Ytriom
![]() | |
![]() | |
Ensampel a |
Elven gymyk, lithophile ![]() |
---|---|
Klass |
alkan tremenyans ![]() |
Furvell gymyk |
Y ![]() |
Dydhyas diskudhans |
1787 ![]() |
Niver atomek |
39 ![]() |
Aray an elektrons |
[Kr] 4d¹ 5s² ![]() |
Elektronegedhegedh |
1 ![]() |
Studh oksidyans |
3 ![]() |
Rann a |
period 5, elven bagas 3 ![]() |
![]() |
Elven gemyk ew ytriom, niver 39 e'n Vosen Beriodek. Y arwodh ew Y. An hanow a dheu dhort tre Ytterby en Sweden. Ytriom ew onan a beder elven henwys dhort an dre ma. Kehaval ew ytriom en kemyk dhe'n elvednow dor-tanow po lanthanid, bes nag ew onan nodhans e'n gwir, hag en sur nag ew tanow vetholl. Nag eus radn vewoniethel dhe'n elven. Nebes gwenonek ew holanow hedeudh ytriom. Usys ew ytriom-90, isotop radyoweythresek, rag dyghtya kellow kanker, pekara lymfoma, kanker T-kell an goos (Sowsnek: T-cell leukaemia / T-cell leukemia), ha kankerow an oygel, kolodhyon ha'n eskern.
Diskudhys veu ytriom en 1794 gen Johan Gadolin (1760-1852), kemygydh finnek, ha Professor Kemygieth en Universita Åbo (Turku en Finnek) ye Pow Finn. Ev a gawas bothen moon dhort Karl Axel Arrhenius (1757-1824). An moon a dheuth dhort gwik Ytterby en Sweden, etho henwys an moon ytterbit. Woja hwithrans, Gadolin a leveris ev dhe dhiskudha dor nowydh, henwys yttria ganjo.
Askorrys ew a-dro dhe 600 tonnas an vledhen. Usys ew en kesolkenyow, drefen y vos ow kwellhe krevder magnesiom, kromiom ha horn en kesolkenyow. Ytriom oksysulfid ew an kessran rudh en pellwologow liw. Usys ew Ytriom oksid rag gul gweder hag a ell gorthsevel tobmder ha jaggys, usys en lensow kamera. Usys ew ewedh rag gul ughkendegoryon. En 2009 diskudhys veu liw nowydh a gomprehend ytriom, h.y. glas YInMn en Universita Oregon.
Poos atomek ew 88.91, y boynt teudhi ew 1522°C ha'y boynt bryjyon ew 3338°C. Y dhosedh ew 4.47kg an liter. Olkan medhel gwydn-arhansek ew.
Mirva
[golegi | pennfenten]-
Johan Gadolin
-
Monazit
-
Ytterby
-
Carl Axel Arrhenius
-
Ytriom a wra an liw rudh en pellwolok
-
Gwelen ytriom rag laser
-
Glas YInMn
-
Aswonnys ew ytriom-bariom-kober oksid (YBa2Cu3O7-9), henwys 1-2-3, avel ughkendeger
Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.