Omdowl Kernewek

sport
Isklass a	omdowl
Pow	Kernow
Country of origin

Omdowl Kernewek yw furv a omdowl haval dhe’n gis bretonek Gouren. Aswonys yw avel "wrasslin’" yn rannyeth Sowsnek Kernow. Kampollys yw omdowl gans Chaucer y’n Canterbury Tales, Shakespeare yn As You Like It ha Michael Drayton yn Polyolbion.

An hanow res dhe vreusydh yw gwelenwas po lorghwas (treweythyow styckler dhyworth an hanow Sowsnek). Lavesys yw styr an ger ‘stickler’ avel pedant dhe dhos dhyworth an devnydh ma

Omdowl yw gwari kenedhlek Kernow, a lesas a-derdro Breten hag ena, warbarth ha an diaspora a dus kernewek, dhe dylleryow kepar ha’n Statys Unys, Ostrali, Meksiko, Aotearoa hag Afrika Dhyghow.

Komendyans dhe rewlys kesstrifa

Amkan omdowl yw dhe dewlel an erbynner ow kawsya ev dhe dirya war hys y geyn. Pub omdowler a’n jeves jerkyn a wrians ha devnydh kales, ow kallosegi i dhe dhalghenna an erbynner. Difennys yw settya dalghen war an konaow bregh po besies, keffrys ha synsi war yn-dann an kres. Res yw kemeres pub gavel war an jerkyn, kyn fo gesys gul devnydh a balv an leuv dhe herdhya po treylya a-denewen an erbynner.

Tri gwelenwas a vir ha rewlya pub fytt, ow kwitha skor a boyntow gwaynys. Peswar ebil yw gorrys war geyn omdowler, dew war an dhiwskodh ha dew a-ugh an dhiwbedren. Omdowler a yll skorya poyntow dre dewlel an erbynner war y geyn, an niver a ebilyow ow tava an leur yw an niver a boyntow skorys. Mar kallo omdowler skorya tri po peswar ebil, hemm yw gelwys ‘keyn’ ha’n fytt yw gorfennys, gans an towler ow kwaynya. Pub gwelenwas a dhrehev y welen pan vo gwelys gansa bos ‘keyn’ kowlwrys. Y hyllir ri ‘keyn’ dre vajorita, h.y. dew yn mes a dri gwelenwas. Mar nag yw Keyn res, an gwaynyer yw an omdowler gans an niver moyha a boyntow gwaynys a-ji dhe'n finweth termyn.

Istori

Yma istori hir dhe omdowl Kernewek. Jeffri a Venow, yn Historia Regum Britanniae ca. 1139, a dheskrifas Corineus, fondyer Kernow yn henhwedhlow, avel den "a golonekter meur ha hardhder, neb, orth metya nebonan, pypynak y vyns, a’n disavsa, kepar ha dell via flogh”. Wosa henna. Jeffri a lenn an hwedhel fatel wrussa Corineus omdewlel kowr Kernewek, Gogmagog (po Goemagot) war benn an als aswonys avel Lamm Goemagot (tybys dhe vos Aberplymm.

Thomas Hoby a skrifas yn 1551 dell wrug myghtern Pow Frynk yn Chastenbriant diskwedhes dhe Arlodh Gororydh Northampton "great pleasure and disport...sometime with his great boisterlie Bretons wrastling with my lordes yemen of Cornwall, who had much to do to gete the upper hande of them."

Y teuth nebes a’n dustuni skrifys a-varra rag omdowl dhyworth bardhonek 1612 henwys "Poly-Olbion" gans Michael Drayton, a re henwyn nebes towlow omdowl Kernewek. Drayton a dhyllas bardhonek yn 1627 gelwys Batel Agincourt. An bardhonek a lever dell wrug an dus Gernewek mos warbarth Myghtern Henry V dhe vatel diskwedhes baner a dhew omdowler Kernewek.

A-dhia termyn hir omdowloryon dhyworth Kernow, Dewnens ha Breten Vyghan re gemeras rann yn fyttow yntra-Keltek a-dhia 1402, hag i a hwer bys hedhyw. Yn dedhyow a-varr, omdowloryon Kernow ha Dewnens a gesstrifa yn fenowgh, mes an rewlys usys a wre varya. Unn kesstrif a vri o yntra Richard Parkyn ha’n den a Dhewnens John Jordan.

Yn 1654, leverys yw dell wrug Oliver Cromwell ha lower a’y gonsel privedh mires orth 100 Kernow owth omdewlel yn Park Hyde, Loundres, ow tiskwedhes "...great agility of body and most neat and exquisite wrestling at every meeting of one with the other, which was ordered with such dexterity, that it was to show more the strength, vigour and nimbleness of their bodies, than to endanger their persons."

Wrastling is as full of manliness, more delightful and less dangerous (than hurling).... for you shall hardly find an assembly of boyes in Devon and Cornwall, where the most untowardly amongst them will not as readily give you a muster of this exercise as you are prone to require it.

istorier an 17ves kansvledhen, Richard Carew

Myghtern Charlys II, warbarth ha "bys arlodhi" ha lies miror aral, a viras kevres a fyttow omdowl yn St James Park, Loundres yn 1669, gans pors a £1,000. Tus Kernow a waynyas.

His Highness York’s great Duke beheld the same

With other persons of renowned fame

Brave Cornishmen, you are to be commended

And will be so until the world is ended.

Sir Thomas Parkyns (1664–1741), aswonys avel an ‘’Wrestling Baronet’’, o skoodhyer omdowl. Ev a restras fytt pub bledhen yn Bunny, Nottinghamshire (an pewas o hatt lasys gans owr). An fyttow a besyas bys dhe 1810. Dyllys veu y lyver yn kever omdowl The Inn-Play: or, the Cornish Hugg-Wrestler yn 1713 ha dastyllys veu liesgweyth.

Kesstrif yn Bosvenegh yn 1811 a dennas 4,000 miror, mes wosa henna, nyns esa kemmys bern y’n sport. James Gerry a Lanngenhorn ha Samuel Rundle a Aberplymm a gesstrifas rag pors £20 ha kampyorieth Kernow yn 1883 yn Lyskerrys. Wosa dres our a omdowl, an fytt a worfennas avel kesskor pan wrug Rundle terri keher y arr. Paper nowydh The Cornishman a dherivas Rundle dhe fetha pubonan a’n dus wella yn Amerika keffrys hag ogas dhe bubonan yn Dewnens ha Kernow.

Yn 1927 William Tregoning Hooper (Bras y Golon) a akordyas gans an Breton Dr. Cottonec a Gemperle y tegodh synsi kampyoriethow may halla omdowloryon a Gernow ha Breten Vygan kesstrifa ynna. Yn 1932 Duk Kernow a weresas arghasa omdowloryon Kernow.

Y’n 1970ow, Skol Penneglos Truru a wre dyski omdowl Kernewek avel rann a’y thowlen adhysk fisegel ha’n unnik skol yn Kernow dhe wul henna.

Hengovyow

Yth esa usadow koth, Dydh Sul wosa fytt omdowl, po dhe wiska pewasow gwaynys y’n eglos po aga kregi war goloven a-ji dhe’n eglos ogas dhe’n penndarras. Avisyes veu an usadow ma yn arbennik pan hwarva an trygh yn pluv aral.

Usadow aral o pan wrussa gwelenwesyon kampyorieth omdhiskwedhes y’n eglos an Dydh Sul awosa ow kwiska "Christys" (hattys owrlin gans snodow).

Yma lies hwedhel a venenes avel omdowloryon gallosek, moy ages 200 bledhen alemma hogen. Rag ensampel, Caroline a veu dyskys omdowl gans hy thas, hag yn hy thro hi a dhyskas hy mab Joel Andrewartha, eth a-rag dhe vos onan a’n omdowloryon gwella yn Kernow, hag a wrug fetha Polkinhorne. Ensampel aral yw Lizzie Taylor (1831-1887) po ‘’Happy Ned, hag a dowlis John Lillywhite yn fytt a hwarva yn Klewyns. Benen bal o hi a wiskas yn dillas den.

Yn fytt, omdowloryon a wra shakya diwla kyns pub kolm. Kyns kres an 1800ow, res o dhe gesstriforyon nagha devnydh pystri kyns dalleth kesstrif.

Yn hengovek, an eyl omdowler a wrussa ri chalenj dh’y gila gans tewlel hatt dhe’n kylgh. Martesen an lavar “throwing one’s hat into the ring” yn Sowsnek a dheu dhyworth an praktis ma.

Nans yw termyn hir, yonkers yn Kernow a wrussa gwari "shuffle hats and wrastle", may hwrussens tewlel aga hattys dhe’n kylgh, hag ena omdewlel herwydh parya an hattys.

Yth esa usadow ynwedh a "begging the ring" may hwre omdowloryon koth po shyndys kerdhes a-dro dhe’n kylgh ow pysi alusennow. Aslesys veu an usadow ma gans arghas hegar rag omdowloryon yn 1926, hag ena gans stat an les.

Gwariys veu fyttow omdewlel yn korflannow eglos, mes yn 1297, difennys vons gans Epskop Karesk dhyworta yn Dewnens ha Kernow.

Yn termynnyow Viktoryanek, difennys veu benenes rag termyn kott dhyworth fyttys, drefen tus dhe omdewlel ow kwiska islavrogow hir, na ve konsidrys wordhi.

Y hwre hattys lasys gans owr usys yn fenowgh avel pewasow kynsa rag omdewlel. Leverys yw bos gwikoryon an hattys na immun rag attendyans an press gang.

Yn fenowgh omdowloryon klamderys yn fyttys a veu dyghtys dre wosa ma na ve medhek orth leuv.

A-dhia a-dro dhe 1850 dhe’n 1900ow a-varr, moy a drenow a veu restrys ow mos dhe drevow may feu synsys kesstrifow omdowl. A-dhia a’n 1900ow a-varr a-rag, keworrys veu moy a gyttrinyow.

Bys dhe 1927 nyns esa fin termyn rag fyttow, ha kovadhow a lever nebe fyttow dhe gemeres lies our, treweythyow moy ages unn jydh. Yn 1927, a rewl a dhueth ha bos an gwella a dhew godh yn 20 mynysen, mes nyns o hemma gerys-da, drefen tus dhe dybya may hwrug an lakka omdowler gwaynya an fyttow ma. Chanjys veu hemma dhe’n rewl a-lemmyn a dhew hanter, deg mynysen an unn, gans poyntow usys dhe dhetermynya an gwaynyer mar nag yw Keyn skorys.

Y’n 1800ow a-varr, yth esa gisyow dyffrans a omdowl yntra’n West hag Est. Omdowloryon a wre devnydh a’n gis west a gomprehendyas Parkyn, ha’n gis est an teylu Truscott. Erbynn diwedh an 1800ow, ny wrug an dyffrans eksistya namoy.

Lavar koth an omdowler

Gwari hweg yw gwari teg

Li an omdowler

War ow enor ha war enor ow bro,

my a de omdewlel heb trayturi na garowder,

hag avel oll ow lelder my a ystynn ow leuv dhe’m kontrari.

Gans geryow ow hendasow: “gwari hweg yw gwari teg”.

Korfow rewlya

Re beu fowt akord, dres termyn, piw o an korfow rewlya y’n sport ha dyffransow a-dro dhe natur ewn an rewlys. Drefen hemma, an sewyans a veu golennoryon kettermynek rag titlow an bys, kenedhlek ha ranndiryel.

Korfow rewlya yn mes a Gernow

Fondyes veu Kowethas Omdowl Dewnens ha Kernow yn 1849. Fondyes veu Kowethas Omdowl an Kontethow West yn 1877.

A-dreus an bys, niver a gorfow rewlya ranndiryel re dhyghtyas fyttow omdowl leel. Ensamplow a gomprehend:

An Troslu Skav Morek Riel rag kesstrif yn Nihon yn 1872,
Klub Athletek Ivey rag kesstrifow yn Michigan, Statys Unys.
Kessedhek Omdowl Brotton yn Konteth Evrek,
Kowethas Omdowl Bodhesik Bendigo yn Bendigo, Ostrali,
Kowethas Kernewek Afrika Dhyghow
Klub Athletek Taunton, Gwlas an Hav,
Kessedhek Omdowl St Budeaux ha Ranndir rag kesstrifow leel yn Dewnens,
An Troslu Skav Duk Kernow yn Eynda,
Klub Omdowl Ballask Kernewek yn Kanada,
Klub Athletek Pachuca yn Meksiko,
Balweyth Morro Velho yn Brasil.

Kowethas Omdowl Kernow ha Dewnens

Furvyes veu Kowethas Omdowl Kernow ha Dewnens, (aswonys ynwedh avel Kowethas Omdowl Dewnens ha Kernow), yn 1752, ow resek kesstrifow ha fyttow yn Loundres, yn fenowgh yn Hackney Wick. Kesstrfiow ygor a veu synsys, ow ri pewasow meur arghasys gans tasogyon. Byttegyns, gesys veu marnas tus teythyek dhe Gernow kesstrifa rag an Hanaf Meur Duk Kernow.

Tasogyon Kowethas Omdowl Kernow ha Dewnens

Pennsevik Kembra lies bledhen.
Syr Arthur William Buller, a-dhia 1868.

Korfow relwya a-ji dhe Gernow

An kowethasow ranndiryel dyffrans a-ji dhe Gernow a gesunyas dhe furvya Kowethas Omdowl Konteth Kernow (CCWA) yn mis Gwynngala 1923, yn-dann lewydhieth Arlodh St Levan, rag gweres savonegi an rewlys, esya kesstrifa kampyoriethow an Duketh, sevel orth peryl kesstrifow kettermynek ha skoodhya omdowl dres Kernow oll hag yn ollvysel. Pan veu furvyes an CCWA, yth esa naw kowethas omgelmys, mes erbynn 1925 yth esa moy ages 50. Nebes kowethasow a naghas omjunya an CCWA, kepar ha Tewynblustri ha Porthysek.

Yn 1928, William Tregonning Hooper a dhallathas kesstrifow yntra-Keltek ynter an CCWA ha’y ekwal yn Breten Vyghan, Gouren, drefen bos hevelepterow omdowl Kernewek ha Bretonek mar ogas rag synsi kesstrifow sewenus yntredha.

Yn 1930, yth eth an CCWA dhe galetterow arghansek, tra a wrug spedya lettya aktivitys ha sesyans an gwrugysow ha hanafow gans an arghantti. Avel sewyans, ny veu gwrugysow ha hanafow res. Gans skoodhyans arghansek dhyworth Kowethas Kernewek Loundres, Keffrysyans a Gowethasow Kernow Goth, Vyskont Clifden ha Duk Kernow, yn 1932 dasarghasys veu an CCWA, ha’n hanafow ha grugysow a dhehwelas dhyworth an arghantti. Yn 1933, chanjys veu an hanow dhe Kowethas Omdowl Kernewek (Cornish Wrestling Association] po ("CWA") ha rewl gwrys dhe settya fin a 15 mynysen dhe bub rann.

Ynwedh yn 1933, niver a gowethasow omdowl leel a synsas kesstrifow heb bos kesunys dhe’n CWA, ow korfenna gans kowethas Lannhernow ow synsi kampyorieth Kernow, “yn-dann rewlys omdowl Kernewek koth”. Neppyth haval a hwarva yn 1934, pan veu furvyes Keffrysyans Omdowl Kernow Est ("ECWF") rag synsi kesstrifow yn-dann rewlys moy hengovek (an finow termyn o an mater tykkli). Mater aral o krodhvol an EWCF bos gwell gans an CWA restra kesstrifow yn Kernow West ha dewis omdowloryon dhyworth Kernow West rag kesstrifow yntra-Keltek. Ytho an EWCF a synsas y ditlow y honan rag kampyor poster meur, poster kres ha poster skav y’n “Gis Kernow Koth”. Yn 1934, an CWA a worras mes omdowloryon omviskys yn kesstrifow an EWCF. Tennys veu an rewl ma yn 1936, mes eylordenys yn 1938.

Yn 1936, an CWA a dennas an fin termyn dhyworth kesstrifow.

Yn 1946, kemerys veu an ECWF a-ji dhe’n CWA, hag alenna rag, an CWA re restras ogas dhe bub kesstrif. Unn ensampel kontrari dhe henna yw kesstrif Lannhernen pub bledhen.

Yn 1994, an CWA a ygeras kesstrifow rag benenes, hag yn 2004 an CWA a dheuth ha bos kesunys dhe Gowethas Omdowl Bretennek.

Tasogyon an CCWA/CWA

Arlodh St Levan ynter 1923 ha 1934
Komandyas Syr Edward Nicholl] a-dhia 1923 rag lies bledhen
Pennsevik Kembra ynter 1932 ha 1935
Syr John Langdon Bonython ynter 1932 ha 1935
Francis Agar-Robartes, 7ves Vyskont Clifden ynter 1932 ha 1934.

Tus a vri a wre omdowloryon Kernewek ynwedh

Myghtern Henry VIII o omdowler kyfyansek, mes ev a gollas higen gans Francis I a Bow Frynk yn Park an Kweth Owr, martesen gans kasek-neyja, wosa y omdowloryon Kernewek dhe fetha omdowloryon Bretonek Francis.
John Wesley re beu omdowler Kernewek pan veu yowynk.
Herwydh y vroder, Syr Humphry Davy o omdowler Kernewek pan veu yowynk. Deviser ha kymygydh o Davy.
An deviser, Richard Trevithick, o kampyor yn omdowl Kernewek.
Billy Bray pronter koynt a vri a Gernow o omdowler Kernewek.
Abraham Lincoln, lewydh an Statys Unys, o omdowler Kernewek. Ev a wrussa praktisya omdowl Kernewek orth omassaya y’n Chi Gwynn.
An lewydh, statydh ha soudor Theodore Roosevelt, a dhallathas studhya omdowl Kernewek pan veu Governour Evrek Nowydh. Dyskys veu teyrgweyth an seythen gans Professor Mike J Dwyer.
John Lillywhite, an krycketer a vri, neb a warias yn test match kynsa Pow Sows, a gesstrifas yn omdowl Kernewek y’n 1800ow kres.
Senedhor an Statys Unys, Thomas Kearns, pan removas dhyworth Kansas dhe Utah, a wre mos a-dro kampow balweyth Kernewek ow ri chalenj kesstrif omdowl dhe’n den kreffa rag kenwostlow a-denewen.
Bob Fitzsimmons, o kampyor kynsa boksusi y'n bys dres tri fosetter ynter 1894 ha 1903. Ev a wodhya omdowl Kernewek a-dhia ban veu yonker. Ev a wre usya wrynchys omdowl yn y fyttow a-varr. Dell yw usys, ev a witha omdowler yn y gamp hag omassaya rag fytt.
Roy Jennings o gwarier rugby a wari dre Rysrudh ha’n Lewyon Bretennek yn Ostrali yn 1930. Ev a wre kesstrifa yn fenowgh yn omdowl y’n 1930ow. Kannas o rag Kernow y’n kesstrif yntra-Keltek yn 1933.
An warioryon fylm, Paul Dupuis ha Ralph Michael, a studhyas omdowl Kernewek dhyworth kampyor poseter kres Tom Cundry, rag an fylm - Johnny Frenchman.

Omdowloryon Kernewek a vri

Yn istorek, yth esa golennoryon kettermynyek dhe ditlow an bys, kenedhlek ha ranndiryek yn omdowl Kernewek. Hemm o drefen, dhe’n lyha yn rann, nag o akordyans yn kever an korfow rewlya y’n sport bys dhe'n 1920ow.

Nebes a’n omdowloryon ma a gesstrifas yn gisyow omdowl erel, po yn fyttow may feu usys lies gis.

Aljeri

Mourzouk a gesstrifas erbynn Jack Carkeek yn Ostrali yn omdowl Kernewek yn 1904. Kampyor ova yn omdowl Greko-Romanek.

Ostrali

Omdowler krev o Jesse Liddicoat a dhivroas dhe Ostrali.
Kampyor omdowl Kernewek Ostrali Soth o Nicholas yn 1842.
Kampyor omdowl Kernewek Ostrali Soth yn 1851 o James Chipman.
William Hodge (1817-?), dhyworth Verthersydhni, o kampyor omdowl Ostrali y’n 1840 diwedhes ha 1850ow a-varr, ow kwaynya moy es 80 pewas. Y ughelder o 5 tros-hys 10 meusva ha’y boos, 174 peuns. Ev o kampyor Ostrali yn 1851, ow fetha James Chipman rag an titel.
William Kneebone (1829-1906), o aswonys avel kampyor omdowl Kernewek Ostrali y’n 1850ow. Unnweyth ev a dheuth tre ha kachya lader. Ev a dhisplegyas studh fustus an lader dhe’n breusyer dre leverel ev dhe ri kasek-neyja dhodho.
Charles Corse (1825-1872), dhyworth Logniet yn terowel, 6 tros-hys y ughelder ha 15 men y boos, o kampyer omdowler Kernewek. Yn erthyglow paper nowydh, spellyes veu y hanow avel 'Coss', 'Cause', 'Cawse', 'Cawrce' ha 'Cawrse' ynwedh. Gov ova, hag ev a leveris dell wrug ev tewlel Gundry kyns divroa. Kampyer Viktorya ova. ha kampyer Ostrali yn 1857. Yn 1852 aswonys o avel an "Sydney Champion", ha fetha Hodge yn fytt a vri ow kemeres titel Ostrali. Sewenus o ow tifresa an titel erbynn Burns. Ev a veu moldrys wosa bos gweskys gans pellen yn keyn y benn.
Kapten James Williams White (1826-1903), genys yn An Nor, Syllan, ha trigys yn Burra, Ostrali Soth a-dhia 1856, o kampyor a omdowler y’n gis Kernewek.
Dick Bray, aswonys avel "Curley" hag ow poosa 11 men, o kampyor omdowl Kernewek y’n 1860ow.
John H Bray, aswonys avel “Dancing Bray", o kampyor ynwedh, ow kwaynya kesstrif posek yn 1868.
Joe Williams, dhyworth Egloskrewen, a dhivroas dhe Ostrali yn kres an 1800ow avel den bal. Ev a waynyas kampyorieth omdowl Kernewek Ostrali, keffrys ha grugys ha hanaf meur a owr.
G Philips (1846-1922), o omdowler Kernewek a vri pan veu yowynk.
John Thomas (1844-?), aswonys avel "Jack", dhyworth Eaglehawk, o kampyow posetter poos Ostrali lies bledhen. Y resegva omdowl a ystynnas ynter 1871 dhe 1899., Ev a waynyas moy es 100 pewas kynsa yn Pow Sows, Viktorya, Kembra Soth Nowydh, Soth Ostrali, Queensland hag Aotearoa yn lies gis omdowl.
Stephens o kampyor omdowl Kernewek posetter skav yn Ostrali yn 1879.
Jack Tamblyn (1849-?), o kampyor a omdowl Kernewek.
John Walker (1857-1913), aswonys avel " Wrastling Jack", o kampyor omdowl Kernewek an Barrier tro’ha diwedh an 1800ow. Yn diwedh y vewnans, ev a wodhevas dhyworth posna plomm.
Thomas o kampyor omdowl Kernewek Ostrali yn 1884. Kyns henna, ev o kampyor gis Cumberland ha Westmorland.
Leverys yw bos Connors kampyor omdowl Kernewek an bys yn 1886.
Jacob Burrows o kampyor omdowl Kernewek Ostrali yn 1887.
W Williams o kampyor omdowl Kernewek Ostrali yn 1889.
Charles Colwell, kampyor omdowl Kernewek Ostrali y’n 1800ow diwedhes, a vri drefen bos saw unn vregh dhodho.
Henry Randall Neilson (1867-1925), aswonys avel "Delhi Neilson" ha’n "Bendigo Boy", o kampyor omdowl Kernewek Ostrali ynter 1889 ha 1907. Ow poosa 10 men 7 puns, leverys veu ev dhe fetha dres 400 erbynner. Ev a waria pel droos ostralianek. Yn 1908, 1909 ha 1910 ev o kampyor omdowl Kernewek posetter kres Afrika Dhyghow hag yn 1890 kampyor omdowl Kernewek an Barrier.
Mons Victor o kampyor omdowl Kernewek Ostrali yn 1898.
Harry Pearce, o kampyor omdowl Kernewek Ostrali a-dhia 1897 dhe 1904.
Dick Porter a dheuth ha bos kampyor omdowl posetter kres Ostrali, ow fetha Delhi Neilson yn 1906.
Rundle o kampyor Ostrali yn 1907, neb a omladhas yn Afrika Dhyghow ynwedh.
George Dinnie o kampyor omdowl Kernewek Ostrali West yn 1907.
Gavin Dickson a Sydney a waynyas kampyorieth Omdowl Kernewek Ostrali yn 2001 a-rag 30,000 a dus y’n Gool Kernewek yn Moonta, Ostrali Soth.

Ostri

Fred Oberlander (1911-1996), genys yn Wien, a gesstifas yn sewesnus yn nebes gisyow omdowl yn Ostri, Breten ha Kanada. Ev a omladhas yn kesstrifowomdowl Kernewek y’n 1940ow.

Bolivi

Roeder a gavas fytt omdowl a vri gans Schiller Williams y’n 1890ow, hag a gollas.

Brasil

R Hodge o kampyor balweyth Morro Velho yn omdowl Kernewek yn 1860.

Kanada

Quinn o kampyor omdowl Kernewek an arvor Hebask yn 1892.
Ole Marsh a gavas fytt a vri yn 1899 erbynn John Sugget rag pors a $2k.
Joseph Martin, dhyworth Castle Gate, ogas dhe Bennsans, o kampryor omdowl Kernewek Toronto yn 1906.
W Sampson, dhyworth Pennsans o kampyor omdowl Kernewek Toronto yn 1907.

Kernow

Stanton a dheuth ha bos kampyor omdowl Kernow yn kesstrif yn Pennsans y’n 15ves kansvledhen.
John Goit o koweth Richard Carew a lever bos Goit an omdowler gwella yn Kernow dres reyn Elisabeth I.
Deskrifys veu Pronter Nanseglos yn 1586 avel “an gwella omdowler yn Kernow”.
Lyttelton Weynorth a omdowlas niver a weythyow a-rag Charlys II, komendys gans Yurl Radnor. Ev o kampyor omdowler a Bow Sows oll.
Thomas Hosken a Egloskubert a fethas Lyttelton Weynorth. Deskrifys veu avel “den kreffa an pow”.
James Harris, a Vreanek, gelwys “Skinner” yn fenowgh, a fethas “all and sundry”. Ev o omdowler lys Charlys II. Leverys veu ev dhe verrhe y vewnans drefen an sport.
William Nott a Lannworan o tiek a waynyas liesgweyth diwedh an 1600ow. Aswonys o avel an “filosofer”.
Charles Dawe a Lannworan o deskrifys gans Thomas Tonkin (1678–1742) avel omdowler dibarow y’n 17000ow a-varr.
William Pascoe (1722-1808), klorek pluw Merthersydhni 60 bledhen, o kampyor Kernow lies bledhen.
Thomas Pearce, a omdewlel a-derdro Breten y’n 1700ow kres.
Abel Werry (?-1824), a Lyskerrys o kampyor omdowler Kernow lies bledhen.
Absalom Bennetts a Lannbrobus a waynyas moy ages 42 hatt lasys dres an 18ves kansvledhen. En a waynyas kesstrif Lannbrobus seyth bledhen an eyl wosa hy ben.
John Truscott (1766-1848), a Dregarrek o kampyor omdowler Kernewek, ow kesstrifa yn gis Kernow Est. Ev a waynyas kesstrif erbynn Kowr Jordan yn 1813. Y vreder, George (aswonys avel ‘Truscott Meur’) ha Diggory (aswonys avel ‘Truscott Yowynl’) o omdowloryon a vri ynwedh.
Richard Jolly (1782-1848) a Bennskawen, Eglosenoder, o omdowler sewenus ynter 1808 ha 1816.
Richard Parkyn (1772-1855), ow poosa 16 men ha hanter, o kampyor omdowler a Sen Kolum Veur, aswonys avel an “Parkyn Meur”. Ev o kampyor Kernow yn 1806, ha leverys veu y vos heb y fetha 20 bledhen wosa henna. Gwarthevys veu a-dhia 1795 dhe 1811.
Jacob Halls (1782-1876), genys war stat Biscovallick yn Sen Austel, o tiek gallosek a waynyas lies hatt lasys gans owr yn y yowynkneth.
John Collings (1783-1869) a Sen Menvra, o omdowler a vri yn y vewnans a-varr. Y vroder, Thomas, ynwedh o omdowler a vri.
James Polkinghorne (1788–1851) a veu genys yn Lannaghevran. Ev o kampyor omdowler a gavas niver a fyttow a vri erbynn omdowloryon a Dhewnens, ow komprehendya Flower, Jackman (1816) hag Abraham Cann (1826), ow tenna bush meur a viroryon pub tro (c17,000).
Abraham Bastard (1789-1868), genys yn Eglostedha, ev a fethas Polkinghorne yn fytt a vri yn Lanndoghow y’n 1820ow. Wosa henna, y teuth ha bos pronter.
Francis Olver a gavas sewena meur y’n 1800ow a-varr, ow komprehendya fetha Abraham Cann, James Cann ha Finney. Y vroder o omdowler ynwedh.
James Warren (1786 - ?) a Lannust, o omdowler Kernewek a vri, a dheuth ha bos kampyor Kernow. Aswonys yo avel 'Little Jem Warren' po 'Little Hercules' awos y ughelder a 5 troos-hys 7.5 meusva, po 'Great Jem' awos y grefter meur. Pan eth an lester “Kent” (perghennys gans an Kowethyans Eynda Est) war dan, meur o y hanow orth sawya duroryon.
Thomas Nicholas (1816-?) aswonys avel “Tom Pike”, 3 troos-hys 8 meuva y ughelder hag ow poosa pymthek men, o konsidrys dhe vos kampyor Kernow West ha martesen Kernow oll ynter 1835 ha 1838. Ev a dhyskas Gundry.
Tom Magor a Eglosbrek o kampyor Pow Sows oll y’n 1800ow a-varr. Ev a dhyskas Gundry ynwedh. Den bal o yn Wheal Vor.
Kapten Thomas Gundry (1816-1888) a Egloswendron, 5 troos-hys 9 meuva y ughelder, ow poosa 178 peuns, o kampyor omdowler pur a vri y’n 1830ow ha 1840ow. Y das o “Boksuser” Gundry ha’y vamm dhyworth an teylu o omdowloryon henwys Giddles. Dyskys veu gans Tom Magor ha Tom Nicholas. Y rol sewena a gomprisas 25 kesstrif a’s gwaynyas ha 5 eyl dyller dhyworth kesstrifow yn Kernow, Dewnens ha Loundres. Ev o kampyor Kernow seythgweyth ha kampyor Pow Sows oll. Gelwys veu avel kampyor an bys yn 1847. Ev a dhemedhis pedergweyth. Yn 1870, warbarth hag omdowler henwys White, ev a sawyas hwegh po seyth den a-dhyworth mor hager.
John Roberts (1820-1892) aswonys avel "Johnnah" po "John-a" ha genys yn Lujuan, o kampyor omdowler a vri y’n 1840ow ha 1850ow, a fethas Gundry moy ages unnweyth. Wosa unn tro yn Pennsans, ev a veu keskerdhys dhyworth unn penn an dre dhe’n aral, warbarth ha’n mer, niver a dus posek ha bagas ow seni. Wosa henna ev o ost tawel tavern an “Old Inn” yn Lannystli 30 bledhen.
William Delbridge (1823-1886) a Vreanek, o kampyor posetter skav Kernow yn 1857. Wosa henna ev a dhivroas dhe Ostrali, le mayth o gwelenwas yn lies kesstrif. Perghennek o a winlan.
Kapten Joseph Hodge (1824-1909) o kampyor Kernow yn 1839. ha Loundres yn 1848.
William Couch Jeffery (1826-1899), a Garrekhir o kampyor posetter kres a Gernow kwarter kansvledhen ow komprehendya an 1840ow ha 1850ow. Ev a waynyas lies pewas yn Kernow ha Loundres. Den bal o rag dalleth, ena lowarther kenwerthel hag ena pyskader. Ev a spenas neb termyn yn Ostrali. Leverys veu ev dhe fetha kampyor Ostrali, neb o Godhal, wosa kerdhes 180 mildir dhe’n kesstrif.
James Bullocke, a Sen Austel, o kampyor Kernow yn 1860 wosa fetha Treglown.
William Treglown (1827-1864) a Lujuan, ow poosa ynter 200 ha 220 peuns, 5 troos-hys 6 meusva y ughelder, o kampyor Kernow yn 1853, kampyor Loundres yn 1854 ha 1859 ha kampyor Amerika yn 1856. . Ev a waynyas titel Pow Sows West yn 1853. Leverys veu ev dhe omdewlel yn Europa ynwedh. Y ferwis a‘n pla gwynn yn Sen Mewan.

John Murton o kampyor posetter skav y’n 1800ow kres.
Polmear o kampyor omdowler Kernewek y’n 1860ow.
Joseph Menear (1838-?), genys yn Sen Austel, a waynyas titel omdowl Kernewek Loundres dres 10 bledhen yn array. Ev a waynyas moy ages 100 a bewasow, hanafow, grugysow ha medalow. Y vroder John ynwedh o omdowler a vri.
William Pollard a Lanngenhorn a waynyas lies kesstrif y’n 1800ow kres ha dewedhes. Ev eth ha bos kampyor Pow Sows oll. Y ughelder o 6 troos-hys 2 veusva, ha’y boos o 220 peuns. Kampyor Kernow ova seyth bledhen dhe 1869.
Samuel Rundle (1847-?), a Sen Austel, ow poosa 7 men 10 peuns hag aswonys avel "Sammy Short", o kampyor omdowl Kernewek Pow Sows oll yn 1874, ow synsi an titel 20 bledhen. Ev o kampyor Pow Sows yn 1876 hag 1883, hag yn 1898 ev re beu kampyor Pow Sows lies bledhen. Yn 1884 ev re beu kampyor Dewnens ha Kernow 12 bledhen. Sam a omdewlas yn sewenus yn Amerika.
Philip Hancock (1846-1927) a Sen Austel, o kampyor omdowl Kernewek an bys yn 1884, ow kwaynya an grugys "ygor fhe’n bys" yn Pennsans. Aswonys o avel "Phep", "Phip" po’n "fat'un". Y ughelder o 5 troos-hys 9 meusva. Ev a waynyas grugys kampyor Dewnens ha Kernow, owth omdewlel a-rag Pennsevik Kembra. Ev a leveris naveu tewlys po fethys yn 28 bledhen a gesstrifow a-dreus an Ruvaneth Unys. Ev a weresas drehevel golowjiow Men Gorthfros ha’n Welv.
Kapten Samuel Coombe (1849-?), a Garnrosveur, hag aswonys avel "Sammy", o omdowler pur grev a gavas niver a gesstrifow a vri erbynn Hancock, a leveris dell o omdowler mar dha ha nebonan enebys ganso. Ev o kampyor omdowl Kernewek posetter poos Kernow. Wosa hedhi omdewlel, ev eth ha bos pronter Methodek a vri. Ev a dhyskas y honan dhe redya ha skrifa owth studhya an bibel.
Richard Williams (1851-1892), genys yn Dowr an Chas, 5 troos-hys 6 meusva y ughelder, ow poosa 144 peuns, o aswonys avel 'Schiller Williams' wosa treusvewa gwreck an SS Schiller ha gweres nebes a’n duroryon erel. Kampyor omdowler gerys da o yn Kernow, an Statys Unys, Pow Sows, Iwerdhon Gledh, Bolivi ha Meksiko. Ev o kampyor statys west Amerika, ha kampyor posetter skav Kernow. Ev a verwis yn Meksiko.
Thomas Stone (1852-1937) a Sen Austel, a waynyas moy es 20 kesstrif y’n 1800ow kres ha diwedhes. Ev o kampyor Kernow yn 1896. Ev a omdewlas a-rag Myghtern Edward VII, a res sovran dhodho dell wrug Stone y witha avel kovro. Y vroder Henry o omdowler da ynwedh ha kampyor Kernow yn 1891 wosa Tom dhe vos lettys der anwiwder. Ev a oberas y’n diwysyans pri gwynn.

**Thomas Stone** 1899: kampyor omdowl Kernow

Thomas Bragg (1852-1924) veu genys yn Tollowarn. Ev o kampyor Amerika yn 1866, 1876, 1879, 1880, 1882 hag 1883, ha kampyor Kernow yn 1882. Ev a omladhas yn-dann an hanow “Dan Lewis an Tagor” yn gisyow erel y’n R.U. hag Europa.
John Pearce (1859-1896), a Egloswendron, aswonys avel "Jack", o kampyor Kernow yn 1887, ow synsi an titel hwegh bledhen. Ev a waynyas 24 ha moy a gesstrifow yn Pow Sows ha’n Statys Unys. Ev a lavasas bos kampyor an bys yn 1884, 1886, 1887, 1889, 1893 hag 1894. Y vreder Nicholas ha Walter o sewenus ynwedh.
John Capell (1859-1932), a Dalskeusi o kampyor posetter poos Kernow yn 1890. ha kampyor Pow Sows west yn 1890.
Alfred Ernest Trenoweth (1868-1942) a Aberfala o meur y hanow avel kampyor omdowler posetter skav Kernow. Ser prenn o. Ev o kampyor boksuser posetter skav Konteth Kent ynwedh.
James Matthews, a Stret an Chapel, Sen Dey, o kampyor omdowler, arbennik drefen bos saw unn vregh dhodho.
Jeffries a Sen Mewan o kampyor omdowler Kernewek Amerika.
Earnest Small,a Bennsans, o kampyor Pow Sows west yn 1906. Ev eth ha bos kampyor Kernow yn 1906 ow fetha Sidney ha Reuben Chapman. Ev a fethas Ahmed Madrali.
Reuben Chaman (1881-1930), aswonys avel "Reub", dhyworth an teylu Chapman a vri a Sen Gwenna a wrug gwaynya keniver titlow dres an 19ves kansvledhen, o kampyor Kernow a-dhia 1903 dhe 1910. Magler konines ova pan veu yowynk. Ev a omladhas ha gwaynya kesstrifow y’n Statys Unys.
Sidney Chapman (1889-?), dhyworth an teylu Chapman a vri a Sen Gwenna a wrug gwaynya keniver titlow dres an 19ves kansvledhen, o kampyor Kernow yn 1903, 1907, 1912, 1913, 1919 ha 1920. Ev a fethas Tim Harrington yn 1909 hag ytho o kampyor Amerika rag 1910. Ev a gavas medal dhyworth Kowethas Omdowl Transvaal yn 1911 rag y omdowl ena, hag o kampyor Afrika Dhyghow yn 1912.
Francis Gregory (1904-?), a Dregarrek, o kampyor omdowler Kernewek y’n 1920ow ha 1930ow a waynyas an titel posetter poos nawgweyth yn array ha’n titel ynter Keltek seythgweyth yn array. Ev o kampyor Breten yn 1934. Sportyas a vri ova, omdowler ha boksuser galwesik, a waria rugby unys ha kesunyans (ow komprehendya a-barth Pow Sows). Ev a omdewlis yn fytt kynsa omdowl dre’n pellwolok, hag omdewlel Billy Holland yn gwel rag an fylm "Lady of Pendower".

Dewnens

John Ridd, a Dhewnens, a withas grugys kamporyeth Dewnans ha Kernow yn 1685.
John Coppe, aswonnys avel "Little Cock", neb a dheuth dhyworth ogas dhe Great Torrington, o 5 troos-hys 5 meusva y ughelder ha gargam, hag yn kres an 18ves kansvledhen o kampyor Dewnens, Gwlas an Hav ha Kernow 20 bledhen.
William Ford (1784-1874), a Zeal Monachorum, o omdowler meur y hanow yn Dewnans north.
John Jordan (1787-?), a Grantham, ogas dhe Hatherleigh, aswonnys avel "Giant Jordan", o omdowler kowrek a vri a Dhewnens 6 troos-hys 4 meysva y ughelder. Ev a gesstrifa y’n 1800ow a-varr, ow kavos kevres a fyttow a vri erbynn Cann. Ev o kampyor Dewnens yn 1811. Y’n jeva fyttow erel meur aga hanow erbynn an ‘Great Parkyn’ (1811) ha John Truscott (1813), ow kelli an dhew dro.
William Wreford (1793-1835) a driga yn Cheriton Cross, ynter Okehampton ha Karesk, o 5 troos-hys 10 meusva y ughelder, ha kampyor dall y’n 1800ow a-varr. Aswonnys o avel 'Blind Bill'. Gesys veu dalghen war vongel y erbynner pub tro orth dhalleth bagh.
John Bolt (1793-1875), a Cheriton Bishop, o kampyor omdowler a-dreus Breten. Ev o skoodhyer Cann yn y fytt erbynn Polkinhorne.
Charles Cleeve a Kenton, Dewnens, o kampyor Pow Sows yn 1827.
William Wreford (1793-1866) a veu genys yn Morchard Bishop o kampyor omdowler Dewnek. Abraham Cann a leveris y vos an omdowler gwella ev dhe settya dalghen warnodho gans y vongel.
Abraham Cann (1794-1864) a veu genys yn Crediton. Omdowler meur y hanw o a gavas fytt drog gerys erbynn James Polkinghorne. Lavesys yw ev dhe dhos ha mos kampyor an bys. Y das, Robert, ha breder James, Robert, George ha William o omdowloryon sewenus ynwedh.
James Truscott (1804-1891), genys yn West Street, Tavistock, hag aswonnys avel 'Jemmy' yn fenowgh, ow poosa 10 men (63kg), a lavasas bos kampyor posetter skav Pow Sows yn 1845. Wosa henna, ev a restras lies fytt ha kesstrif omdowl yn Loundres, owth ygeri pub fytt gans an garm "A hat! A hat!". Boksuser ova ynwedh hag onan a fondyoryon an Klub Glwaskar yn Clerkenwell Green.
William Chapple a Bishop's Nympton, o kampyor Dewnens yn 1841, ha kampyor Pow Sows yn 1842 .
William Davy May (1817-1842) o kampyor Pow Sows yn 1841. Dres y resegva, ev a dewlis tus wella Dewnens ha Kernow, ow komprehendya Gundry, Ellicombe, Matthews, Chapple hag Upton.
John Slade, aswonys avel 'Jack Slade', a withas title Dewnens lies bledhen yn kres an 19ves kansvledhen. Ev a waynyas Hanaf Pennsevik Kembra ha Hanaf Duk Kernow ha niver meur a gesstrifow ha fyttow. Kampyor pub posetter Pow Sows ova yn 1860.
Thomas Cooper (1823-1875), genys yn Sampford Courtenay, a waynyas lies kesstrif. Ev o kampyor peder konteth an west y’n 1860ow, bys dhe 1870. Ev o kampyor Pow Sows west yn 1859. Leverys veu y vos kampyor Pow Sows yn 1869. Kampyor Dewnens o yn 1852. Y vroder John, 3 bloodh kottha, a sewenas ynwedh, ow triga war an keth bargen tir may feu genys Abraham Cann.
Frank Hutchings a Moreton o kampyor omdowl Kernewek Pow Sows yn 1877, ow fetha Phil Hancock.
Robert Baker (1847-?) a Bow o kampyor Pow Sows yn 1879, ow tewlel Pike y’n 10ves tro war an eyl dhydh. Ev o kampyor Dewnens yn 1879, Y vroder Thomas a sewenas ynwedh.
Richard Pike (1850-?) a Bow o kampyor omdowl y’n 1880ow ha 1890ow, aswonys avel "great Pike". Y ughelder o 6 troos-hys 2 veusva, ow poosa 244 peuns. Ev o kampyor Dewnens ynter 1878-1881, kampyor Pow Sows yn 1882, kampyor an bys yn 1894 ha kampyor Pow Sows west 17 bledhen.
John Stentiford (1862-?) a Drewsteignton o esel a’n Troslu Skav Morek Riel, 14 men 4 peuns y bosterha 5 troos-hys 9 meusva y ughelder. Ev a waynyas lies kesstrif diwedh an 1800ow yn Dewnens ha Kernow, ow komprehendya fetha John Capell. Ev a gollas fytt titel rag kampyoryeth an bys yn 1888 erbynn Jack Pierce, owth omdewlel dew jydh.
Samuel Battershill a Bow, o kampyor Dewnens a-dhia 1885 dhe 1887.

Ejyp

Mustapha Hambdi o omdowler ejypek a gesstrifas yn kesstrifow omdowl Kernewek y’n 1920ow. Ev o kampyor posetter kres an bys yn omdowl kachya.

Pow Sows (owth eksludya Dewnens)

Rev Richard Stevens (c1670-1727), kesvroder Kolji an Myghtern, Kargront, ha proktor an pennskol yn 1691 o omdowler Kernewek meur y hanow y’n 17ves kansvledhen.
Sir Thomas Parkyns (1664-1741) a dhyskas omdowl Kernewek yn Gray's Inn yn Loundres kyns skrifa onan a’n lyvrow kynsa ow ri kevarwodhyow manylys a-dro dhe deknegow omdowl Kernewek.
Richard Rowe, yn terowel a Gernow, esa ow triga yn Pennskol Kargront yn 1740. Hag ev ha’y vab o omdowloryon ha losoworyon a vri.
Charles Layton o kampyor Norfolk a-dhia 1817 dhe 1827.
Clargo a lavasas y vos kampyor omdowl Kernewek Berkshire yn 1828.
William Matthews o kampyor Dorset yn 1841 hag 1842.
John Goodman a’n Gwythysi Mergh Riel o kampyor Loundres yn 1845.
Tom Cannon o kampyor omdolwer an bys y’n gis Greko-Roman y’n 19ves kansvledhen diwedhes ha 20ves kansvledhen a-varr.
Tom Waters a lavasas bos kampyor omdowl Kernewek Pow Sows north yn 1884.
Jack Wannop (1854–1923) o kampyor Loundres yn 1892. Ev a dewli yn gisyow erel y’n R.U. ha’n Statys Unys. Boksuser ova ynwedh.
Joe Faulkner o kampyor an bys posetter 12 men yn 1895.
Charles Cawkell o esel a bara judo keswlasek kynsa Breten Veur, neb, warbarth ha Tani, a gesstrifas yn kestrifow omdowl Kernewek y’n 1920ow diwedhes, mes heb sewena meur.

Estoni

George Hackenschmidt (an “lew russek”, ow poosa moy es 25 men, po 160kg) a fethas kampyor omdowl Kernewek Ostrali, Delhi Nelson (teyrgweyth) ha’n kampyor omdowl Kernewek Afrika Dhyghow, Grotz, yn 1905. Hackenschmidt o kampyor yn lies gis omdowl.

Pow Finn

Karl Lehto, a Bow Finn, a gesstrifas yn fyttow ha kesstrifow omdowl Kernewek y’n 1900ow a-varr.

Pow Frynk

Fleure o kampyor omdowl Kernewek a gesstrifas yn kesstrifow omdowl Kernewek yn Breten Veur war an nivel ughella y’n 1800ow a-varr ha kres.
Henri o omdowler frynkek a vri y’n 1800ow kres.
Piere Maison a gesstrifas yn fyttow omdowl Kernewek yn Loundres y’n 1800ow kres.
M Bazar a gollas dhe Sam Rundle, yn Paris, yn fytt omdowl Kernewek yn 1876. Ev o kampyor omdowl Pow Frynk y’n eur na, ow poosa 300 peuns.
Dubois o omdowler frynkek a boosas ogas dhe 22 men, fethys gans Sam Rundle.

Almayn

Herman o Almayn a gesstrifas yn fyttow omdowl Kernewek y’n 1870ow ha sewenas.
Fisher o Almayn a gesstrifas yn fyttow chalenj yn Amerika owth omviska omdowl Kernewek. Rag ensampel, ev a fethas M J Dwyer yn 1898, mes kelli an fytt war dhelergh y’n keth bledhen.
Hillebrand, an "Samson almaynek", o den krev a viajyas a-dro dhe Amerika dalleth an 1900ow, ow kemeres rann yn niver a fyttow omdowl Kernewek meur aga hanow warbarth ha Sid Varney hag erel.
Joe Ziehr, dhyworth Almayn, a gesstrifas dre vras y’n Statys Unys. Ev a withas titel omdowl Kernewek posetter poos yntra 1906 ha 1911. Yn 1902 ev o kampyor posetter poos an Statys Unys. Kyns henna ev o gwarier hocki rew galwesik, ow kwari dres an Calumet Miners.

Pow Grek

Dr John Theodore Hatzopulos, aswonnys avel "Greek George", o kampyor omdowl yn lies gis ow komprehendya omdowl Kernewek. Y ughelder o 6 troos-hys 2 veusva ha’y boster o 188 peuns. Ev a omdewli a-derdro’n bys.
Bill Demetral o Grek, a gesstrifas yn kesstrifow omdowl Kernewek yn Michigan y’n 1900ow a-varr.

Iseldiryow

Dutcher o omdowler a “neb bri” a’n Iseldiryow a wre omdewlel yn Kernow y’n 1890ow.

Iwerdhon

Saffney o kampyyor Iwerdhon yn 1826 owth omladha erbynn Cainn yn 1826.
Philip Gaffney, an "kowr iwerdhonek", o kampyor iwerdhonek y’n 1800ow a-varr. Ev o kampyor Iwerdhon yn 1827 ha kampyor Loundres yn 1828.
Finney o kampyorhir iwerdhonek y’n 1800ow a-varr afethas Abraham Cann unnweyth dhe’n lyna.
Larkins o kampyor iwerdhonek yn 1827.
Moorish a’n 4a Gwithlu Dragon Iwerdhonek Riel o 5 troos-hys 5 meusva y ughelder, ow kesstrifa war an nivel ughella y’n 1800ow a-varr.
Simon Finn (1812-?) a waynyas an grugys kamporyeth pub posetter yn kuntelles bledhynnyek Kowethas Omdowl Dewnens ha Kernow yn Lambeth yn 1849. Ev o kampyor Iwerdhon yn 1847 ha 1849.
Flyn o Godhel a vri a omdewli yn kesstrifow omdowl Kernewek yn Loundres y’n 1800ow kres.
McMahon o kampyor iwerdhonek a omladhas yn Amerika y’n 1870ow.
Molly Russell, o kampyores omdowl Kernewek an bys yn 1904. Hi o tenner a vri ha skyrmyores, owth omdewlel yn gisyow erel ynwedh.
Pat Connolly o kampyor iwerdhonek a omladhas yn sewenus yn kesstrifow omdowl Kernewek yn Michigan y’n 1900ow a-varr.

Itali

Charles Salotti o omdowler Kernewek italek a omladhas yn Amerika y’n 1900ow a-varr, ow kwaynya nebes kesstrifow.

Nihon

Yukio Tani (1881-1950) o omdowler ju-jitsu ha judo nihonek a gesstrifas yn kesstrifow omdowl Kernewek yn Breten y’n 1920ow diwedhes.

Meksiko

Don Pardo, genys yn Pow Frynk hag aswonnys avel an "great Pardo", o omdowler meksikanek a vri y’n 1800ow diwedhes. Diwroser a vri a-dreus an bys ova.
Professor Willie, a San Francisco y’n kynsa le - 6 troos-hys y ughelder, ha 176 peuns y boster, o omdowler meksikanek meur y hanow y’n 1800ow giwedhes.

Kelesoni Nowydh

Philip Trenberth o kampyor omdowl Kernewek Kelesoni Nowydh yn 1787.

Aotearoa

Richard Cox o kampyor omdowl Kernewek Westland yn 1868.
Francis Griffiths (1844-1910) o kampyor omdowl Kernewek arvor west Mordir Nowydh nebes bledhynnyow.
Edward Blackburn (1844-?), genys yn Cumbria, 5 troos-hys 7 meusva y ughelder, ow poosa 182 peuns, a sewenas yn fenowgh yn kesstrifow omdowl Kernewek Aotearoa. Ev a sewenas ynwedh yn Ostrali. Rag dalleth, ev o omdowl kampyor omdowl kachya yn Pow Sows kyns divroa. Kesskor o y fytt omdowl Kernewek erbynn Sam Rundle yn 1874.
Thornton o kampyor omdowl Kernewek Aotearoa yn 1882.
Coghlan o kampyor omdowl Aotearoa yn 1887.
Duncan C Ross o kampyor omdowl Kernewek Aotearoa yn 1891.
Robert James Scott, kampyor omdowl Kernewek Mordir Nowydh a fethas kampyor Ostrali Delhi Nelson yn 1905 dhe dhos ha bos kampyor Ostralasi. Dalghennys veu wosa an fytt ma rag forsakya y wreg. Ev o 6 troos-hys 3 meusva y ughelder, ha’y boster o moy ages 14 men.
Harry Pearce o kampyor omdowl Kernewek Ostralasi yn 1908.

Poloni

J Rogers a hendasow polonek a omladhas yn kesstrifow omdowl Kernewek y’n 1890ow.

Afrika Dhyghow

Bill Irwin (1855-?) o kampyor posetter poos Afrika Dhyghow kyns kelli an titel dhe Phil Mitchell yn 1905. Ev a omladhas yn Breten ynwedh, ow kelli fytt erbynn Jack Pearce.
Phil Mitchell, genys yn Rysrudh, ow poosa 197 peuns, o kampyor posetter poos Afrika Dhyghow a vri yn omdowl Kernewek. Ev o kampyor Afrika Dhyghow yn 1904 ha 1905.
William Prynne (?-1931), genys yn Eglosstefan, hag aswonnys avel "Bill", o kampyor omdowl Kernewek Afrika Dhyghow. Ev a waynyas peswar hanaf arghans, bolla rosennow arghans ha dew drog a dhaffar lymm yn mysk pewasow le yn kesstrifow Afrika Dhyghow.
"Nick" Hocking, 147 peuns y boster, o kampyor posetter skav Afrika Dhyghow yn 1905.
Grotz o kampyor omdowl Kernewek Afrika Dhyghow yn 1905.
Tit Wills, genys yn Lannergh, ow poosa 140 peuns, o kampyor posetter kres omdowl Kernewek Afrika Dhyghow yn 1906.
James Henry Triggs (1873-1949), 220 peuns y boster, genys yn Peder Bownder hag aswonnys avel "Jim", o kampyor posetter poos omdowl Kernewek Afrika Dhyghow yn 1905. Ev o kampyor Ostrali yn 1905 hag ev a waynyas lies fytt y’n Statys Unys. Ev o kampyor Kernow yn 1904, ha posek o orth fondya an CWA. Ev o dyghtyer ha gwelenwas rag bagasow Kernewek yn Breten Vyghan. Ev a omdewlis yn Norgagh ynwedh.
Almond Giles (1872-?), 125 peuns y boster, o dyskys gans Jack King. Ev o kampyor posetter skav Afrika Dhyghow, Pow Sows ha Amerika yn 1907 ha kampyor posetter skav Afrika Dhyghow yn 1905. Genys veu yn Tredhinas, ow kwaynya lies kesstrif yn Pow Sows hag Amerika. Ev o kampyor omdowl posetter skav Montana.
Jack Rudd, 152 peuns y boster, o kampyor omdowl Kernewek posetter kres Afrika Dhyghow yn 1905 ha 1907. Ev o onan a’n omdowloryon gwella yn gis Cumberland.
Sam Ham (1880-1946), 165 peuns y boster, genys yn Kendowrow ogas dhe Gammbronn, o kampyor posetter kres omdowl Kernewek Afrika Dhyghow yn 1910.
W Littlejohn, genys yn Dowrgonna, 220 peuns y boster hag aswonnys avel ‘Tiny', o kampyor posetter poos an Transvaal yn 1910.
Prynne Stevens, o kampyor omdowl Kernewek Afrika Dhyghow yn 1916.
B Gregor o kampyor posetter poos Afrika Dhyghow yn 1926.
Cecil Coombes, genys yn Rysrudh ha 197 peuns y boster, a dhaskavas titel posetter poos Afrika Dhyghow yn 1927, ha hemma rag an peswora tro.
J Ocliffe o kampyor posetter skav Afrika Dhyghow yn 1927.
T H Gregor (1894-1964), genys yn Fordh-veur, Rysrudh, a dhrehedhas Afrika Dhyghow yn 1913, ow kwaynya lies titel omdowl Kernewek ena. Yn 1953, ev o kampyor posetter poos omdowl Kernewek ha heb y fetha hwath.

Sri Lanka

The Imajah o kampyor posetter kres ‘Ceylon’ yn 1894, ow kesstrifa yn Kernow ynwedh.

Swedherwyk

Emil Anderson, aswonnys avel an "terrible Swede", a omladhas y’n Statys Unys diwedh an 19ves kansvledhen. Ev a gavas fytt meur y hanow rag titel an bys erbynn Rowett yn 1899.
Ole Olson a Swedherwyk, a omdewli y’n Statys Unys, ow fetha John Tippett yn fytt meur y hanow yn 1904.
Charles Dufstrom, ynwedh aswonnys avel an "terrible Swede", a omladha y’n Statys Unys, ha lavasos titel omdowl Kernewek an bys yn 1912.

Turki

Hali Adali, an omdowler turkek a vri, 263 peuns y boster, a sewenas yn omdowl Kernewek diwedh an 19ves kansvledhen, ow komprehendya fetha Tom Harrington, Joe Ziehr ha Jack O 'Neill yn 1899. Byttegyns, fethys veu yn fytt omdowl Kernewek gans Jack O'Neill pan eth dhe’n Statys Unys yn 1903.
Ahmed Madrali, an omdowler Greko-Roman a vri aswonnys avel an "Terrible Turk", a assayas omdowl Kernewek. Fethys veu gans Ernest Small.

Statys Unys

Joseph Taylor Williams (1830-?) genys yn Lannudhno, a omladhas yn kesstrifow yn Kernow, Dewnens ha Kaliforni dres an 1850ow ha 1860ow. “Dibarow o yn y jydh dhe nebonan ogas dhe’y boster”. Ev o kampyor an arvor Hebask. Aswonnys o avel Joe Willams “byghan” po "Shiers" Williams. Ynwedh ev o kampyor posetter skav Kernow yn 1873. Ev a fethas Sam Rundle yn fenowgh y’n 1870ow.
Thomas Eudy (genys yn Sen Austel) o kampyor omdowl Kernewek stat Kaliforni yn 1861.
Joseph Lawrence a dheuth yn eyl yn kesstrif Grass Valley yn Kaliforni yn 1866. Dampnys o rag moldrans nessa gradh yn 1868.
Bill Pellew (1838-1908), a Virginia City, Nevada o den bal, aswonnys avel an "Pride of Comstock Lode". Ev o kampyor omdowl Kernewek Amerika y’n 1870ow.
George Harvey (1843-?) o kampyor omdowl Kernewek Michigan y’n 1870ow. Y ughelder o 5 troos-hys 11 meusva ha’y boster 195 peuns.
James H Williams (1845-1906) a Walkerville, Michigan hag aswonnys avel "Belmont", o meur y hanow rag omdowl Kernewek.
William Alfred Williams (1850-1903) a Centreville, Michigan a withas titel kampyor omdowl Kernewek posetter kres arvor an Hebask bledhynnyow.
James Delbridge (1851-?) o kampyor omdowl Kernewek posetter skav Michigan y’n 1870ow. Y ughelder o 5 troos-hys 7 meusva ha’y boster 145 peuns.
Tom Carkeek, a veu genys yn Plen an Gwari, Rysrudh. Y boster o 17 men herwydh an paperyow nowodhow. Ev o kampyor omdowl Kernewek y’n 1860ow, ha kampyor an bys yn 1875. Leverys veu dell waynyas 528 fytt omdowl yn array heb y fetha, ow kwaynya 88 pewas. Ev o kampyor an Lynnyn yn 1878.
John Blydh (1854-?) genys yn Lanngenhorn, ow poosa 186 peuns, a fethas Tom Carkeek yn fytt meur y hanow yn 1878.
James Gerry (1858-?) genys ynwedh yn Lanngenhorn, 180 peuns y boster ha 5 troos-hys 11 meusva y ughelder, a fethas an dus wella yn Amerika ow komperhendya Tom Carkeek. Ev a sewenas ynwedh yn kernow, ow kesskroya unn fytt erbynn Sam Rundle.
Johnny Smith,a Virginia City, a lavasas bos kampyor omdowl Kernewek an arvor hebask yn 1884.
James Pascoe ynwddh a lavasas bos kampyor omdowl Kernewek an arvor Hebask yn 1884. Yn 1890 ev a lavasas titel kampyor Amerika y’n gis Kernewek.
Peter Carlyon (?-1926), a Eglosbrek, o kampyor posetter skav omdowl Kernewek an bys yn 1876, wosa fetha Tom Carkeek. Ev o kampyor posetter skav Amerika. Ev a dheuth dhe’n R.U. dhe gesstrifa.
Durham Ivey (1854-1894) o kampyor omdowl Kernewek Colorado yn 1886. Ev a verwis wosa droklam bal. Ev a gesstrifas y’n gis omdowl kachya ynwedh.
Richard Varcoe (1855-1910) o omdowler a gavas neb sewena, mes moldrys veu gans James Scopacesa yn Ishpeming, Michigan. “Omdowler konnyk” o y vab ynwedh.
Andrew Bearle o kampyor omdowl Kernewek Amerika yn 1887.
Frank Joslin o kampyor omdowl Kernewek arvor an Keynvor Hebask yn 1894.
J W Jefford a Gonteth Sonoma, Kaliforni, o kampyor omdowl Kernewek arvor an Hebask yn 1898.
Louis Morgan o kampyor omdowler Kernewek an North-West yn 1898. Yn 1899, ev o kampyor omdowler Kernewek posetter skav an bys.
"Jim" Jeffords a Grass Valley, Kaliforni, o kampyor omdowl Kernewek Amerika yn 1899.
John Carkeek (1861-1924), aswonnys avel "Jack", o kampyor omdowl Kernewek an bys yn 1886 (wosa fetha Jack Pearce yn fytt a dhuryas moy ages 5 our), hag yn 1887 (ev a omladhas Pearce may feu an sewyans kesstrifys drefen Pearce dhe lavasos Carkeek dhe vratha darn a’y skovarn dhe ves), mes kesskoryas erbynn Hancock yn fytt an titel, hag arta yn 1889 (ow fetha Hancock ha Pearce) dre dhe 1901, 1904 (ow fetha Tom Bragg) ha 1905. Yn fenowgh ev a omdewli yn Breten, an Statys Unys hag Ostrali. Genys veu yn Rockland, Michigan, hag ev a verwis yn Havana. Ynkleudhys yw yn Evrek Nowydh. Ev a waynyas kampyoryeth arvor an keynvor Hebask. Ev a omdennas dhyworth omdowl yn sodhogel yn 1891 , mes kesstrifa a wre wosa an dedhyans ma. Ev o mab Tom Carkeek ha’y vamm o keniterow dhe’n gwarier Syr Henry Irving. Ev o kampyor Amerika yn 1887, 1888, ha 1900. Dyskys o gans Thomas White a Lannust. Yn 1888, dalghennys veu yn Chicago rag tolla den a nebes kansow a dhollarys herwydh kesstrif fug. Yn 1910, hag ev owth usya an hanow Jack Fletcher, dalghennys veu yn San Francisco avel esel an bagas Maybray, omviskys yn hyga fyttow. Yn 1913, ev a bledyas kablus dhe hyga assayys.
Robert Gilbert, a Anaconda, Montana o kampyor omdowl Kernewek posetter poos. Yn 1891 ev o kampyor posetter poos Colorado ha Montana yn omdowl Kernewek.
Captain Jack King, a Gonteth Houghton, Michigan a withas kampyoryeth an bys a-dha 1895 dhe 1898. Aswonnys o avel an “Iron Mountain Butcher”. Dalghennys veu rag ladra $70,000 dhyworth tren yn 1893. Ev o kampyor Amerika kyns mos dhe brison.
John H Rowett, genys yn Sen Austel, aswonnys avel “Jack” po’n "Bessemer Giant", a waynyas kampyoryeth posetter skav an Statys Unys pan veu 16 bloodh yn 1896 dhyworth Jack King. Ev a synsas an titel dhe’y omdennans yn 1911. Rowett a dhaskavas an titel yn 1914 ha 1915. Ev o kampyor Amerika yn 1897, 1898, 1899 ha 1909.
William Jones a fethas Jack Rowett diwweyth yn fyttow meur yn 1899, ow lavasos kamyoryeth an bys. Fethys veu gans Rowett yn 1897.
James Rodda o kampyor Kaliforni y’n gis Kernewek a-dhia 1899 dhe 1902. Dalghennys veu war jarj a assaya moldra wosa keschanj tenngonn gans Robert Chase yn 1902.
Tony Harris o kampyor omdowl Kernewek an Statys Unys y’n 1900ow. Ev a dheuth a Butte, Montana, ha lavesys y vos "an gwella den dhe wiska jerkyn omdowl bythkweth”. Ev o kampyor an north-west yn 1896 ha 1903.
Prof Mike J Dwyer, a Hancock, Michigan, aswonnys avel Sonny" Dwyer, a lavasas titel omdowl Kernewk an bys yn 1902. Ev a dhyskas omdowl Kernewek dhe Lewydh Theodore Roosevelt.
Frank Gotch (1877 - 1917) a fethas Jack Carkeek yn fytt omdowl Kernewek ha Jack ow lavasos synsi titel omdowl Kernewek an bys. Kampyor o Gotch a lies gis.
Jack O'Neill, a fethas Jack Carkeek ha Hali Adali y’n 1900 a-varr.
Husson, o kampyor omdowl Kernewek Arizona yn 1904.
Coon, o kampyor omdowl Kernewek Arizona yn 1904, wosa fetha Husson yn aga fytt dehweles.
Martin Burns (1861-1937), genys yn Konteth Cedar, Iowa, aswonnys avel "Farmer" Burns, a fethas Rowett yn 1899, ha kelli dhe M J Dwyer yn fytt omdowl Kernewek yn 1905. Ev o omdowler kachya a vri.
Fred Roeber o kampyor Amerika yn 1907.
John Tippett (1876-1910), aswonnys avel Jack, genys yn Sen Austel, mes ow triga yn Butte, Montana, o kampyor Kanada ha Michigan. Ev a lavasas bos kampyor omdowl Kernewek Amerika yn 1908. Ev a sewenas yn Kernow ynwedh. Ev a verwis yn tan yn y growji yn Park City, Utah.
Tim Harrington (1873-?) a lavasas titel omdowl Kernewek posetter kres an bys yn 1903, orth y synsi bys dhe’y vernans. Yn 1902 dalghennys veu war jarj a vuskotter. Y kemeras pymp gwithyas kres dhe’y dempra. Y vroder, Peter, a sewenas ynwedh. Tim a fethas Frank Gotch yn fytt omdowl Kernewek.
William Martin (1875-1910) 140 peuns y boster, o kampyor posetter skav omdowl Kernewek an bys a-dhia 1898 dhe’y vernans a niwmonia yn 1910. Yn 1902 ev o kampyor posetter kres an Statys Unys. Ev a omdewlis yn Norgagh ynwedh. Yn 1905 ev o kampyor posetter skav omdowl Kernewek Michigan.
John Rowe o Sheryff Konteth Gogebic Michigan, Marshal Cita Bessemer hag yn 1910, kampyor an bys heb y fetha o omdowl Kernewek.
Thomas Young o kampyor omdowl Kernewek Arizona yn 1911.
Sid R Varney, genys yn Cleveland, a lavasas titel omdowl Kernewek an bys yn 1921. Ev a omladhas Ahmed Madrali yn 1898 ha 1899. Gov ova ha kampyor yn gisyow omdowl erel.
Dick Johns,a Marquette, Michigan o kampyor posetter skav omdowl Kernewek an bys yn 1921.
Tom Richards, genys yn Nansbian, o kampyor posetter kres Amerika yn 1926.

Kembra

John Rowe o kampyor omdowl Kernewek a Gembra y’n 1870ow.
Jack Lamnea, aswonnys avel “Swansea Jack" ha "Lemm" a dheuth ha bos kampyor omdowl Kernewek Pow Sows Oll yn 1903.
Nancy Jones, o kampyores omdowl Kernewek Kembra yn 1904.

Towlow omdowl Kernewek

Dyskys yw niver a dowlow omdowl Kernewek yn klassys, mes yma lies varyans a bubonan.

Gwari Ogas	Halyansow	Halyans war-dhelergh
		Byrlans Kernewek
		Halyans war-rag
		Kasek-neyja
		Hanter halyans
		Knouk war-dhelergh
		Halyans sagh tetis
		Halyans a-dhann
	Baghow	Bagh war-dhelergh
		Bagh war-rag
		Bagh skapys
	Lestansow	Lestans war-dhelergh
		Lestans dewblek
		Lestans unnik
	Towlow klun	Klun war-rag
	Towlow klun	Klun a-dhenewen
Gwari Pell	Trebuchyansow	Kamm war-dhelergh
		Seudhel
		Bregh strothys
		Tenn yn-dann
		Bys troes
Towlow Falsuri	Towlow falsuri	Mongel grows
		Kolm lorgh

Ensampel a'n halyans war-rag

1	2	3	4

Ensampel a'n gasek neyja

1	2	3

Ensampel a'n knouk war-dhelergh

1	2	3	4

Ensampel a'n bagh war-rag

1	2	3

Ensampel a'n bagh skapys

1	2	3	4

Ensampel a'n klun war-rag

1	2	3	4

Ensampel a'n kamm war-dhelergh

1	2	3	4

Kampyoryethow

Omledhys yw an kampyoryethow a sew rag tevesigyon yn kesstrifow a-dreus Kernow, restrys gans an CWA.

Kampyoryeth	Fin poster a-lemmyn (peunsow)	1963 Fin poster (peuns)	1938 Fin poster (peuns)	1936 Fin poster (peuns)	1924 Fin poster (peuns)
Posetter poos	Ygor	Ygor	Ygor	Ygor	Ygor
Posetter skav-poos	210	180	nyns yw a-dhesedh	nyns yw a-dhesedh	nyns yw a-dhesedh
Posetter kres	182	160	160	160	160
Posetter skav	168	145	145	145	145
Posetter pluv	154	130	130	140	130
Benenes	Ygor	nyns yw a-dhesedh	nyns yw a-dhesedh	nyns yw a-dhesedh	nyns yw a-dhesedh

An kampyoryethow a sew rag yonkers yw omledhys yn bledhynnyek yn kesstrifow a-dreus Kernow.

Grugys yn-dann 18
Pewas yn-dann 16
Pewas yn-dann 14
Pewas yn-dann 12
Pewas yn-dann 10

Omdowl Kernewek yn Diskwedhyans Riel Kernow

Kowethas Omdowl Kernewek (‘’Cornish Wrestling Association (CWA)’’) a rester kesstrifow omdowl Kernewek pub bledhen yn Diskwedhyans Riel Kernow. Kevys yw an tylda omdowl Kernewek y’n parth Powdir ogas dhe’n entrans west. Y’n tylda na y hyiir diskudha omdhiskwedhyans marthus a bewasow, grugysow, istori, skeusennow, lyvrow ha DVDow. An omdowloryon a wra displetyansow a’ga gis y’n kylgh Powdir, dell yw usys diwweyth pub dydh (an diskwedhyans a dhur tri dydh). An displetyansow a gomprehend an brassa rann a dowlow ha movyansow an gis Kernewek, ha fyttow displetya gans divers omdowloryon yn-mysk yonkers, mowysi, omdowloryon posetter skav ha poos.

A-ves dhe Gernow

Sport kottha Kernow yw omdowl Kernewek. Avel hengov teythyek Kernow, ev re allas a-dreus an bys dhe dylleryow kepar ha Victoria, Ostrali, ha Grass Valley, Kaliforni, ow sewya an dus bal ha diskudhyansow owr. Yn cita Grass Valley, an hengov a gana karolow Kernewek usi ow pewa hwath, ha synsys yw solempnyansow Dydh Sen Peran pub bledhen. An solempnyansow a gomprehend kana karolow, drehevel baner Sen Peran, gwariow, pastiow ha kesstrifow omdowl Kernewek.

Porth Kernow – Tre rag folennow ha klassys Wikipedya a-dro dhe Gernow.