Jump to content

Kleves

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
Ensampel a kleves, variable-order class Edit this on Wikidata
Klass kudyn yeghes, biological process, maner a vernans Edit this on Wikidata
Konter a yeghes Edit this on Wikidata
Acheson Maynor kawsya kleves edit this on wikidata
Synsys ynno/i congenital disorder, acquired disorder Edit this on Wikidata
Commons page Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia
Hwithra perthyer yn aneller tank

Kleves po studh medhegel ew studh anyagh ma hwer neppeth drog dhe gorf mabden po brys. Klevesow a ell kawsya payn, radnow a'n korf dhe lettya oberi an vor' ewn, po mernans. An ger kleves terweythyow a gomprehend:

  • radnow a'n korf bos shyndys,
  • lettys ew nebes a allasow an korf,
  • kalatterow po syndromow medhegel,
  • klevesansow gen korrorganedhow pekar ha bakteria po virusys,
  • omgleves anyagh, pekar ha godhevel payn po omglewes tobm (gelwys arwodhow),
  • shapys anusadow a radnow korf.

Skilys

[golegi | pennfenten]

Lies tra a ell kawsya kleves. Terweythyow bakteria a dheu a ji a'n korf dre voos, dhowr po ayr. Nebonan a ell bos klevesys gen maynoryon pekar ha bakteria, virysys po fongow. Ewedh, kawsys ew kleves dre voos drog po koth hag a gomprehend bakteria hag erel. Terweythyow an bakteria a askor kemygednow po gwenenyow a gaws an kleves.

Onan a'n skilys moyha kebmyn a gleves ew yeghesweyth drog ha fowt a dhowr glan. Nebes klevesow merwel pekar ha malaria en tiredhow trovadnek an bes ew lesys gen moskito. Enevales a les kleves ew henwys vektors. Ma lies vektow, ow komprehendya bulhornes, torek ha hwann.

Genys ew nebes gen klevesow genetek. An re ma ew klevesow drefen kabm po treylyans en DNA an person. Ensampel a dreylyans en DNA ew kanker. Bewa po oberi en kerhydnedh anyagh ewedh a ell kawsya klevesow. Klevesow ew moy kemmyn en hen dus.

Dyghtyansow

[golegi | pennfenten]

Gweresys ew nebes klevesow gen medhegnethow. En venowgh gwellhes ew klevesans gen gorthviotigow, bes defens gen an bakteria ew kaletter uji owth enkressya. Gweresys ew nebes klevesow gen leuvvedhegneth, bes nag ew possybyl gweres pub kleves gen medhegneth po leuvvedhegneth. Res ew dyghtya nebes klevesow dres bewnans oll, hebm ew, klevesow hirdermyn (Sowsnek - chronic, po ow turya rag hir) enjei. Ensampel a gleves hirdermyn ew kleves melys. Possybyl yw dhe dhyghtya arwodhyow kleves melys bes nag ew possybyl bos delivrys dhorto. Tus a dhyght klevesow dell ew usys ew gelwys medhogyon.

Lestans

[golegi | pennfenten]

Prevys ew pobel rag nebes klevesow hag ew kebmyn po pur dhrog ha na dhiskwedh arwodhow hogen. Mars ew kevys an klevesow ma a-varr, possybyl ew aga dyghtya kens anjeii dhe gawsya kaletterow. Ensampel a via previ benen rag kanker an kodna brys (cervix) gen prov. Mars ew an kanker diskudhys a-varr, possybyl ew y yaghhe. Mars ew kevys diwettha, mernans ew an sewyans dell ew usys.

Ensampel aral ew immunheans. An tybyans ew rag gul an korf parys rag kleves.Ma dhe'n korf y dhefens y honan erbydn klevsow henwys an system immun. Gnas arbednek an system immun ew y allos dhe berthi kov klevesow. Mars ew person klav ha yaghhe, an system immun a wra stoff henwys gorthkorfow a omladh an kleves mar teffo arta dhe'n person.

An gorthkorf ew komparek dhe udn kleves en udnik. Ensampel ew an brygh rudh kawsys gen virus. Furv klor a'n virus ew res dhe'n person (flogh dell ew usys) nag o klav gen an brygh rudh besketh. Hebm a gaws an system immun dhe askorra gorthkorfow er y bydn. Mar kwra an keth person kestava an keth virus e'n termyn a dheu, system immun an person a vydn perthi kov hag omladh an virus.

Rag difresyans dhe vos dhe les:

  • Res ew diskudha ha lettya an kleves a-varr.
  • An kleves a dal bod kebmyn po es y ajon.
  • E tal dhe’n prov rag an kleves bos es, oberi pup kentel heb pystiga tus.
  • An kowethas ew adhyskys ha gallos ajon an arwodhow moyha kebmyn rag nebes klevesow.
  • E tal dhe’n dyghtyans rag an kleves bos saw hag es y gawas.

Epidemionieth

[golegi | pennfenten]

Epidemionieth ew an studhyans a skilys klevesow. Nebes klevesow ew moy kebmyn rag pobel gen gnasow kebmyn, avel devedhyansow dorydhek po socyologiethek haval, boos po kenedhlogeth. Heb hwithrans epidemionethel da, nebes klevesow a ell bos kalish dhe dhiskudha ha henwel. Possybyl ew dhe gemyska dew gleves. Etho epidemionieth ew pur bosek rag konvedhes fatel ell medhogyon agan gwitha erbydn virusys, gwenenyow ha bakteria.

An person aswonys avel tas epidemionieth ew Archibald Leman Cochrane CBE (12 Genver 1909 – 18 Efan 1988). Genys veu gen porfyrya, kleves genetek. Ev a wrug hwithrans a-dro dh’y deylu rag konvedhes dhort py skorren y teuth.

Rol a glevesow gen henwyn Kernowek

[golegi | pennfenten]
Hanow Sowsnek Hanow Kernowek Skila
Acne Kuriegi Genetek
AIDS Syndrom Immunodifyk Akwirys Virus
Anthrax Anthraks Bakteriom
Asthma Asthma Genetek ha kerhydnedhel
Beriberi Beriberi Fowt a vitamyn B2
Bronchitis Bronkitis Virus
Bubonic plague Pla bubonek Bakteriom
Cerebral palsy Palsi a’n ampydnyon Damach dhe’n ampydnyon
Chickenpox Brehi yer Virus
Cholera Terthen skit po colera Bakterium
Cirrhosis Kaletter an avi Goreva
Cold (Coryza) Anwos Virus
Covid 19 Kurungylgh 19 Virus
Diabetes Kleves melys Fowt askorrans insulin e'n pankreas
Diphtheria Diftheria Bakteriom
Eczema Klavor gleb Alergedh
Epilepsy Drogatti po epilepsi Anwodhevys
Gastroenteritis Fagel kolodhyonen Virus, Bakteria po fong
German measles Brehi Almayn (rubella) Virus
Goitre Hwedh lonk Fowt a thyroksin
Gonorrhoea Hasliv Bakteriom
Heart disease Kleves an golon Bewedh
Hepatitis Kleves avi Virus
Herpes Ereras po herpes Virus
Influenza Flou Virus
Jaundice Kleves melyn Levelyow uhel a vilirubin
Leprosy Lovryjyon (po klavor) Bakteriom
Malaria Kern an lewgh (po malaria) Arvil
Measles Brehi rudh (po leveljya) Virus
Mumps Pedn sagh Virus
Pleurisy Kennen skevens Virus
Pneumonia Fagel skevens (po tanyjyon) Virus
Polio Palsi flehes Virus
Porphyria Kleves purpur (po porfyrya) Genetek
Psoriasis Skansgroghen Genetek
Rabies Koner Virus
Rheumatism Fydn (po remm) Varyansek
Rickets Leugh Fowt a vitamyn D
Scarlet fever Kleves kogh Bakteriom
Schizophrenia Skitsofrenia Genetek?
Scrofula Kleves an matern Bakteriom
Scurvy Kleves mor Fowt a vitamyn C
Shingles Eresas Virus
Smallpox Bregh (po pockys munys) Virus (Difeudhys)
Syphilis Pockys Frynk Bakteriom
Tetanus Genbalsi (po tetanus) Bakteriom
Thrush Kann (po brash) Fong
Tuberculosis Pla gwydn Bakteriom
Typhoid Terthen vrith (po tyfoyd) Bakteriom
Typhus Tyfus Bakteriom
Whooping cough Pes garm Bakteriom
Yellow fever Febyr melyn (po terthen velyn) Virus drefen bros moskito
Onan a'n kans erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.

Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.