas a oksyjen dhort an ayr pub bledhen, po dhort ayr linyel po usya ridrow zeolit rag sugna'n nitrojen dhort an ayr. Usys ew an brassa radn a'n oksyjen rag gul dur (55%) po e'n diwysyans kemyk (25%). Usys ew mynsow le en klavjiow, dyghtya dowr, fusednow ha treghi olkenyow. An diwysyans kemyk a dhasober oksyjen gen ethylen rag gul ethylen oksid, hag en y dro rag gul lin gorthrew, polyester ha gwiasow dillas.

Monow silikon-oksyjen a gomprehend an brassa radn a grohen an Norvys, war-barth oksidow elvednow erel. Oksyjen e'n ayrgylgh uhel a wari radn bosek en y furv ozon (O₃). An ozon a wra sugna dewydnyans ugh-violet, ow kwitha enep an Norvys dhort an dewydnyans peryllus ma. Klorofluorokarbonow o kudyn meur dhe'n Level Ozon, bes lettyes enjei gen an Protokol Montreal en 1987.

Poos atomek oksijen ew 15.99, y boynt teudhi ew -218°C ha'y boynt bryjyon ew -183°C. Y dhosedh ew 1.43 gramm an liter. Gass diliw, anvlasus ew oksyjen. Glas ew liw lin oksyjen e'n spektrum.