Morvugh
| Sirenia | |
|---|---|
| |
| Naswedhek a’n gledh a wartha: Morvugh an Karib, Morvugh Afrika, Morvugh Steller, Morvugh an Est, Morvugh an Amazon | |
| Klassans bewoniethek | |
| Gwlaskor: | |
| Fylum: | |
| Klass: | |
| Urdh: | |
| Teyluyow | |
| |
| Gwrandrans an morvughes: Morvugh an Karib - gwyrdh, M. an Amazon - rudh, M. Afrika - rudhvelyn, M. an Est - glas, M. Steller - kylgh melyn | |
Sirenia yw urdh a vronnviles losowdebrus. Y'n urdh ma yma morvugh an est (dugong yn Sowsnek) ha teyr eghen aral (manatees yn Sowsnek). Morvughes yw klassys y'n 'clade' Paenungulata, war-barth ha'n olifanses ha'n hyrakses (konines an garrek). I a esplegyas yn'n oos Eocen nans yw 50 milvil vledhen. An Dugongidae a folsas dhyworth an Trichechidae y'n Eocen diwedhes po Oligocen a-varr (nans yw 30-35 mb).
Hanow Sirenia a dheu dhyworth an siren a vythologieth grek. Hwedhel a-dro dhe'y dhiskudhans o dell wrug morvarners aga hamgemeres rag morvoronyon.
Taksonomieth
[golegi | pennfenten]
- Urdh Sirenia
- Teylu Dugongidae
- Morvugh an Est, Dugong dugon (Sowsnek - dugong)
- †Morvugh Steller, Hydrodamlis gigas (Sowsnek - Steller's sea cow)
- Teylu Trichechidae
- Morvugh an Karib, Trichechus manatus (Sowsnek - West Indian manatee)
- Morvugh Afrika, Trichechus senegalensis (Sowsnek - African manatee)
- Morvugh an Amazon, Trichechus inunguis (Sowsnek - Amazonian manatee)
- Teylu Dugongidae
Deskrivans
[golegi | pennfenten]Trigys yw morvughes yn gwern, avonow, heylyow, glybtiryow arvorel ha moryow bas. I a dyv dhe hys a 2.5 - 4 meter ha poos a 1,500 kg. Morvugh Steller (difeudhys a-dhia 1768) o an vorvugh foyha, gans hys a 10 meter ha poos a yntra 5 - 11 tonnas.
Korf morvugh yw shap gwerthys meur rag bos stremlinys. I a's teves eskern poos avel laster rag oberi warbynn skavder aga blonek. Aga nivel a vlonek yw tanow, ha drefen henna i yw kroghendanow dhe janjyow tempredh. Pan ello an tempredh re isel, morvughes a dhivro dhe ranndir aral. I a wra gwaya yn lent, yn tipek a-dro dhe 8 km/our, mes i a yll drehedhes 24 km/our rag termyn berr. I a dheber morgwels, owth usya aga diwvreus krev, kemmys ha 10-15% poos aga korfow pub dydh, mes treweythyow i a dheber ydhyn po morgowles.
Pan wrons anella, i a syns aga dewfrik a-ugh enep an dowr hepken, trewyeythyow ow sevel war aga lostow orth y wul.
Gorreydhow yn tipek a bar gans moy ages unn venenreydh (lieswregieth). An kerens a spena meur a dermyn rag gwitha an yonker. Morvughes a dhrehedh adhvetter reydhek mar a-varr ha diw dhe bymp bloodh. Hys degyans yw bledhen hag i a wra bronna rag bledhen po dhiw. Morvughes an Karib hag Afrika a yll parya dres an vledhen, mes morvughes an Amazon a's teves seson parya.
-
Korf eskern morvugh an est -
Morvugh an Karib -
Morvugh an est ow tybri morgwels -
Lost kromm morvugh an Karib -
Lost forghek morvugh an est
Helghya
[golegi | pennfenten]Kig, blonek, eskern ha kroghennow morvughes yw stoffow a bris gwerthys yn marghasow. Mernans yw kawsys yn fenowgh gans helghya gans tus, ha treweythyow gans skilys kowethyes dhe dhen, kepar ha kelli bewvaow, kelmi yn taklow pyskessa ha droklammow gans skathow. Morvugh Steller eth dhe dhifeudhyans drefen helghya y'n 18ves kansvledhen.