Richard Trevithick
Richard Trevithick | |
---|---|
Genys |
13 Ebrel 1771 Tregasworon |
Mernans |
22 Ebrel 1833 Dartford |
Kenedhlogeth | Kernow |
Galwesigeth | hwithrer tiryow, deviser, mining engineer, jynner, railway engineer, locomotive designer |
Tas | Richard Trevithick |
Mamm | Ann Teague |
Pries | Jane Harvey |
Fleghes | Francis Trevithick, John Harvey Trevithick, Frederick Trevithick, Richard Trevithick, Ann Trevithick, Elizabeth Harvey Trevithick |
Neskerens | John Harvey, Andrew Vivian |
Deviser hag ynjynor balweyth bretennek dhyworth Kernow o Richard Trevithick (13 Ebrel 1771 – 22 Ebrel 1833). Genys veu y'n golondir balweyth a Gernow, troghyes o Trevithick yn balweyth hag ynjynorieth dhyworth bloodh yowynk. Mab a valgapten, ev a berformyas yn trog y'n skol, mes ev eth ha bos ragresor a garyans ethen fordh ha kledhren a-varr. Y vrassa kevro a bris o displegyans an kensa jynn-ethen gwaskedh ughel, ev a vyldyas an kensa jynn-ethenn hyns-horn skeul leun a oberas ynwedh. An 21 Hwevror 1804, an kensa viaj hyns-horn a veu tennys gans lokomotyv re hwarvia bythkweth pan dennas jynn-ethen Trevithick heb hanow tren a-hys hyns-tram an Hornweythva Pen-y-darren yn Merthyr Tydfil, Kembra.
Trevithick a oberi tramor ynwedh; kusulyas balweyth yn Perou o hag ev a eksplorya rannow a Gosta Rika. Yth esa lower a boyntyow ughel hag is dhe oberen Richard Travithick, dhe unn poynt ev a enebas diswirans arghansek. Ev a soffras rivalyans krev a lower a ynjynoryon valweyth hag ethen a'y oos. Dhe benn y oberen, figur aswonys ha gordhyes o, mes ogas dhe benn y vewnans ev a gildennas a'n lagas poblek. Y'n jydh hedhyw aswonys yw dhe'n klyghyow balweyth, ynjynorieth ha hyns-horn.
Puffing Devil
[golegi | pennfenten]Yn 1801 Trevethick a vyldyas lokomotyv-fordh ethen war dyller ogas dhe'n Fore Street a-lemmyn yn Kammbronn. Trevithick a henwis y gocha 'Puffing Devil' (Jowl a hweth) ha'n jydh kyns Nadelik y'n vledhen na, ev a wrug y dhiskwedhes ha'y lewya yn-bann Fore Street ha dhe benn Bre Gammbronn, dhyworth Krowsgammbronn dhe'n wig a Dansys gans hwegh trethyas war an kocha. An viaj ma a awenas an gan "Camborne Hill" (Bre Gammbronn).
Tri dydh diwettha, dres assays pella, an lokomotyv a dorras wosa ev dhe bassya dres lonk y'n fordh. Dileghys o an kocha yn-dann skovva gans y dan ow leski hwath ha'y vayni ow mos dhe'n diwotti yn ogas rag boos ha diwosow. Y'n kettermyn an dowr y'n galter a wrug bryjyon dhe-ves, an jynn a dommhas hag ev a dardhas hag a veu distruys. Tevithick a dybis bos an problem error an mayni ha na y dhesin.
Yn 1802 Trevithick a batentas y jynn-ethen gwaskedh ughel. Dhe brovya y dybyansow, ev a vyldyas jynn-kosel dhe'n weythva gompani Coalbrookedale yn Shropshire. An jynn ma a herdhya dowr dhe ughelder musurys dhe vusura an ober a veu gwrys. An jynn a oberi dhe dhew-ugens bommenow pub mynysenn gans gwaskedh a 145 psi yn y galter.
An Lokomotyv Pen-y-darren
[golegi | pennfenten]Yn 1802, Trevithick a vyldyas jynn-ethen gwaskedh ughel dhe lewya morthol dhe'n Hornweythva Pen-y-Darren yn Merthyr Tyfil, Kembra Dyghow. Gans gweres a Rees Jones, arvethesik an hornweythva, ha gans menystrans Samuel Homfray, an perghen, ev a dhrehevis an jynn war rosow hag y janjya dhe lokomotyv. Yn 1803, Trevithick a werthas y batentow rag y jynnow dhe Samuel Homfray.
Lokomotyv Trevithick a sordyas marth yn Homfray hag ev a wrug kenwostel gans hornmester aral, Richarch Crawshay. Ev a genwostlas 500 gynis y hylli lokomotyv-ethen Trevithick tenna deg tonnas a horn a-hys an hyns-tram Merthyr Tydfil dhyworth Pen-y-Darren dhe Abercynon, pelder a 9.75 mildir (16 km). An 21 Hwevror 1804 an lokomotyv a dennas deg tonnas a horn, pymp kocha ha deg ha tri-ugens den an pelder leun yn peswar our ha pymp mynysenn. Y dooth kresek o 2.4 m/e (3.9 km/e).
Gwaynyes veu an kenwostel, hag ev a dhiskwedhas y vos possybyl dhe denna kochow poos ow tevnydhya posow glenus ha lokomotyv-ethen galosek. Re boos o an lokomotyv hag ev a dorras neb a'n kledhrennow awos aga bos desinyes rag beghow skaffa; ytho wosa kenwostel an hyns-tram dhe vos delergh dhe varghnell. Gorrys war stockys veu an jynn hag eyldhallath y ober ow lewa an morthol.
Replika an lokomotyv Pen-y-Darren a veu byldyes yn 1981 hag eth dhe'n Welsh Industrial and Maritime Museum (Gwithti a Arvor ha Diwysyans Kembrek) yn Kardydh; pan wrug hemma degea, an jynn eth dhe'n National Waterfront Museum (Gwithti Kenedhlek an Glannow) yn Abertawe. An lokomotyv a ober lower a weythyow pub bledhen war 40 meter a gledhrennow dhe'n gwithti.