Ksenon
 | |
 | |
| Ensampel a |
Elven gymyk, gass, atmophile element  |
|---|---|
| Klass |
period 5 |
| Furvell gymyk |
Xe |
| Dydhyas diskudhans |
12 Gortheren 1898 |
| Niver atomek |
54 |
| Aray an elektrons |
1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d¹⁰ 4s² 4p⁶ 4d¹⁰ 5s² 5p⁶, [Kr] 5s² 4d¹⁰ 5p⁶ |
| Elektronegedhegedh |
2.6 |
| Rann a |
period 5, bagas 18 |
 Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia | |
Elven gemyk ew ksenon, niver 54 e'n Vosen Beriodek. Y arwodh gemyk ew Xe. An hanow a dheu dhort an ger Greka ξένον xénon, ow styrya estrenyon. Nag eus radn vewoniethel dhe'n elven ma.
Diskudhys veu en 1898 gen William Ramsay ha Morris William Travers en Kolji Universita Loundres. Diskudhys veu neon, argon ha krypton solabres gen anjei. Anjei a usyas jynn ayr-lin rag tedna krypton dhort ayr, ha distyllyans radnrivek (fractional distillation) rag enyshe ksenon dhorto. Henwys veu ksenon ganja drefen y vos kalish dhe dhiskudha.
Kevys ew ksenon en dowr ewonek Vichy. Askorrys ew le es udn tonnas a gsenon pub bledhen dhort gweythvaow ayr-lin. Usys ew en lugern lughes, laserow, hag arhwilellow PET. Anella kemyskans a oksyjen ha ksenon a wra gweres askorrans erythropoyetin (erythropoietin), hormon hag a ynkress askorrans kellow goos rudh. Usys ew ksenon etho gen sportysi neb a vydn tolla. Emskemunys ew gen WADA, maynorieth ollvesek gorth-dopya.
Poos atomek ksenon ew 131.29, y boynt teudhi ew -112°C ha'y boynt bryjyon ew -107°C. Y dhosedh ew 5.9 gramm pub liter. Gass diliw, anvlasus ew. Onan a'n gassys nobyl ew. Usys ew ksenon e'n efanvos drefen y vos an kunys gwella rag jynnow ion.
Mirva
[golegi | pennfenten]-
William Ramsay -
Morris Travers -
Jynn ion Deep Space 1 -
Laser ksenon -
Arhwilell PET -
Dowr moon -
Golow lughes ksenon
Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.