Galileo Galilei

Galileo Galilei
Galileo Galilei
Genys	Galileo di Vincenzo Bonaiuti de' Galilei ; 15 Hwevrer 1564 ; Pisa
Mernans	8 Genver 1642 ; Arcetri
Trigva	Pisa, Padua, Florens
Kenedhlogeth	Duchy of Florence, Grand Duchy of Tuscany
Alma mater	Università di Pisa ;
ymgynghorydd y doethor	Ostilio Ricci ;
Galwesigeth	steronydh, filosofer, awgrymer, fisegydh, deviser, sterdhewinydh, dyskador pennskol, godhonydh, jynner, filosofer
Arvether	University of Padua; Università di Pisa ;
Aswonnys rag	Galilean transformation, equations for a falling body
Tas	Vincenzo Galilei
Mamm	Giulia Ammannati
Kespar	Marina Gamba
Fleghes	Vincenzo Gamba, Maria Celeste
Pewasow	International Space Hall of Fame
Eseleth	Accademia della Crusca, Akademi Lincei, Accademia delle Arti del Disegno
Sinans

Galileo Galilei (15 Hwevrer 1564 – 8 Genver 1642) o liesroasek italek. Ev o professor awgrym ha skiensieth naturel en Padua ha Pisa. Ev yw moyha a vri hedhyw rag y argyans gen an Eglos Katholik, a ledyas dh'y drial rag er gen an Gorhwithrans (Inquisition).

Bownans

Genys veu Galileo 15 Hwevrel 1564 en Pisa, Duketh Florens. Ev o an kottha a bymp flogh. Y das o Vincenzo Galilei, skoler hag musicianer. En 1574, an teylu Galilei a removas dhe Florens. Ena ev a dhallathas y adhysk formel e'n managhti Camaldolese.

Steronieth

Nebes tus a gryj bos Galileo an kensa person dhe dherevel teleskop. Nag ew hebma gwir, bes ev o an kensa dhe dhyllo y aspiansow a daklednow steroniethel dre deleskop. Ev a dhiskudhas bos an Hens Sen Jamys gwres a lies steren. Ev a dhiskudhas peder loor a-dro dhe Jovyn, po Yow, loryow henwys an 'loryow Galilean' lebmyn. Ev a dhiskudhas bos breow war an Loor. Ev a dhiskudhas nabmow howl. Ev a welas bos dhe'n planet Gwener gwedhow golow ha tewl pekar ha'n Loor. Hebm a weresas tus dhe wodhvos bos an Howl en kres an System howlek, dell leveris Nicolaus Kopernikus.

Fysegieth

Galileo a oberas moy en fysegieth ages en steronieth. Ev a studhyas forsedhow naturel, ow komprehendya diskudhyans pednrewl kinematek perthynekter (the kinematic principle of relativity). Bettegens, ev ew kofhes rag taklow po na hwarva po a fyllis.

Hwedhel dyskybel Galileo, Vincenzo Viviani, a lever ev dhe yskydna Tour Kabm Pisa ha droppya pelyow kanon a bosow dyffrans, rag gweles py onan a dhrehedhas an tir kensa. Ken feu aga fosow dyffrans, anjei a dhrehedhas an tir en kettermyn. Na venegas Galileo tra veth a-dro dhe'n arbrov en y notednow. Skiensydhyon a-lebmyn a lever Galileo dhe dybi an arbrov en udnik. Galileo a dhiskudhas taklow dhe godha dhe'n tir e'n keth kevradh, a-der taklow pekar ha resystans gwens a janjyas an kevradh. Hebm o dyffrans dhe dybyansow Aristotle, hen filosofer gen tybyans dyffrans. An brassa radn a bobel a sevis ort ajon diskudhyans Galileo, ha degemerys veu tybyans Aristotle dhe vos gwir bys dhe brov gen Isaac Newton bos Galileo ewn. Hebm a ledyas Newton dhe wul y Lagha Gravedh.

Ewedh Galileo a assayas rekna tooth golow. Ev a yskydnas bre, ha'y skoodhyer a yskydnas bre aral. Ma gans an dhew lugern gen gorher. Galileo a ygoras gorher y lugarn, ha'y skoodhyer ygeri y worher y honan pan welas lugarn Galileo. Galileo a vusuryas an termyn, hag ow kodhvos an pellder tredh an breow, ev a assayas estemya tooth golow. Bettegens, na wrug an arbrov oberi drefen bos tooth golow mar uskis.

Dyllansow

An posekka ew:

Siderius nuncius (kannas sterennek). Venis 1610. Diskudhyans 'besow nowydh' gen an teleskop.
Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo, Tolemaico et Copernicano. Florens, 1632. An keskows a vri tredh dew system bes, Dorkresonieth (tybyans Ptolemy) and Howlkresonieth (tybyans Kopernikus)'.
Discorsi et demonstrazioni mathematiche, intorno a due nuove scienze. (keskowsow ha diskwedhyansow mathematigel a-dro dhe dhiw skiensieth nowydh) Leiden 1638. Skrifys veu an dyllans ma a-dro dhe ginematek pan veu Galileo prisner en y jei y honan, ha dyllys veu en Iseldiryow, dres tiredh an Gorhwithrans.

Trial rag er

E teuth Galileo dhe gemeres tybyansow Kopernikus, bos an Howl en kres an Braster (godhvedhys e'n termyn na), en le an Nor. Drefen y skoodhyans a'n tybyans ma, ha tybyansow erel, ev a dheuth dhe attendyans an Kessedhek Plontyans (hebm ew an Gorhwithrans). An Eglos a dhyskas bos an Nor stag, ha pup tra aral e'n eborn ow kwaya a-dro dhe ev. An Gorhwithrans a rewlyas en 1616 e halja bos tybyansow erel debatys avel possybyltas en le fethow. Galileo a leveris ev dhe obaya. Ev a warias radn veur e'n domhwelans skiensek drefen an dadhel ma.

Woja hedna Galileo a dhebatyas an govyn en y dhyllans moyha a vri, Keskows a-dro dhe'n Dhew System Bes Posekka, dyllys en 1632 dre gummyas an Gorhwithrans. Y skrifa skiensek o en Latin dell ew usys rag kansow a skiensydhyon dres Europa, bes hebm o onan a'n levrow skrifys en Italek may halja milyow a Italians y redya. An lever o en furv keskowsow tredh tri den. An den a representyas tybyansow an Eglos o gelwys 'Simplicio'.

Hembrenkysi an Eglos neb o da ganja y levrow a-varra o serrys ort an lever ma. An Gorhwithrans a oberas en 1633. Dalghednys veu ev ha gorrys war drial. Kevys veu avel gogrysek a er. Anjei a'n kofheas a denkys Giordano Bruno, a veu leskys war an peul rag er a-dro dhe destednow pekar ha treusubstansegyans ha'n Trinsys. Bruno a gryjas ewedh bos an Nor owth omdreylya a-dro dhe'n Howl, ha bos dhe ster planettys. An Gorhwithrans a gonstrinas Galileo dhe omdedna y eryow en-dadn godros a eksekutya ha kildedna y levrow a brynt. Galileo a spenas an deg bledhen diwettha a'y vownans avel prisner en y jei y honan. Galileo a dhuryas skrifa a-dro dhe fysegieth ha testednow erel, a-der steronieth.

Hanow Galileo ew kowethys gen omladha rag an gwir skiensek. Ken tho res dhe ev kildedna y eryow en y drial, kryjys ew ev dhe leverel woja an trial An Nor dhe omdreylya a-dro dhe'n Howl, ow leverel an lavar a vri "And yet it moves (Eppur si muove)". An lavar ma dheuth garm rag skiensieth.

Mernans

Galileo Galilei a verwis 8 Genver 1642 en Arcetri, Duketh Tuskani, Itali.

En kensa, enkledhys veu en stevel vian en Eglos Santa Croce, Florens. En 1737 dasenkledhys veu en chif radn an basilica woja bos men kov derevys ena rag y enora.

Enorys

Hanow Galileo ew usys rag an re a sew:

Gal (ereweythyow Galileo) hag etho milligal ha mikrogal ew unses uskisheans usys en gravimetrek. 1 Gal ew (1 cm/s2). Nag ew an unses radn a system SI.
Galileo o tavell efanvos NASA eth dhe'n planet Yow. Gweythresek o tredh 1989 ha 2003.
Galileo Regio ew tiredh tewl war an loor Ganymede.
Galileo ew system GPS gwres gen an Unyans Europek.