Jump to content

Kleves

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
Ensampel a kleves, variable-order class Edit this on Wikidata
Klass kudyn yeghes, biological process Edit this on Wikidata
Konter a yeghes Edit this on Wikidata
Acheson Maynor kawsya kleves edit this on wikidata
Synsys ynno/i congenital disorder, acquired disorder Edit this on Wikidata
Commons page Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia
Hwithra perthyer yn aneller tank

Kleves po studh medhegel yw studh anyagh may hwer neppyth drog dhe'n korf denel po brys. Klevesow a yll kawsya payn, rannow a'n korf dhe lettya oberi an fordh ewn, po mernans. An ger kleves treweythyow a gomprehend:

  • rannow a'n korf bos shyndys,
  • lettys yw re a allasow an korf,
  • kudynnow po syndromow medhegel,
  • klevesansow gans korrorganedhow kepar ha bakteria po virusys,
  • omgleves anyagh, kepar ha godhevel payn po omglewes tomm (gelwys arwodhow),
  • shapys anusadow a rannow korf.

Skilys

[golegi | pennfenten]

Y hyllir lies tra kawsya kleves. Treweythyow bakteria a dheu a ji a'n korf dre voos, dhowr po ayr. Y hyllir nebonan bos klevesys gans maynoryon kepar ha bakteria, virysys po fongow. Ynwedh, kawsys yw kleves dre voos drog po koth a gomprehend bakteria hag erel. Treweythyow an bakteria a askor kymygennow po gwenennyow a gaws an kleves.

Onan a'n skilys moyha kemmyn a gleves yw yeghesweyth drog ha fowt a dhowr glan. Re glevesow merwel kepar ha malaria yn ranndiryow trovannel an bys yw lesys gans moskito. Enevales a leskleves yw henwys vektors. Yma lies vektow, ow komprehendya bulhornes, torak ha hwann.

Genys yw nebes gans klevesow genynnek. An re ma yw klevesow drefen kamm po treylyans yn DNA an person. Ensampel a dreylyans yn DNA yw kanker. Bewa po oberi yn kerghynnedh anyagh ynwedh a yll kawsya klevesow. Klevesow yw moy kemmyn yn hen dus.

Dyghtyansow

[golegi | pennfenten]

Gweresys yw nebes klevesow gans medhegnethow. Yn fenowgh gwellhes yw klevesans gans gorthviotigow, mes defens gans an bakteria yw kudyn usi owth ynkressya. Gweresys yw nebes klevesow gans leuvvedhegneth, mes ny yllir gweres pub kleves gans medhegneth po leuvvedhegneth. Res yw dyghtya nebes klevesow dres bewnans oll, hemm yw, klevesow anhedhek (Sowsnek - chronic, po ow turya rag hir) yns i. Ensampel a gleves anhedhek yw kleves melys. Y hyllir dyghtya arwodhyow kleves melys mes ny yllir bos delivrys dhyworto. Tus a dhyght klevesow dell yw usys yw gelwys medhogyon.

Lestans

[golegi | pennfenten]

Prevys yw pobel rag nebes klevesow hag yw kemmyn po pur dhrog ha na dhiskwedh arwodhow hogen. Mars yw kevys an klevesow ma a-varr, y hyllir aga dyghtya kyns i dhe gawsya kudynnow. Ensampel via previ benen rag kanker an konna brys (cervix) gans prov. Mars yw an kanker diskudhys a-varr, y hyllir y yaghhe. Mars yw kevys diwettha, mernans yw an sewyans dell yw usys.

Ensampel aral yw immunheans. An tybyans yw dhe wul an korf parys rag kleves. An korf a'n jeves y dhefens y honan erbynn klevsow henwys an kevreyth immun. Gnas arbennek an kevreyth immun yw y allos dhe berthi kov klevesow. Mars yw person klav ha yaghhe, an kevreyth immun a wra stoff henwys gorthkorfow a omladh an kleves mar dheu arta dhe'n person.

An gorthkorf yw komparek dhe unn kleves yn unnik. Ensampel yw an brygh rudh kawsys gans virus. Furv klor a'n virus yw res dhe'n person (flogh dell yw usys) nag o klav gans an brygh rudh bythkweth. Hemm a gaws an kevreyth immun dhe askorra gorthkorfow er y bynn. Mar hwra an keth person kestava an keth virus y'n termyn a dheu, kevreyth immun an person a vynn perthi kov hag omladh an virus.

Rag difresyans dhe vos dhe les:

  • Res yw diskudha ha lettya an kleves a-varr.
  • An kleves a dal bod kemmyn po es y aswon.
  • Y tal dhe’n prov rag an kleves bos es, oberi pup kentel heb pystiga tus.
  • An kowethas yw adhyskys ha gallos aswon an arwodhow moyha kemmyn rag nebes klevesow.
  • Y tal dhe’n dyghtyans rag an kleves bos saw hag es y gavos.

Epidemionieth

[golegi | pennfenten]

Epidemionieth yw an studhyans a skilys klevesow. Nebes klevesow yw moy kemmyn rag pobel gans gnasow kemmyn, avel devedhyansow doroniethel po socyologiethek hevelep, boos po kenedhlogeth. Heb hwithrans epidemionethel da, nebes klevesow a yll bos kales dhe dhiskudha ha henwel. Possybyl yw dhe gemyska dew gleves. Ytho epidemionieth yw pur bosek rag konvedhes fatel yllir agan gwitha erbynn virusys, gwenonnow ha bakteria.

An person aswonys avel tas epidemionieth yw Archibald Leman Cochrane CBE (12 Genver 1909 – 18 Metheven 1988). Genys veu gans porfyrya, kleves genynnek. Ev a wrug hwithrans a-dro dh’y deylu rag konvedhes dhyworth py skorren y teuth.

Rol a glevesow gans henwyn Kernewek

[golegi | pennfenten]
Hanow Sowsnek Hanow Kernewek Skila
Acne Kuriegi Genynnek
AIDS Syndrom Immunodifyk Akwirys Virus
Anthrax Anthraks Bakteriom
Asthma Asthma Genynnek ha kerghynedhel
Beriberi Beriberi Fowt a vitamyn B2
Bronchitis Bronkitis Virus
Bubonic plague Pla bubonek Bakteriom
Cerebral palsy Palsi a’n ympynnyon Damach dhe’n ympynnyon
Chickenpox Brygh yar Virus
Cholera Terthen skit Bakterium
Cirrhosis Kaletter an avi Goreva
Cold (Coryza) Anwos Virus
Covid 19 Kurungylgh 19 Virus
Diabetes Kleves melys Fowt askorrans insulin y'n pankreas
Diphtheria Diftheria Bakteriom
Eczema Klavor gleb Alergedh
Epilepsy Epilepsi Anwodhevys
Gastroenteritis Fagel kolodhyonen Virus, Bakteria po fong
German measles Brygh Almayn (rubella) Virus
Goitre Hwedh lonk Fowt a thyroksin
Gonorrhoea Hasliv Bakteriom
Heart disease Kleves an golon Bewedh
Hepatitis Kleves avi Virus
Herpes Ereras Virus
Influenza Flou Virus
Jaundice Kleves melyn Nivelyow ughel a vilirubin
Leprosy Klavor Bakteriom
Malaria Malaria Arvil
Measles Brygh rudh Virus
Mumps Penn sagh Virus
Pleurisy Kennen skevens Virus
Pneumonia Niwmonia Virus
Polio Palsi fleghes Virus
Porphyria Porfyrya Genynnek
Psoriasis Skansgroghen Genynnek
Rabies Koner Virus
Rheumatism Remm Varyansek
Rickets Legh Fowt a vitamyn D
Scarlet fever Kleves kogh Bakteriom
Schizophrenia Skitsofrenia Genynnek?
Scrofula Kleves an myghtern Bakteriom
Scurvy Kleves mor Fowt a vitamyn C
Shingles Eresas Virus
Smallpox Brygh Virus (Difeudhys)
Syphilis Pockys Frynk Bakteriom
Tetanus Genbalsi Bakteriom
Thrush Kann Fong
Tuberculosis Pla gwynn Bakteriom
Typhoid Tarthen vrith Bakteriom
Whooping cough Pes garm Bakteriom
Yellow fever Tarthen velyn Virus drefen bros moskito
Onan a'n kans erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.