Kalgh

Klass	karrek karbonat
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Karrek wodhosek yw kalgh po limven, gwrys dre vras a'n moon kalcit, furv a galciom karbonat, CaCO₃.

Askorrys veu an kalciom karbonat gans organedhow byw yn kwreydhek, gwrys gans protistow lughwriansek byghan kepar ha neb bakteria, kokkolithofores hag algi. Awosa, usys yw an karbonat gans enevales kepar ha dewgrogenogyon ha'n morgudynnow a wra kribow gwylar (coral reefs). I a dhrehev aga hregyn dhyworth gwrysow CaCO₃. Wosa henna, rann anodho a dhe dhowr mor avel teudhans. Karrygi kalgh a gomprehend remenansow organek ha karbonat kodhys.

Baya Florida, an morlyn bas a-dhelergh enesow an 'Florida Keys', yw patron rag an studhyow a askorras kalgh war an estyllen vrastiryel. Heb mar, yth esa oll an eghennow neppyth dyffrans y'n termyn na, mes, avel ekokevreyth, hevelep yw.

Yn Baya Florida yma meur a eghen a blans bleujowa gelwys gwels an mor. Ynwedh yma meur a dhowr lethek gwynn leun a galciom karbonat, furvyes gans Melobesia, algi byghan rudh a drig war an gwels mor.

Kalgh yw a-dro dhe 10% a somm oll an dalghedh a garrygi godhosek.

Usyansow gans tus[golegi | pennfenten]

Kalgh yw kales lowr dhe sevel orth tewedhans, mes dell yw usys medhel lowr dhe vos kervys gans seri men. Usys yw rag drehevel hag y teuth gerysda y'n 19ves ha 20ves kansvledhen rag drehevyansow kepar hag eglosow, arghanttiow ha treven. Byttegyns, glaw trenk a dewedh kalgh yn lent.

Usys yw kalgh rag gul gweder ha lim. Usys yw ynwedh dhe wul horn yn chi hwytha, rag tenna anpuredhow dhyworth an moon horn.