Jump to content

Tongsten

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
(Daskevarwodhys dhyworth Tungsten)
Ensampel a Elven gymyk, electron medium, lithophile Edit this on Wikidata
Klass alkan, alkan poos, alkan tremenyans Edit this on Wikidata
Furvell gymykedit this on wikidata
Dydhyas diskudhans 1783 Edit this on Wikidata
Niver atomek 74 Edit this on Wikidata
Aray an elektrons [Xe] 4f¹⁴ 5d⁴ 6s² Edit this on Wikidata
Elektronegedhegedh 2.36 Edit this on Wikidata
Studh oksidyans 2, 3, 4, 5, 6 Edit this on Wikidata
Rann a period 6, bagas 6 Edit this on Wikidata
Commons page Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven gemyk ew tongsten, niver 74 e'n Vosen Beriodek. Y arwodh gemyk ew W. An hanow a dheu dhort an geryow Swedek tung sten, ow styrya men poos. Usys ew an hanow tongsten en Kernewek, Sowsnek, Frynkek ha niver a yethow erel. Hanow an arwodh a dheu dhort wolfram, an hanow usys e'n radn vrassa a yethow Europek, dhort an Almaynek wolf rahm, ow styrya bleydh mostedhes. An moon wolframit a wre kawsya kudydnow ort teudhi sten.

Nebes gwenonek ew tongsten, ha polter an elven a serr krohen ha lagasow. Bes ema othem dhe nebes bakteria a dungsten ogas dhe beistri hidro-tesek e'n downvor.

Enesves tungsten rag an kensa pres gen Carl Wilhelm Scheele en 1781 bes na wrug ev an hwithrans rag diskwedhes en tyblans ev dhe dhiskudha'n elven. Dew vroder, Juan José Elhuyar (1754-1796) ha Fausto Elhuyar (1755-1833) a hwithras wolframit en Vergara en Spayn, hag aswonnys enjei avel an dhiskudhoryon.

E'n 17ves kansvledhen en China, gwrioryon priweyth a wre devnydh a dungsten rag rei liw aval gwlanek. Keworra tungsten dhe horn a askorr kesolkan gwell ages dur, usys en efan e'n 20ves kansvledhen rag gul arvow. Kreffa ha kalecha ew kesalkan a dhur gen 5% tongsten, etho usys veu rag gul godnow ha tanbellenigow.

Chif monow tongsten ew wolframit (Fe,Mn)WO4 ha scheelit CaWO4, dre vras en China (diw radn a deyr a brovians ollvesek). Askorrys ew a-dro dhe 84,000 tonnas a dongsten an vledhen. Usys ew en bollenigow golow hag en fornow tempredh ughel. Pur es ew dhe wul gwiver dhort ev. Pur dhe les ew en kesolkenyow ewedh, en arbednek gen dur. Dur 'tooth ughel' a gomprehend a-dro dhe 7% tongsten, hag usys ew en tappow ha lownyow heskednow. An devnydh moyha posek rag tongsten (40% a askorrans ollvesek) ew karbid limys (cemented carbide), aswonnys ewedh avel keswias priweyth-olkan (cermet po ceramic-metal composite en Sowsnek). An chif kesradn ew tongsten karbid (WC). Usys ew rag gul terder (rag an diwysyans oyl ha medhegneth dens), bleynyow pluvednow pednpel, fustow golf ha dartyow.

Poos atomek tongsten ew 183.84, y boynt teudhi ew 3422°C ha'y boynt bryjyon ew 5555°C, an uhella a bub elven oll dhe'n dhew. Y dhosedh ew 19.3kg an liter.

Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.