Kleves
![]() | |
Ensampel a |
kleves, variable-order class ![]() |
---|---|
Klass |
kudyn yeghes, biological process, maner a vernans ![]() |
Konter a |
yeghes ![]() |
Acheson |
Maynor kawsya kleves ![]() |
Synsys ynno/i |
congenital disorder, acquired disorder ![]() |
![]() |

Kleves po studh medhegel ew studh anyagh ma hwer neppeth drog dhe gorf mabden po brys. Klevesow a ell kawsya payn, radnow a'n korf dhe lettya oberi an vor' ewn, po mernans. An ger kleves terweythyow a gomprehend:
- radnow a'n korf bos shyndys,
- lettys ew nebes a allasow an korf,
- kalatterow po syndromow medhegel,
- klevesansow gen korrorganedhow pekar ha bakteria po virusys,
- omgleves anyagh, pekar ha godhevel payn po omglewes tobm (gelwys arwodhow),
- shapys anusadow a radnow korf.
Skilys
[golegi | pennfenten]Lies tra a ell kawsya kleves. Terweythyow bakteria a dheu a ji a'n korf dre voos, dhowr po ayr. Nebonan a ell bos klevesys gen maynoryon pekar ha bakteria, virysys po fongow. Ewedh, kawsys ew kleves dre voos drog po koth hag a gomprehend bakteria hag erel. Terweythyow an bakteria a askor kemygednow po gwenenyow a gaws an kleves.
Onan a'n skilys moyha kebmyn a gleves ew yeghesweyth drog ha fowt a dhowr glan. Nebes klevesow merwel pekar ha malaria en tiredhow trovadnek an bes ew lesys gen moskito. Enevales a les kleves ew henwys vektors. Ma lies vektow, ow komprehendya bulhornes, torek ha hwann.
Genys ew nebes gen klevesow genetek. An re ma ew klevesow drefen kabm po treylyans en DNA an person. Ensampel a dreylyans en DNA ew kanker. Bewa po oberi en kerhydnedh anyagh ewedh a ell kawsya klevesow. Klevesow ew moy kemmyn en hen dus.
Dyghtyansow
[golegi | pennfenten]Gweresys ew nebes klevesow gen medhegnethow. En venowgh gwellhes ew klevesans gen gorthviotigow, bes defens gen an bakteria ew kaletter uji owth enkressya. Gweresys ew nebes klevesow gen leuvvedhegneth, bes nag ew possybyl gweres pub kleves gen medhegneth po leuvvedhegneth. Res ew dyghtya nebes klevesow dres bewnans oll, hebm ew, klevesow hirdermyn (Sowsnek - chronic, po ow turya rag hir) enjei. Ensampel a gleves hirdermyn ew kleves melys. Possybyl yw dhe dhyghtya arwodhyow kleves melys bes nag ew possybyl bos delivrys dhorto. Tus a dhyght klevesow dell ew usys ew gelwys medhogyon.
Lestans
[golegi | pennfenten]Prevys ew pobel rag nebes klevesow hag ew kebmyn po pur dhrog ha na dhiskwedh arwodhow hogen. Mars ew kevys an klevesow ma a-varr, possybyl ew aga dyghtya kens anjeii dhe gawsya kaletterow. Ensampel a via previ benen rag kanker an kodna brys (cervix) gen prov. Mars ew an kanker diskudhys a-varr, possybyl ew y yaghhe. Mars ew kevys diwettha, mernans ew an sewyans dell ew usys.
Ensampel aral ew immunheans. An tybyans ew rag gul an korf parys rag kleves.Ma dhe'n korf y dhefens y honan erbydn klevsow henwys an system immun. Gnas arbednek an system immun ew y allos dhe berthi kov klevesow. Mars ew person klav ha yaghhe, an system immun a wra stoff henwys gorthkorfow a omladh an kleves mar teffo arta dhe'n person.
An gorthkorf ew komparek dhe udn kleves en udnik. Ensampel ew an brygh rudh kawsys gen virus. Furv klor a'n virus ew res dhe'n person (flogh dell ew usys) nag o klav gen an brygh rudh besketh. Hebm a gaws an system immun dhe askorra gorthkorfow er y bydn. Mar kwra an keth person kestava an keth virus e'n termyn a dheu, system immun an person a vydn perthi kov hag omladh an virus.
Rag difresyans dhe vos dhe les:
- Res ew diskudha ha lettya an kleves a-varr.
- An kleves a dal bod kebmyn po es y ajon.
- E tal dhe’n prov rag an kleves bos es, oberi pup kentel heb pystiga tus.
- An kowethas ew adhyskys ha gallos ajon an arwodhow moyha kebmyn rag nebes klevesow.
- E tal dhe’n dyghtyans rag an kleves bos saw hag es y gawas.
Epidemionieth
[golegi | pennfenten]Epidemionieth ew an studhyans a skilys klevesow. Nebes klevesow ew moy kebmyn rag pobel gen gnasow kebmyn, avel devedhyansow dorydhek po socyologiethek haval, boos po kenedhlogeth. Heb hwithrans epidemionethel da, nebes klevesow a ell bos kalish dhe dhiskudha ha henwel. Possybyl ew dhe gemyska dew gleves. Etho epidemionieth ew pur bosek rag konvedhes fatel ell medhogyon agan gwitha erbydn virusys, gwenenyow ha bakteria.
An person aswonys avel tas epidemionieth ew Archibald Leman Cochrane CBE (12 Genver 1909 – 18 Efan 1988). Genys veu gen porfyrya, kleves genetek. Ev a wrug hwithrans a-dro dh’y deylu rag konvedhes dhort py skorren y teuth.
Rol a glevesow gen henwyn Kernowek
[golegi | pennfenten]Hanow Sowsnek | Hanow Kernowek | Skila |
---|---|---|
Acne | Kuriegi | Genetek |
AIDS | Syndrom Immunodifyk Akwirys | Virus |
Anthrax | Anthraks | Bakteriom |
Asthma | Asthma | Genetek ha kerhydnedhel |
Beriberi | Beriberi | Fowt a vitamyn B2 |
Bronchitis | Bronkitis | Virus |
Bubonic plague | Pla bubonek | Bakteriom |
Cerebral palsy | Palsi a’n ampydnyon | Damach dhe’n ampydnyon |
Chickenpox | Brehi yer | Virus |
Cholera | Terthen skit po colera | Bakterium |
Cirrhosis | Kaletter an avi | Goreva |
Cold (Coryza) | Anwos | Virus |
Covid 19 | Kurungylgh 19 | Virus |
Diabetes | Kleves melys | Fowt askorrans insulin e'n pankreas |
Diphtheria | Diftheria | Bakteriom |
Eczema | Klavor gleb | Alergedh |
Epilepsy | Drogatti po epilepsi | Anwodhevys |
Gastroenteritis | Fagel kolodhyonen | Virus, Bakteria po fong |
German measles | Brehi Almayn (rubella) | Virus |
Goitre | Hwedh lonk | Fowt a thyroksin |
Gonorrhoea | Hasliv | Bakteriom |
Heart disease | Kleves an golon | Bewedh |
Hepatitis | Kleves avi | Virus |
Herpes | Ereras po herpes | Virus |
Influenza | Flou | Virus |
Jaundice | Kleves melyn | Levelyow uhel a vilirubin |
Leprosy | Lovryjyon (po klavor) | Bakteriom |
Malaria | Kern an lewgh (po malaria) | Arvil |
Measles | Brehi rudh (po leveljya) | Virus |
Mumps | Pedn sagh | Virus |
Pleurisy | Kennen skevens | Virus |
Pneumonia | Fagel skevens (po tanyjyon) | Virus |
Polio | Palsi flehes | Virus |
Porphyria | Kleves purpur (po porfyrya) | Genetek |
Psoriasis | Skansgroghen | Genetek |
Rabies | Koner | Virus |
Rheumatism | Fydn (po remm) | Varyansek |
Rickets | Leugh | Fowt a vitamyn D |
Scarlet fever | Kleves kogh | Bakteriom |
Schizophrenia | Skitsofrenia | Genetek? |
Scrofula | Kleves an matern | Bakteriom |
Scurvy | Kleves mor | Fowt a vitamyn C |
Shingles | Eresas | Virus |
Smallpox | Bregh (po pockys munys) | Virus (Difeudhys) |
Syphilis | Pockys Frynk | Bakteriom |
Tetanus | Genbalsi (po tetanus) | Bakteriom |
Thrush | Kann (po brash) | Fong |
Tuberculosis | Pla gwydn | Bakteriom |
Typhoid | Terthen vrith (po tyfoyd) | Bakteriom |
Typhus | Tyfus | Bakteriom |
Whooping cough | Pes garm | Bakteriom |
Yellow fever | Febyr melyn (po terthen velyn) | Virus drefen bros moskito |
-
Skeusen a omsettyans epileptek
-
Eskisyow arbednek rag gweres flogh gen palsi a'n ampydnyon
-
An hwedh e'n lonk hag a dheskrif an kleves
-
Thiamin po Vitamyn B1
-
Arwodh a gragh - kaletter gen an kigyow dens
-
Arwodh a leugh - garrow plegys
-
Benyn gen an kleves melys a omskit
-
Mowes gen bregh en Bangladesh en 1973
-
Arwodh apert an brehi yer
-
Maurice Hillman a dhisplegyas an bryghlin brygh rudh
-
Arwodh an brygh Almayn (le rudh yw brygh an brygh Almayn ages an brehi rudh)
-
An boghow rudh ew arwodh a'n kleves kogh
-
Flogh gen an pedn sagh
-
Flogh gans an pes garm ow pasa
-
Onan a arwodhow anthraks - pystik war an grohen
-
Bothellow an virus herpes zoster
-
Kann an taves
-
Glosow an keher drefen genbalsi
-
Ma an bakteriom Treponema pallidum ow kawsya pockys Frynk
-
Gorthbiotigow a janjyas dyghtyans an hasliv e'n 1940ow
-
Flogh ow kawas brehlin der anow erbydn palsi flehes
-
Diwla difurvys gen an lovryjyon
-
Matern Jory III a wodhevas gen porfyria
-
Prov rag Kurungylgh 19
-
Rhinovirus a vabden, hag a gaws anwos
-
Arhwilyans ow tiskwedhes toll e'n skevens drefen fagel skevens
-
Kennen skevens ew fagel an spas plewrek
-
Virus flou
-
Gorher strolyek dres an kilwagrednow drefen diftheria
-
Brehlin der anow an derthen vrith
-
Lagas melyn, arwodh a hepatitis
-
Medhegva SIA (AIDS) yn Nepal
-
Moskito Anopheles, skila malaria
-
Lesans an Pla Du e'n 1300ow
-
An moskito Aedes a lesa an febys melyn
-
Kuriegi war grohen maw 18 bloodh
-
Skeusen a gleves an golon
-
Pellenigow a dhrogg gorthsykotek
![]() |
Onan a'n kans erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma. |
Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.