Jump to content

Kalgh

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
Ensampel a stoff Edit this on Wikidata
Klass karrek karbonat Edit this on Wikidata
Commons page Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Karrek wodhasek ew kalgh po limven, gwres dre vras a'n moon kalcit, furv a galciom karbonat, CaCO3.

Askorrys veu an kalciom karbonat gen organedhow byw e'n kensa le, gwres gen protistow lughwriansek bian pekar ha neb bakteria, kockolithofores hag algi. Woja hedna, usys ew an karbonat gen enevales pekar ha dewgrogenogyon (bivalves) ha'n morgudynnow a wra kribow gwylar (coral reefs). Ma anjei ow terevel aga kregyn dhort gwrisow CaCO3. Woja hedna, ma radn nodho ow tos dhe dhowr mor 'vel teudhans. Karrygi kalgh a gomprehend remenansow organek ha karbonat kodhys.

Baya Florida, an morlyn bas a-dhelergh enesow an 'Florida Keys', ew patron rag an studhyow a askorras kalgh war an estyllen vrastiryel. Heb mar, thera oll an ehednow neppeth dyffrans e'n termyn na, bes, avel ekosystem, haval ew.

En Baya Florida ma meur a ehen a blans bleujowa gelwys gwels an mor. Ewedh ma meur a dhowr lethek gwydn leun a galciom karbonat, furvyes gen Melobesia, algi bian rudh a drig war an gwels mor.

Kalgh ew a-dro dhe 10% a somm oll an dalghedh a garrygi godhasek.

Usyansow gans tus

[golegi | pennfenten]

Kalgh ew kalish lowr rag sevel orth tewedhans, bes dell ew usys medhel luck rag bos kervys gen seri men. Usys ew rag derevel hag y'n 19ves ha 20ves kansvledhen ev a deuth gerys-da rag derevyansow pekar hag eglosow, arhanttiow ha treven. Bettegens, ma glaw trenk ow tewedha kalgh en lent.

Usys ew kalgh rag gul gweder ha lim. Usys ew ewedh rag gul horn en chei hwytha, rag tedna anpuredhow dhort an moon horn.

Tirfurvow karst

[golegi | pennfenten]

Pan vo kalgh tewedhys, ev a furv sett a dirfurvow arbednek. Gelwys ew tirwedh pekar ha hemma avel tirwedh karst.

Y hweller an folen Tirfurv karst.

Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.