Karbon
 | |
 | |
| Ensampel a |
Elven gymyk, atmophile element  |
|---|---|
| Klass |
dialkenyow liesatomek, dialkan |
| Dydhyas diskudhans |
1789 |
| Niver atomek |
6 |
| Aray an elektrons |
1s² 2s² 2p², [He] 2s² 2p² |
| Elektronegedhegedh |
2.55 |
| Studh oksidyans |
−4, −3, −2, −1, 1, 2, 3, 4, 0 |
| Rann a |
period 2, bagas 14 |
 Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia | |
Elven gemyk ew karbon, niver 6 e'n Vosen Beriodek. Y arwodh ew C. An hanow a dheu dhort an ger Latin carbo, ow styrya glow bredn. Henwys veu an elven en 1787 gen kymygydhyon Frynkek.
Fest posek ew karbon e'n Univers. Askorrys ew gen ster ow merwel. Karbon ew an elven moyha essensek rag bewnans. Ema ganjo an gallos dhe furvya chaynys hir ha kelghyow. Nag ew karbon gwenonek, bes ema nebes kesstoffow karbon pur wenonek, pekara CO, karbon monoksid, po CN, cyanid.
Gwres ew an moyha radn a'gan boos dhort karbon, karbohydratow, blonegow, protinyow ha fybrow. Styr trethans ew terri an kesstoffow ma, usya an nerthedh en anjei hag anella karbon dioksid en-mes. E hwer karbon en teyr furv war an Norvys, glow, grafyt hag adamant.
Polter gonn ew kemysk a low bredn, sulfur ha solpyter (potassiom nitrat, KNO3). Nag ew usys en arvow hedhyw bes usys ew hwath en tanow kreft. Fest posek ew tedna en-mes kesstoffow karbon, meyn pekara kalgh ha marbel, keunys pekara glow, oyl ha gass. Usys ew dhe wul dur, bondednow, sugra ha lies tra aral. Askorrys ew fybrow karbon dre leski fybrow akrylyk, ha usys enjei en lies diwysyans hedhyw, dhe wul fusennow ha jynnow ebron ha daffar sport. Ema level karbon dewoksid e'n ayrgylgh owth enkressya a-dhia dew gans bledhen drefen leski glow hag oyl (dhort 280 radn an vilvil dhe 420 radn an vilvil lebmyn). Ema hebma ow kawsya chanj dhe hin an Norvys.
Poos atomek karbon ew 12.01. Poynt teudhi adamant ew 3550°C hag ev a wra segh-ethenna war 4800°C. Ema teyr furv gwrysek, grafyt, adamant ha fullerinow (henwys dhort Richard Buckminster Fuller).
Mirva
[golegi | pennfenten]-
Pol glow -
Glow bredn -
Grafyt -
Adamant -
Buckminsterfullerin -
Purva oyl -
Levels karbon dioksid e'n ayrgylgh
Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.