Menegesydhieth

Ensampel a	movyans art, gis art
Dallethys	1900s
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Menegesydhieth (Sowsnek: Expressionism, Almaynek: Expressionismus) o gwayans art arnowydh. Tipek dhodho ew an assay dhe veneges amovyans hag omglewansow der usya perspektyv, liwyow, goskes ha golow en for' wreydhek hag annaturel a-der portraya gwirvos fisegel.

E tallathas avel gwayans avant-garde kens Kensa Gwerryans an Bes en prydydhieth ha liwya. Hei a dhisplegyas dhe vos gwayans art a bris e'n Almayn en bledhydnyow a-varr an 20ves kansvledhen, ow komprehendya fylm, gwariva, pensernieth ha musek.

Ema oberow Menegesydhel (Expressionist) en venowgh ow portraya own, müscotter ha payn. Arbednek a wir o hebma rag an lymners Edvard Munch ha Vincent van Gogh a wodhevas kaletterow yeghes brysel ha bownansow kalish.

Gwelys ew an keth themys en ober artydhyon almaynek e'n termyn woja Kensa Gwerryans an Bes a welas euthow e'n vresel ha bownansow kalish e'n 1920ow kens devedhyans Almayn Nazi.

Art

*Bagas a artydhyon* - delinyans gen Ernst Kirchner, a artydhyon 'Die Brücke', a'n dhyhow dhe'n gledh - Müller, Kirchner, Heckel ha Schmidt-Rotluff

Diwedh an 19ves kansvledhen thera lymners pecara Paul Gauguin owth erya warbedn valewys art europek kevosek dre dhevnydh aventurus a liw. Ensampelow a vri ew liwans Edvard Munch, An Skrij hag ober Vincent van Gogh.

An lymners ma o delanwes meur war genedhel nessa lymners europek, pecara'n Frenkyon Henri Matisse ha Georges Braque ha'n bagas Fauve, gwayans art tredh 1900 ha 1910.

Ema aga liwansow ow portraya omglewans gen devnydh gwels a liwyow. Nowydhyans aga theknegow a sowdhanas arvreusysi, gen onan anodhans ow tiskrifa aga ober avel 'Pott paynt tewlys en enep an poblek'.

E'n Almayn en 1905 furvyes veu bagas art Die Brücke ("An Bons") en Dresden a radnas meur a dybyansow Fauve. Aswonys w Die Brücke avel an bagas Menegesydhel kensa.

En 1911 furvyes veu Der Blaue Reiter ("An Marhak Glas") en München gen Wassily Kandinsky, Franz Marc hag August Macke bes an bagas a dheuth dhe bedn gen devedhyans Kensa Gwerryans an Bes. E feu res dhe Kandinsky fia dhe fo a Almayn ha dewheles dhe Russi, ha ladhys veu Marc hag August Macke e'n omladh.

Woja an gwerryans Expressionismus a dhisplegyas dhe vos gwayans art pur bosek en Almayn ow telenwel lymners, skriforyon ha fylm dres oll an bes.

Leverys ew en venowgh bos ober Menegesydhel rekord a'n Almayn e'n termyn na hag usys ew an term almaynek a-dro dhodho: zeitgeist (zeit = termyn, geist = omglewans).

Erbydn an 1930ow en Almayn, ober Menegesydhel a veu dampnys avel art legrys (po Entartete Kunst) gen an Nazis. Lettys veu lymners rag diskwedhes aga liwansow. Meur a liwansow ha levrow a veu leskys gen an Nazis, hag e'n bledhydnyow woja hedna gorrys veu lies artydh ha skrifer en prison. Res o dhe'n re erel fia dhe'n fo dhe bowyow erel.

Woja Nessa Gwerryans an Bes, Abstract Expressionism (Menegesydhieth Tybel) a dhisplegyas e'n Statys Unys gen artydhyon pecara Jackson Pollock ha Mark Rothko.

Cinema

Poster rag an fylm *Das Cabinet des Dr. Caligari*

Dres an 1920ow, e feu Cinema Venegesydhel e'n Almayn. Unweyth arta tipek o ober gwreydhek ha annaturel a berspektyv, liwyow, goskes ha golow, a-der portrayansow gwirvos.

Erbydn hedhyw prederys ew bos fylmow pecara Das Cabinet des Dr. Caligari, Metropolis, Der Golem ha Nosferatu klassigow.

Woja hedna, cinema menegesydhel almaynek a veu delanwes meur war fylmow Hollywood, en arbednek Film Noir an 1950ow. An kevarwodher Fritz Lang ha'n gwarioryon Peter Lorre ha Conrad Veidt a removas dhe'n Statys Unys rag diank dhort an Nazis.

Possybyl ew dhe weles delanwes Menegesydhel e'n bes fylm hedhyw en ober kevarwodhoryon pecara Tim Burton.

Lien, drama ha musek

Usys ew an term Menegesydhel ewedh a-dro dhe ober lien. En venowgh perderys ew dell dhiskwedh oberyow Franz Kafka ha James Joyce gnasow Menegesydhel.

Dres termyn kott Expressionismus e'n Almayn e'n 1920ow dyllys veu an levrow termyn Der Sturm (An Hager Awel), a 1910 en-rag ha Die Aktion, a 1911 en-rag, gen prydydhieth ha lien plen menegesydhel a'n eyl tu ha liwansow gen Kokoschka, Wassily Kandinsky hag eseli erel Der Blaue Reiter.

Menegesydhieth a veu apert en Gwariva an Almayn war dhalleth an 20ves kansvledhen gen Georg Kaiser hag Ernst Toller an skriforyon moyha tipek. Erel o Reinhard Sorge, Walter Hasenclever, Hans Henny Jahnn hag Arnolt Bronnen. An dramatydh swedek August Strindberg ha'n Alman Frank Wedekind a veu delanwes posek warnodhans.

Niver a oberyow Menegesydhel a veu skrifys gen dramatydhyon amerikanek rag termyn kott 'n 1920ow, rag ensampel, dramas gen Eugene O'Neill (The Hairy Ape, The Emperor Jones a The Great God Brown), Sophie Treadwell (Machinal) hag Elmer Rice (The Adding Machine).

Dramatydhyon Menegesydhel Almaynek:

Georg Kaiser (1878)
Ernst Toller (1893-1939)
Hans Henny Jahnn (1894-1959)
Reinhard Sorge (1892-1916)
Bertolt Brecht (1898-1956)

Dramatydhyon delenwys gans Menegesydhieth

Usys veu Menegesydhieth dhe dheskrifa nebes oberyow ilow a-dhia 1918 yn-rag, yn arbennik ober Arnold Schoenberg (1874-1951) ha'y dhyskybel Anton Webern (1883–1945) hag Alban Berg (1885–1935). Komposoryon erel kelmys gans Menegesydhieth a gomprehend Ernst Krenek (1900-1991), Paul Hindemith (1895–1963) hag Igor Stravinsky (1882–1971).

Pensernieth

Menegesydhieth a gawas delanwes war bensernieth ewedh gen dau dherevyans en arbednek. An Pavilion Gweder a veu towlys gen Bruno Taut rag an Diskwedhyans Werkbund en Cologne en 1914 ha'n Tour Einstein a 1921 gen Erich Mendelsohn en Potsdam. An Tour, derevys rag aspia war an ster, a dhiskwedh lies gnas settow fylm Menegesydhel.

Possybyl ew dhe weles aga delanwes war bensernieth arnowydh gen ragresoryon pecara Walter Gropius ha Mies van der Rohe ha war dherevyansow kevosek pecara Chei Opera Sydney ha Gwithti Yedhowek Berlin.