Jump to content

Gommon

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
Gommon
Fucus serratus
Koswik gommon yn Aotearoa
Klassans bewoniethek
Arlotteth:
Y hyllir kavos gommon y'n bagasow ma
  • Charophyta
  • Chlorokybophyceae
  • Chlorophyta (algi gwyrdh)
  • Phaeophyceae (algi gell)
  • Phaeothamniophyceae
  • Chrysophyceae (algi owr)
  • Cyanobacteria
  • Rhodophyta (algi rudh)

Gommon (Goumann - Kernewek Unys, Goemmon - Kernewek Kemmyn), po kowralgi, a gampoll milyow a eghennow a algi morek lieskell bras. An term a gomprehend eghennow a Rhodophyta (rudh), Phaeophyta (gell) ha Chlorophyta (gwyrdh). Eghennow meur kepar ha'n re gelwys kelps yn Sowsnek a wari rann bosek dres eghen orth remova karbon, owth askorra 50% dhe'n lyha a oksyjen an Norvys. An niver a eghennow gommon yw dadhlys hwath yn-mysk godhonydhyon, mes dres lycklod yma nebes milyow anedha.

Ekologieth

[golegi | pennfenten]

Yma edhom dhe wommon a dri studh kerghynedhel. An re ma yw dowr mor (mes dowr holanek dhe'n lyha), golow howl lowr rag lughwrians, ha tyller gwiw dhe vos kelmys warnodho. Avel sewyans, kevys yw gommon yn kemmyn ogas dhe'n vorva, dell yw usys war arvorow karnek a-der tewes po grow. Trigys yw eghennow gommon yn lies treveth ekologel. An tylleryow ughella yw gwlyghys gans ewyn mor, an isella yw nebes metrow yn-dann nivel an mor. Yn nebes ranndiryow, gommon ogas dhe'n vorva a ystyn nebes mildiryow yn mes y'n mor. Fin aga thevyans yw pygemmys golow howl yw degemerys. Kelps, dell ys usys, yw an eghennow kevys y'n dowrow downna.

Nebes eghennow, kepar ha Sargassum re aswiwas dhe dreveth planktonek ha neuvella yn rydh, ow kregi war saghow lenwys gans gass rag kowlwul henna. Erel re aswiwas dhe vewa yn pollow an mortid. Omma res yw gommon sevel orth tempredhow ha nivellow holanedh a janj yn uskis ha segha treweythus.

Taksonomieth

[golegi | pennfenten]
Kinda Algi
Fylum
Kampollasow
Caulerpa Gwyrdh Sedhys
Fucus Gell Yn parthow mortid war vorvaow karnek
Gracilaria Rudh Tevys rag boos
Laminaria Gell Aswonnys ynwedh avel kelp
8–30 m yn-dann dhowr
tevys rag boos
Macrocystis Gell Kelp kowrek
ow furvya koswigow ow neuvella
Monostroma Gwyrdh
Porphyra Rudh Parthow mortid yn hinyow tempredh
Tevys rag boos
Sargassum Gell Keynvorek yn arbennik an Mor Sargasso

Usys yw gommon rag niver a daklow. Treweythyow yth yw tevys, po kuntellys dhyworth an gwyls. Dybrys yw niver a eghennow yn lies rann a'n bys, yn arbennik Asi est, Rewenys, Norgagh, Iwerdhon, Kembra, Pow Frynk ha Kanada. Usys yw nebes egehennow yn diwysyans rag tewhe, yn arbennik leth. Usys yw gommon yn lystennow goliow, ha rag tevi cultures a vakteria yn arbrovjiow. Nebes eghennow yw usys rag teyl. Leverys yw blas hwiskis enys Islay dhe dhos dhyworth dowr glaw ow tivera dre wommon war an tir kyns mos dhe'n dhistyllva.

Askorrans gommon
Gwlas tonnasow metrek
an vledhen ('000),
tevys + gwyls
China 699
Pow Frynk 617
Ruvaneth Unys 205
Nihon 123
Chile 109
Filipynas 96
Korea Gledh 71
Korea Dhyghow 67
Indonesi 47
Norgagh 41