Amalrewlivans
Klass |
argerdh rewlivel ![]() |
---|
Amalrewlivans (hanow gwadn - amalrewlivek) ew an processys a sew teudhi ha rewi en tiredhow a-ugh rewlivow po ogas dhe rewlivow. Etho tiredhow pekar ha Kernow na veu rewlivys a wodhevis amalrewlivans dres Oos an Rew.
Amalrewlivans a dheuth testen akademek en dororieth woja Walery Łoziński, dororydh polonek, dhe gomendya an ger en 1909.
En venowgh an tir en tiredhow amalrewlivek ew rewys, hebm ew stagrew (permafrost).
-
Block rew en stagrew
-
Stagrew ow teudhi, Enys Herschel, Kanada
Elvednow a wra effeythya war amalrewlivans
[golegi | pennfenten]- Dorles - tempredhow ew yeynna en tiredhow pella dhort an kehysedh.
- Ughder - an tempredh a godh 1°C gen pub 100m a uhelder.
- Frosow morow bras - frosow dhort tiredhow pedneghlek a ell yeynhe tiredhow pella dhort an pedneghel.
- Brastirekter - tiredhow en kres brastir ew yeynna.
Processys amalrewlivans
[golegi | pennfenten]Ma amalrewlivans ow kwasya niver a brocessys a ell gul godhasow kemysk avrewlys. An processys a gomprehend:
- Ober rewi-teudhi - ma kelghow a deudhi (e'n jydh po hav) ha rewi (e'n nos po gwav) ow kawsya dowr dhe efani ha krackya karrek.
-
Dowr ow mow dhe fols e'n garrek, rewi hag efani an fols
-
Meyn rewvrewys woja ober rewi-teudhi
-
Effeyth ober rewi-teudhi war Glyder Fawr, Kembra
- Gweresliv - ema spysow a rewi ha teudhi e'n gweres ow kawsya an gweres dhe liva war nans leder.
- Oorliv - haval orth weresliv bes war dir gwastas. Ema gweres leun a dhowr ow teudhi ha liva.
- Karreklabmow - ober rewi-teudhi a wra meyn lows. Anjei a ell kodha war nans leder avel karrekslynk po erghslynk rag furvya radel.
- Erghtewedha - ergh hag a dreyl dhe rew a ell tewedha hag usya an garrek weli gen gweres dowr teudh.
-
Kloutys ergh a-ugh an Rewliv Athabaska
-
Klout ergh en Sgotlond

Tirfurvow
[golegi | pennfenten]- Klusva - (felsenmeer po blockfield en Sowsnek) karrek weli a-ugh an rewliv ew terrys gen ober rewi-teudhi.
-
Klusva war Broad Crag, radn a Scafell Pike, uhella menedh Pow an Sowson
-
Klusva war Glyder Fawr (Cludair ew klusva en Kembrek), Park Kenedhlek Eryri
- Pednvrewyon - (head po coomberock en Sowsnek) - godhasow lows gwayys war nans leder woja gweresliv. Ma an ger coomberock ow kampolla godheaow krey war woles ledrow krey en radn dyhow Pow an Sowson, head ew term usys en Kernow en kensa (1839) rag godhasow kemysk a garrygi erel, rag ensampel en Dartmoor.
-
Lappys gweresliv a bednvrewyon en Wyoming
-
Terassys gweresliv en Nihon ow tiskwedha an godhasow kemysk
-
Treth derevys ogas dhe Brighton, Pow an Sowson. War woles ma godhasow treth kens Oos an Rew, a-ugh ema pednvrewyon gen mantedhednow a olifanses kensistorek (mamothas) ha dowrvergh et anjei.
-
Pednvrewyon dhort nanj ew 20,000-100,000 vledhen
- Dor patronys - dor patronys a hwer lebma hwra meyn furvya kelghow, liestuegyon ha linednow, ow kroegi war an tirwedh leel. Rewi ha teudhi a dreyl an godhasow ha digemyska tewes ha bili.
-
Pingo ha dor patronys en Kanada
-
Dor patronys en Alaska
-
Kelghow meyn en Svalbard
-
Linennow meyn en Sgotlond
- Lappys gweresliv - (solifluction lobes en Sowsnek) furvyes era anjei pan wrug gweres leun a dhowr liva war nans leder drefen gravedh, ow furvya lappys shap U
-
Lappys gweresliv en Wyoming
-
Effeyth gweresliv en Swistir
- Karnow - (Tor en Sowsnek) Usys ew an ger ma rag deskriva tirfurvow haval aga semlant bes furvyes gen niver a vor'ow. En tiredhow amalrewlivek, ma ober rewi-teudhi ow brewi radnow a'n karrygi ha gara blockys an eyl war bedn y gila.
-
Karn en Wicklow, Iwerdhon
-
Karn Kilmargh, Goon Brenn, Kernow
- Radel - (scree en Sowsnek) furvyes woja ober rewi-teudhi dhe derri an garrek war alsyow. Ma an darnow ow kodha war nans an leder serth.
-
Radel en Coire Lagan, Menydhyow an Cuiltheann
-
Radel Wastwater, Pow an Lydnow
Tundra ew an ekosystem kevys en tiredhow amalrewlivek, po Arktik/Antarktika, hebm ew pedneghlek, po Alpek, menedhyek.
-
Tundra en Kanada
-
Tundra uheltir en Washington, Statys Unys
Gwenslows
[golegi | pennfenten]Gwenslows (loess en Sowsnek) ew tewes a alja bos hwethys pell dhort rewlivow dhe diredhow amalrewlivek. Dell ew usys tewes po pri liw melyn ew. Gwenslows a ros y hanow dhe Dhowr Melyn po Hwang Ho en China. Pur kebmyn ew en Asi kres ha'n Statys Unys.
-
Dowr Melyn en China
-
Gwenslows en stat Mississippi, Statys Unys
-
Tirwedh gwynslows en China
Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.