Gommon

Gommon
	Fucus serratus
	Koswik gommon yn Aotearoa
Klassans bewoniethek
Arlotteth:	Eukaryota
Y hyllir kavos gommon y'n bagasow ma
	Charophyta; Chlorokybophyceae; Chlorophyta (algi gwyrdh); Phaeophyceae (algi gell); Phaeothamniophyceae; Chrysophyceae (algi owr); Cyanobacteria; Rhodophyta (algi rudh);

Gommon (Goumann - Kernewek Unys, Goemmon - Kernewek Kemmyn), po kowralgi, a gampoll milyow a eghennow a algi morek lieskell bras. An term a gomprehend eghennow a Rhodophyta (rudh), Phaeophyta (gell) ha Chlorophyta (gwyrdh). Eghennow meur kepar ha'n re gelwys kelps yn Sowsnek a wari rann bosek dres eghen orth remova karbon, owth askorra 50% dhe'n lyha a oksyjen an Norvys. An niver a eghennow gommon yw dadhlys hwath yn-mysk godhonydhyon, mes dres lycklod yma nebes milyow anedha.

Ekologieth[golegi | pennfenten]

Yma edhom dhe wommon a dri studh kerghynedhel. An re ma yw dowr mor (mes dowr holanek dhe'n lyha), golow howl lowr rag lughwrians, ha tyller gwiw dhe vos kelmys warnodho. Avel sewyans, kevys yw gommon yn kemmyn ogas dhe'n vorva, dell yw usys war arvorow karnek a-der tewes po grow. Trigys yw eghennow gommon yn lies treveth ekologel. An tylleryow ughella yw gwlyghys gans ewyn mor, an isella yw nebes metrow yn-dann nivel an mor. Yn nebes ranndiryow, gommon ogas dhe'n vorva a ystyn nebes mildiryow yn mes y'n mor. Fin aga thevyans yw pygemmys golow howl yw degemerys. Kelps, dell ys usys, yw an eghennow kevys y'n dowrow downna.

Nebes eghennow, kepar ha Sargassum re aswiwas dhe dreveth planktonek ha neuvella yn rydh, ow kregi war saghow lenwys gans gass rag kowlwul henna. Erel re aswiwas dhe vewa yn pollow an mortid. Omma res yw gommon sevel orth tempredhow ha nivellow holanedh a janj yn uskis ha segha treweythus.

Taksonomieth[golegi | pennfenten]

Kinda	Algi Fylum	Kampollasow
Caulerpa	Gwyrdh	Sedhys
Fucus	Gell	Yn parthow mortid war vorvaow karnek
Gracilaria	Rudh	Tevys rag boos
Laminaria	Gell	Aswonnys ynwedh avel kelp 8–30 m yn-dann dhowr tevys rag boos
Macrocystis	Gell	Kelp kowrek ow furvya koswigow ow neuvella
Monostroma	Gwyrdh
Porphyra	Rudh	Parthow mortid yn hinyow tempredh Tevys rag boos
Sargassum	Gell	Keynvorek yn arbennik an Mor Sargasso

Usys[golegi | pennfenten]

Usys yw gommon rag niver a daklow. Treweythyow yth yw tevys, po kuntellys dhyworth an gwyls. Dybrys yw niver a eghennow yn lies rann a'n bys, yn arbennik Asi est, Rewenys, Norgagh, Iwerdhon, Kembra, Pow Frynk ha Kanada. Usys yw nebes egehennow yn diwysyans rag tewhe, yn arbennik leth. Usys yw gommon yn lystennow goliow, ha rag tevi cultures a vakteria yn arbrovjiow. Nebes eghennow yw usys rag teyl. Leverys yw blas hwiskis enys Islay dhe dhos dhyworth dowr glaw ow tivera dre wommon war an tir kyns mos dhe'n dhistyllva.