Kernow

Kernow

(Baner)	(Kota arvow)

Lavar: Onan hag Oll
Gwlaskor	Ruwvaneth Unys
Penncita	Truru
Brassa tre	Sen Ostell
Enep	3 563 km²
Poblans (2016) Dosedh	556 000 156/km²
Poblans - Sommen (2016) - % a'n RU - Dosedh	556 000 triger 0.85 % 156triger/km²
Yeth sodhogel	Nagonan; Sowsnek (de facto); Kernowek (avel taves ranndiryel)
Esedhow yn Senedh an RU	6 ES
Mona kemmyn	Peuns Sterling (£) (GBP)
Hemnys kenedhlek (ansodhogel)	Trelawny, Bro Goth Agan Tasow
Tasogyon	Sen Pyran (5 Meurth) Sen Myghal (29 Gwynngala)
Mil kenedhlek	Palores

Kernow yw kenedhel ha dugeth y'n soth west a Vreten Veur y'n Ruvaneth Unys. Yma hy emlow gen an Mor Keltek dhe'n north, an Mor Bretannek dhe'n soth, ha Dewnens konteth Pow Sows dhe'n est. Truru yw hy fenncita.

An wlaskor geltek anserghek a Gernow a wrug omdhiskwedhes woja perhenegy Dumnonia gans an Sowson yn 8ves kansbledhen. A-dro dhe'n 11ves kansbledhen, Kernow a veu sugnys yn Kurun Pow Sows, kensa avel yurleth, ena avel dugeth. An 16ves kansbledhen a welas sordyansow war-bynn rewl Pow Sows, ha peryl rag an yeth kenedhlek, Kernowek. War-bynn an 18ves kansbledhen, Kernow o gyllys ewngemyskys gen Pow Sows, ha namna verwis an yeth.

Hedhyw, yma Kernow ow pesya mentena hy gonisogeth, ertach ha yeth dyblans, hag yma lies bagas ha meur a Gernowyon ow kul kaskergh rag ajon a Gernow avel kenedhel ha'n Gernowyon avel pobel.

Istori Kernow

Erthygel leun a vanylyon: Istori Kernow

Yth esa pobel ow pewa yn desedhans Kernow arnowydh a-dhia 10,000 vledhen kyns Krist. Leun a bobel o Kernow yn Oos Brons; i a wrug an niver meur a grugow, torrow ha donsow meyn y'n pow.

Kernow o an devedhyans chyf rag sten yn bys an Mor Kresdorel. Ena an yeth keltek o an tavas unnik kewsys yn Breten Veur. Yth esa an looth "Dumnoniorum" ow triga yn Dewnans ha Kernow. Yn 43 a'n Oos Kemmyn, an Romanyon a dryghas Vreten Veur, mes ny varsons i bewnansow an Gernowyon nameur. Yn 410 OK y hasas an lyjyons an enys, ha wosa henna yth o res dhe'n Geltyon defendya aga honan erbynn omsettyansow. Ny gewsir Latin gans an werin namoy, mes yeth Vrythonek an dus a Vreten Veur a worta yn few. Lies Brython a asas an enys rag Breten nowyth a-dreus an Chanel, Breten Vian.

Wosa an Romanyon dhe dhiberth, an Sowson a omsettyas Vreten Veur yn skon. Y'n keth termyn, an Wodhyli a drevesigas yn Alban, Enys Manow, ha Dyghowbarth Kembra. Yth esa myghternedh Kernow (po myghternedh an Dhumnonii) ow reynya dres Dewnans ha Kernow. Yn 577 OK, kas orth Deorham, ogas dhe Vristol, a asas an Vrythonyon a-gledhbarth (an Gembroyon) a Vrythonyon a-dhyghowbarth (an Gernowyon po West-Kembroyon). Yth esa an Sowson ow pyghanhe tiredh Kernow tamm ha tamm, bys 936 OK, pan dhesedhas an myghtern Sowsnek Æðelstán an amal kernowek orth an Tamer. Yn 1337, Edward III a fondyas Dugeth Kernow rag pe rentow dh'y vap, an Pryns Du.

Yth esa rebellyans yn 1497 gans Mighal an Gov ha Tommas Flamank avel hembrenkysi. Hanter kansbledhen wosa, yth esa Omsav an Lyver Pysadow yn 1549 erbynn an lyvrow pysadow hag o nowyth, protestant hag y'n yeth Sowsnek. An brassa rann a'n Gernowyon a skoodhya an kaws ryal erbynn Senedh Westminster y'n 17ves kansbledhen. Teyr has a veu omledhys yn Kernow yn 1642 ha 1644.

Tamm ha tamm, eglos an Vethodysi a dheuth ha bos eglos an brassa niver a'n werin Gernowek. Y'n 18ves ha 19ves kansbledhynnyow, termyn Humphry Davy ha Richard Trevithick, yth esa hwel balyow ow tevi ha diwysyans Kernowek ow tisplegya. Mes an diwysyans sten a veu gwannhes y'n 19ves kansbledhen, ha lies den bal a Gernow a waya dreus an mor dhe'n Statys Unys, Ostrali (yn arbennek Konna tir Yorke yn Soth Ostrali), Afrika Dyghow, Meksiko ha gwlasow erel.

An dasserghyans Kernowek a dhallathas yn 1904. Gorsedh Kernow ha Kuntellesow Kernow Goth a avonsyas gnas geltek a Gernow y'n termyn ma. Hwel sten, pyskessa, ha gonisogeth an tir re nahas a-dhia Nessa Bresel an Bys. Ytho, erbysieth an pow yw pupprys moy serghek war dornyaseth, awos an tirwelyow arvorek bryntin usi omma. An Unyans Europek a aswonnis esow erbysiethek Kernow ow ri dhedhi savla Amkan Onan.

Gwlasegeth

Erthygel leun a vanylyon: Politegieth Kernow.

Yma 87 esel dhe Gonsel Kernow, a's teves hengov a bolitegoryon anserghek ha livrel. Kernow yw Dugeth rynnys yn dew dyller konsel, konsel an tir meur, ha konsel Syllan. Y'n termyn eus passyes y fia Kernow rynnys yn ranndiryow, ha kyns henna yn kontethow. A-dhia 2021 yth yw an Parti Gwithadorek an brassa parti y'n konsel, kyn na gavsons majorita a votys. Yma dhe Gernow hwegh esel yn Senedh an Ruvaneth Unys.

Doronieth

Erthygel leun a vanylyon: Doronieth Kernow.

Kernow yw konna tir fest yn soth west Enys Vreten Veur. Dowr Tamer a wra an amal yntra Kernow hag an gonteth Sowsnek a Dhewnans y'n howldrehevel. Ottomma tiredh Kernow orth ledanna, gans 75 km. A-dhyghowbarth yma'n Chanel, hag a-gledhbarth hag y'n howlsedhes yma Mor Havren ha'n Mor Keltek. Tir garow yw pervedh an pow, a-ban yw ystynnans a Woon Esk ha Dartmoor Bronn Wennili, 419 m. Dowr Tamer yw an brassa avon; yn mysk an erel yma Avon Kammel, Avon Fowydh, hag Avon Fal. Kernow yw geryes da awos hy threthow ha kewer dom.

Kevrennow Pervedhel

Trevow yn Kernow

Yma'n erthygel ma owth usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek kres.

	Keltia
	Alban \| Breten Vian \| Iwerdhon \| Kembra \| Kernow \| Manow
	Gwelewgh ynwedh: Keltyon · Yethow Keltek

An erthygel ma re henwis avel erthygel a vravder ow kul enor dhe Wikipedi, an godhoniador rydh. Rag derivadow pella, mirewgh orth dhadhelva an erthygel hag orth an rol a erthyglow brav.

Porth Kernow – Tre rag folennow ha klassys Wikipedya a-dro dhe Gernow.