Mengleudh Delyow Boll
An brassa mengleudh legh yn Kernow yw an Mengleudh Delyow Boll (Sowsnek: Delabole Slate Quarry). Desedhys yw y'n dreveglos Delyow Boll yn Kernow North hag ev re beu oberys heb hedhi a-dhia'n 15ves kansvledhen.[1] Leverys yw y vos an kottha mengleudh legh a bes oberi yn Pow Sows.
Dhe unn pols, an downna pytt gwrys gans tus y'n bys oll o an Mengleudh Delyow Boll, mes nyns yw namoy awos mongleudhyow ha mengleudhyow bras yn Ostrali hag Amerika.
Istori[golegi | pennfenten]
Herwydh hwedhlow, meyn Delyow Boll re beu mengleudhyes war an tyller ha devnydhyes rag byldya dres neb 800 bledhen, ytho a-dhia reyn Myghtern Stefan y'n 12ves kansvledhen.[2] Dres reyn Myghternes Elisabeth an kensa, yth esa pymp mengleudh war an tyller o pur bosek rag delivra legh dhe Vreten Vyghan ha'n Iseldiryow.[1]
Yn 1841, y junyas an pymp mengleudh dhe wul unn unses, an Kompani Legh Delyow Boll Koth (Old Delabole Slate Company) eth ha bos an kompani kendon finwethys a-lemmyn yn 1898. Yn kres an 1800ow, yth esa a-dro dhe 1,000 gweythyor a oberi y'n mengleudh, owth estenna kresek a 120 tonnas a legh pub dydh, mes an niver ma a sedhas dhe 500 yn 1910. Kyns an hyns-horn dhe dhos yn 1893, treghys veu an legh ha tennys vons dhe Borthkaveran le may fons kergys yn gorhelyow.[1]
Deges veu Mengleudh Legh Delyow Boll Koth gans arghansoryon an kompani yn 1977. Degemeror o Rio Tinto Zinc a oberi an mengleudh bys dhe 1999 pan veu prenys gans bagas dyghtyans leel. Yn 2005, an brassa rann a'n kevrennow a veu prenys gans unn teylu, an kensa tro a-dhia 1842.[3] Yn 2007, nyns esa saw pymp gweythor owth oberi y'n pytt gans somm a a-dro dhe 40 gweythor.[1][4]
Karyans[golegi | pennfenten]
Yth esa hyns-horn kledhrennow-kul 1'11" geyj (584.2mm) a oberi y'n mengleudh yntra 1834 ha'n 1980ow.[5][6] Ev a dhevnydhya lokomtyvyow ethen ha disel rag movya an legh. Yn 1879, an mengleudh a brenas dew jynn ethen a-dhyworth an Hunslet Engine Company yn Leeds. Yth esa an re ma ensamplys a'n eghen Quarry Hunslet a vri, i o niver 219 henwys E. Jago ha niver 220 henwys John Allen.[7] Yn 1902, an mengleudh a brenas lokomotyv ethen aral a-dhyworth an kompani W.G. Bagnall, niver 1663 henwys Sir TJ Firbank.[8] An tri jynn ethen a oberi bys dhe'n Bell Meur, pan vons kemerys a-ves a dhevnydh. Tewlys dhe-ves vons y'n 1930ow wosa i dhe vos eyl-worrys gans dew lokomotyv petrol y'n 1920.[8] Yth esa niver a hensi-horn ynklinyes y'n mengleudh ynwedh a yll bos gwelys yn meur a skeusennow koth a'n mengleudh.
Yntra 1893 ha 1964, servyes veu an mengleudh gans an Hyns-horn Kernow North a oberi trenow karg a-dhyworth garth-keschanj a ranna gans an hyns-horn pervedhek. Ny dreusvewas an dhew hyns-horn dhe'n jydh hedhyw ha lemmyn an mengleudh a dhevnydh kertigow rag karga an legh.
Y'n jydh hedhyw[golegi | pennfenten]
An mengleudh a bes estenna kresek a 120 tonnas a legh pub dydh dre dhevnydhya methodys balweyth arnowyth ha gweythoryon skentel. Yma heskennow gwiver adamant dhe'n kompani a dregh stockys 600 tonnas a-dhyworth enep an mengleudh yn le ow tardha. Hemm a styr na wra kemmys a atal avel yn termyn eus passyes.
Yma presentyansow yn-kever an mengleudh ha tornys kerdhes a-dro dhodho yw ygor dhe'n poblek.[9] Godrigoryon a yll gweles an stevel-dhiskwedhes, an pytt a ober, ha'n hwelyow arenebel. Onan a'n lokomotyvyow petrol a-dhyworth an hyns-horn pervedhek koth a yll bos gwelys hwath dhe'n mengleudh ynwedh.[8]
Kevrennow[golegi | pennfenten]
Gwiasva kompani an mengleudh (yn Sownsek yn-unnik): http://www.delaboleslate.co.uk/
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 http://www.delaboleslate.co.uk/history.asp
- ↑ Betjeman, John (1984). Betjeman's Cornwall. London: John Murray. p. 25. ISBN 0-7195-4106-9.
- ↑ Cornwall Mining Development Association (2007) Annual Report for 2006
- ↑ Catherine Lorigan, Delabole: the History of the Slate Quarry and the Making of the Village Community. Pengelly Press, 2007; p. 248
- ↑ Dart, Maurice (2005). Cornwall Narrow Gauge including the Camborne & Redruth Tramway. Middleton Press. ISBN 1-904474-56-X.
- ↑ Bryant, R. S. (ed.) (1987). Industrial Locomotives, including preserved and minor railway locomotives. Industrial Railway Society. ISBN 0-901096-55-5.
- ↑ http://leedsengine.info/leeds/locolist.asp?page=269&order=SELECT+*+FROM+locos+WHERE+%5BYear%5D+LIKE+%27%2518%25%27+ORDER+by+%5BYear%5D
- ↑ 8.0 8.1 8.2 http://www.northcornwallrailway.co.uk/traffic.html
- ↑ http://www.delaboleslate.co.uk/quarry-tours.asp