Morvugh
| Sirenia | |
|---|---|
| |
| Naswedhek a’n gledh a wartha: Morvugh an Karib, Morvugh Afrika, Morvugh Steller, Morvugh an Est, Morvugh an Amazon | |
| Klassans bewoniethek | |
| Gwlaskor: | |
| Fylum: | |
| Klass: | |
| Urdh: | |
| Teyluyow | |
| |
| Gwrandrans an morvughes: Morvugh an Karib - gwer, M. an Amazon - rudh, M. Afrika - rudhvelyn, M. an Est - glas, M. Steller - kelgh melyn | |
Sirenia ew urdh a vronoges losowdebrus. E'n urdh ma ma morvugh an est (dugong en Sowsnek) ha teyr egen aral (manatees en Sowsnek). Morvughes ew klassys e'n 'clade' Paenungulata, war-barth ha'n olifanses ha'n hyrakses (konines an garrek). Anjei a wrug esplegya e'n oos Eocen nanj ew 50 milvil vledhen. An Dugongidae a folsas dhort an Trichechidaee e'n Eocen diwedhes po Oligocen a-varr (nanj ew 30-35 mb).
Hanow Sirenia a dheu dhort an siren a vythologieth grek. Hwedhel a-dro dhe'y dhiskudhans o dell wrug morvarners aga hamgemeres rag morvoronyon.
Taksonomieth
[golegi | pennfenten]
- Urdh Sirenia
- Teylu Dugongidae
- Morvugh an Est, Dugong dugon (Sowsnek - dugong)
- †Morvugh Steller, Hydrodamlis gigas (Sowsnek - Steller's sea cow)
- Teylu Trichechidae
- Morvugh an Karib, Trichechus manatus (Sowsnek - West Indian manatee)
- Morvugh Afrika, Trichechus senegalensis (Sowsnek - African manatee)
- Morvugh an Amazon, Trichechus inunguis (Sowsnek - Amazonian manatee)
- Teylu Dugongidae
Deskrivans
[golegi | pennfenten]Trigys ew morvughes en gwern, ryvers, heylyow, glebtiryow arvorek ha moryow bas. Ma anjei ow tevi dhe hes a 2.5 - 4 meter ha poos a 1,500 kg. Morvugh Steller (difeudhys a-dhia 1768) o an vorvugh foyha, gen hes a 10 meter ha poos a tredh 5 - 11 tonnas.
Korf morvugh ew shap gwersyn meur rag bos stremlinys. Ma ganja eskern poos avel laster rag oberi warbydn skavder aga blonek. Aga level a vlonek ew tanow, ha drefen hedna krohendanow enjei dhe janjyow tempredh. Pan ello an tempredh re isel, morvughes a dhivro dhe diredh aral. Ma anjei ow kwaya en lent, en tipek a-dro dhe 8 km/our, bes anjei a ell drehedhes 24 km/our rag termyn berr. Ma anjei ow tebri morgwels, owth usya aga diwvreus krev, kebmys ha 10-15% poos aga korfow pub dedh, bes terweythyow ma anjei ow tebri ydhyn po morgowles.
Pan wra anjei anella, anjei a senj aga dewfrik a-ugh enep an dowr hepken, terwyeythyow ow sevel war aga lostow ort y wul.
Gorreydhow en tipek a bar gen moy ages udn venynreydh (lieswregieth). An kerens a spena meur a dermyn rag gwitha an yonker. Morvughes a dhrehedh adhvetter reydhek mar a-varr ha diw dhe bymp bloodh. Hes degyans ew bledhen hag anjei a wra brodna rag bledhen po dhiw. Morvughes an Karib hag Afrika a ell parya dres an vledhen, bes ma dhe vorvughes an Amazon seson parya.
-
Korf eskern morvugh an est -
Morvugh an Karib -
Morvugh an est ow tybri morgwels -
Lost krobm morvugh an Karib -
Lost forghek morvugh an est
Helghya
[golegi | pennfenten]Kig, blonek, eskern ha krohednow morvughes ew stoffow a bris gwerthys en marghasow. Mernans ew kawsys en venowgh gen helghya gen tus, ha terweythyow gen skilys kowethyes dhe dhen, pekar ha kelli bewvaow, kelmi en taklow peskecha ha droklabmow gen skathow. Morvugh Steller eth dhe dhifeudhyans drefen helghya e'n 18ves kansbledhen.
Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.