Hyns-horn Bentewyn
Hyns-horn kledhrennow kul 2 tros-hys 6 meusva (762 mm) yn Kernow o'n Hyns-horn Bentewyn a bonyas rag 4 mildir (6.43 km) yn nans Dowr an Wynnik. Wor'talleth yth o hyns-tram tennys gans mergh a garyas pri China dhyworth Sen Ostell dhe borth nowyth dhe Ventewyn esa ygerys yn 1829. Yn 1874, krevhes a veu an hyns-horn rag oberyansow gans lokomotyvyow. Ev a wveu deges yn 1918 awos bos porthow moya effeythus yn leow erel.
An dalleth
[golegi | pennfenten]An hyns-horn a ygoras wosa pri China dhe vos diskudhys y'n arenebedh dhe'n north hag est a Sen Ostell. Rag y esperthi, Charles Rashleigh a vyldsa porth dhe Borthmeur, mes res esa dhe'n oberoryon karga an pri dres kres an dre gans mergh.
Yn 1820, Syrra Christopher Hawkins a brenas tir orth aber Dowr an Wynnik yn Bentewyn ha byldya porth ena a ygoras yn 1826. Yn 1827, plott rag hyns-horn a veu dyllys gans Syrra Hawkins; an hyns-horn o dhe bonya dhyworth Fordh West yn Sen Ostell dhe Borth Bentewyn.
An hyns-horn a ygoras war dhydh halan Gwynngala yn 1829 wosa 9 mis a dhrehevyans.
Oberyansow
[golegi | pennfenten]
An tressa hyns-horn poblek yn Kernow o, wosa an Hyns-tram Poldyth ha'n Hyns-horn Resrudh ha Dowr an Chas. Yth esa an hyns-horn war woleder rag gasa devnydhyans a drenow gravedh war-tu ha'n porth ha trenow mergh war-tu ha Sen Ostell.
Gwrians a bri China a gressyas yn snell a-dhyworth 12,790 tonnas yn 1826 dhe 20,784 tonnas yn 1838. An Hyns-horn Bentewyn a gemeras tressa rann a hemma yn kensa, mes degves rann yn-unnik yn 1838.
Yn 1838, garth glow a veu byldyes yn Kynser Loundres rag servya'n bal sten yn Pollgoodh.
Trethysi
[golegi | pennfenten]Yth esa gonis trethysi strothys war an hyns-horn a-dhyworth 1830. Akont a-varr a lever bos an pris 3d. Nyns esa gonis tren gans euryador, ytho yma chons bos pobel kargyes orth govyn.
Kocha saloun gans 16 sedh veu byldyes yn 1875, mes rag an teylu Hawkins o va yn-unnik.
Yth esa travellys skol Sul dhe Ventewyn a-dhyworth 1883, an drethysi a viajyas y'n kertys pri.
Gwellheansow 1874
[golegi | pennfenten]An Hyns-horn Kernow a ygoras yn 1859 yn unn dhevnydhya lokomotyvyow-ethen ha mos ha bos pennfordh an karga y'n pow. An porth dhe Ventewyn a leunhasa gans leys lieskweyth, neppyth a finwethas y alow dhe worhelweyth.
Reyth an Senedh a veu kevys yn 1874 a asas devnydh a lokomotyvyow war an Linen Ventewyn hag ystynnansow dhe'n north dhe'n gwelyow pri China. An kompani a berghennas an hyns-horn ha'n porth a janjyas y hanow dhe Kompani Hyns-horn, Porth ha Kay Bentewyn ha Sen Ostell (St Austell and Pentewan Railway, Harbour and Dock Company) gans chatel a £50,000. An kledhrennow re bia krefhes seulabrys ha'n devnydh a lokomotyvyow a via dallethys yn mis Genver po Hwevror 1874 gans devedh an jynn tender 0-6-0, Pentewan (Bentewyn).
War dhydh halan Genver 1876 an Hyns-horn Kernow eth hag o rann a Hyns-horn an West Bras. An kompani brassa ma a dhanvonas traffik pri China dh'y borth yn Fowydh esa gans gwella komodytys ha kevren garga moy effeythus a-dhyworth an poll pri China. Bras o an sewyans a hemma war draffik an Hyns-horn Bentewyn; karyans a godhas a-dhyworth 19,672 tonnas yn 1876 dhe 5,341 tonnas yn 1877. An chatel a £50,000 rag an kompani o gesys gans an governans yn-unnik ha nebes ragbrenoryon yn-unnik a dheuth yn-rag gans an mona. Ytho nyns esa an arghans gans an kompani dhe be rent an dor.
Tredanheans profyes
[golegi | pennfenten]An diskar ma o holyes gans sowena awos 45,270 tonnas a veu karyes yn 1882 gans budh a £1,206. Hemm a wallosegas asleas an lokomotyv gwreydhek, Pentewan (Bentewyn) gans onan nowyth, henwys Trewithan (Trewydhyan), esa kehaval hag ev. Dhe'n keth termyn, yth esa plott dhe ystyn an hyns-horn dhe'n north ha dh'y dredanhe, ow tevnydhya kledhren vyw kresel.
An Hyns-horn Tredanek Volk, an Hyns-tram Kons Kowr ha'n Hyns-tram Bessbrook ha Newry o an unsel hensi-horn dhe vos tredanhes dhe'n pols na. Ny veu po'n plottys tredanheans po'n ystynnansow profyes kowlwrys.
An ugensves kansvledhen
[golegi | pennfenten]An linen a garyas 20,694 tonnas yn 1903, mes perthas slump y'n bledhynnyow a holyas, byttegyns 34,123 tonnas veu karyes yn 1910.
Asleys a veu an lokomotyv Trewithan gans Canopus yn 1901. Jynn aral, Pioneer (Ragresor) a veu prenys nessa dorn a-dhyworth an Asran Vell yn 1912. An jynnow a oberas bys dhe Bons Horn; mergh a veu devnydhyes rag an rann finek dhe Sen Ostell rag diogeledh poblek. An mergh a veu dres yn-bann a-dhyworth Bentewyn gans kensa tren an jydh; gesys o jynnow yn Sen Ostel yn bledhynnyow diwettha.
Astel yn 1913 a vyghanhas budhow ha dalleth an bresel yn 1914 a gemeras lower a dus a-dhyworth an diwysyans pri China. An tren pri China finek dhe Ventewyn a bonyas war an 29ves a vis Genver 1918; an tren finek gwir o war an 2a a vis Meurth 1918.
Geyj an kledhrennow (2 dros-hys 6 meusva/762 mm) a veu devnydhyes y'n kleudhyow yn Frynk, ytho an kledhrennow ha'n lokomotyvyow a veu prenys gans an Asran Vell.
Lokomotyvyow
[golegi | pennfenten]| Hanow | Gwrior | Aray an Rosow | Niver Hwel | Byldyes | Denaghys | Skrappyes | Merkyansow |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pentewan (Bentewyn) | Manning Wardle | 0-6-0 T | 461 | 1873 | 1886 | 1896 | Pris prena o £925; heb kab |
| Trewithen (Trewydhyan) | Manning Wardle | 0-6-0 T | 994 | 1886 | 1901 | Kab o provyes. | |
| Canopus | Manning Wardle | 0-6-2DD | 1547 | 1901 | Kost £1,051; Diwettha yth oberas rag an AV yn Drayton West. | ||
| Pioneer (Ragresor) | Yorkshire Engine Company | 2-6-2 T | 757 | 1903 | Byldyes rag an Chattenden and Upnor Railway; y teuth dhe Sen Ostell war an 6ves a vis Me 1912; yth esa bommellow a-rag koynt dhodho. |
Remenans
[golegi | pennfenten]Yn 2006, yth esa nebes remenans a'n kevreyth hyns-horn koth: yma sett a boytyow hwath yn aga thyller derowel a-ves dhe grow jynnow koth. Yma pons-poosa koynt a eksist hwath ynwedh. Hyns Nans Bentewyn, hyns-diwrosa ha kerdhes, a hol hyns koth an hyns-horn.
Kampollansow
[golegi | pennfenten](a-dhyworth an erthygel Wikipedya Sowsnek).
- Kidner, R.W. (1938). Mineral Railways. The Oakwood Press.
- http://maps.google.co.uk/maps/ms?msa=0&msid=203436361982690910378.0004a5e6af6ecb7f2865d
- M J T Lewis, The Pentewan Railway 1829 - 1918, D B Barton, Truro, 1960
- A Fairclough, The Story of Cornwall's Railways, Tor Mark Press, Truro, undated
- Lewis, M. J. T. (1981). The Pentewan Railway. Truro: Twelveheads Press.
- R Symons C.E., A Geographical Dictionary or Gazetteer of the County of Cornwall, Penzance, 1884, page 176
- Drew, John Henry (1986). Rail and Sail to Pentewan. Truro: Twelveheads Press. ISBN 0-906294-12-6.