Bal Dorkoth
Bal Dorkoth (Sowsnek: Dolcoath Mine) o bal sten ha kober yn Kammbronn, Kernow. Aswonys o an bal yn hegar avel An Vyghternes a Valyow Kernowek (Sowsnek: the Queen of Cornish Mines). Yma tyller an bal north-west a Garn Bre.
Istori[golegi | pennfenten]
An teylu Basset a Dihydin a berghenna gwiryow an monow, neb a worbrena an dor dhe deylu henwys Crane yn 1588. Yth esa'n bal ow pos oberys rag kober bys 1720 hag ogas 300 tros-hys (91 m) o y dhownder yn 1746. Yn 1778 ogas 600 tros-hys (180 m) o y dhownder, mes an bal a veu degys yn 1787 awos bos lower a gober ow pos mengleudhyes a bris isel war Enys Mon. An pris a gober a wellhas hag an bal a eylygoras yn 1799.
Dorkoth eth ha bos an pympes brassa a'n 470 bal-kober yn Dewnens ha Kernow. Mes hag ev ow mos ha bos downna, an kober a dheseghas hag yth esa peryll a dhegeans an bal yn 1832. Kapten an bal, Charles Thomas, o certan bos moon sten downna y'n dor. An kensa gwaynyow a-dhyworth an sten a dheuth yn 1853.
Bys 1882 an bal re dhrehedhsa downder a 2,160 tros-hys (660 m) hag yth esa 12 mildir (19 km) a gowfordhow devnydhadow dhe'n bal. Yth esa 40 mildir (64 km) moy a hwelyow koth esa andhevnydhadow ha hepfordh. Ev a gemeri an dus, neb a oberi y'n isella nivellow, yntra 2 ha 3 our dhe vos yn-nans ha drehedhes dhe'n arenep, drefen na yllens oberi moy ages peswar dhe bymp our pub dydh.[1]
Dorkoth eth ha bos an brassa ha downna bal yn Kernow; y benn-shafta, aswonys avel Shafta Somp Nowyth (New Sump Shaft), a dhrehedhi downder a 3,300 tros-hys (1,000 m) a-woles dhe arenep an dor. Jynn-pompya an shafta a veu ynstalys yn 1815.
An kompani a dreylyas dhe gompani strothys yn 1895 ha shafta nowydh, henwys Shafta William rag kensa kaderyer an kompani nowydh, a veu dallethys mis Hedra y'n keth vledhen, ev o mynnys dhe vos kensa shafta plommwedhek 3,000 tros-hys (1,000 m) yn Kernow. Gorfennys veu ev yn 1910 hag a ygoras yn 1911.[2]
An bal a wrug degea yn 1920, wosa y vos oberys mes ha diskar an pris a sten. An kompani a eyldhallathas yn 1923 gans chatel fresk ha shafta nowydh a 2,000 tros-hys (610 m) war dyller dhe'n north a'n bal gwreydhek dhe Resker. Bal Dorkoth Nowydh o kesunyans a lower a valyow byghanna erel ow komprehendya Resker ha Park Stray. Prenys veu sett Dorkoth yn 1936 gans Crofty Soth.
Droglam meur[golegi | pennfenten]
An 20ves mis Medi 1893, yth esa bagas a dus bal ow krefhe stull meur dhe Nivel 412 (ogas hanter mildir yn-dann dhor). An stull a gonsystya a 22 darn a brennyer pin-pych 18 meusva bedregys (460 mm) dres 33 tros-hys (10 m) hir esa gorrys 2 tros-hys (0.61 m) a-les. Yth esa ev ow skoodhya neves 600 tros-hys (180 m) ughel a ven-atal. Kaptens an bal, Josiah Thomas ha James Johns a wodrigas an nivel dhe worra ahwer a-dro dhe dhiogeledh an stull awos bos onan a'n darnow ow plegya. Ynstruktyes veu an dus dh'y grefhe a-dhesempis. Ober dh'y ewnhe a besyas dres an myttin bys dhe 13:00 eur, wosa kodh-karrek byghan, oll an stull a blegyas, ow ladha seyth a'n dus esa owth oberi a-woles dhodho. Nyns esa saw unn den, Richard Davies, sawyes heb shyndyans wosa 37 our.
Y'n govynadow a'n holyas, Kapten Josiah Thomas a leveris bos res dhe'n parti-oberi removya nebes a'n proppys kyns gorra an re nowydh, mes ny agrias onan a'n dhuryoryon, neb a reportyas nag esa'n dus ow kul travyth dhe bols an kodh.
Eskorrans[golegi | pennfenten]
Kyns ev dhe dhegea yn 1788, Dorkoth a askorra £1,250,000 a sten ha kober. Yntra 1799 ha 1920, ev a askorra nebes £9 milyon a vonow; ow komprehendya arsenik, arghans ha monow erel.
Awos y vos mar sewen, an bal a wrug pe lower a vona dh'y gevranoryon, ha'y gevrennow, o aswonys avel 'Dollies', o nebes a'n mogha mynnys y'n diwysyans.
Yeghes[golegi | pennfenten]
Oberoryon an bal a soffras a "Dhorkoth" po "anemia tus val". Nyns o hemma awos ayrellans boghosek po ayr drog, mes awos an bal dhe brovia plitys gwir rag ankylostomiasis (pryv-bagh). Diskudhys veu bos ev dhe 94% a'n oberoryon.
Posek yw an bal dhe dhoktours-kneus awos bos pur dreweythus an studhyow gwir rag pryv-bagh dhe floryshya yn Breten Veur.
Gweller ynwedh[golegi | pennfenten]
- ↑ Trounson, J. H.; Bullen, L. J. (1999). "Dolcoath". Mining in Cornwall. Volume One: The Central District. Stroud: Tempus Publishing Ltd. pp. 35–54. ISBN 0-7524-1707-X.
- ↑ Morrison, T. A. (1983). Cornwall's Central Mines: The Southern District 1810-1895. Penzance: Alison Hodge. pp. 11–60. ISBN 0-906720-11-7.