Hyns-horn Moon Kernow Est
Linen hyns-horn 3 tros-hys (1,067 mm) o an Hyns-horn Moon Kernow Est a ygoras yn 1872 dhe junya an mengleudhyow ha balyow y'n arenebedhow Kelliwik ha Dowrgonna yn Kernow Est gans an porthow war an Dowr Tamar yn Kalstok. Rann a'n linen o leven-goleder o oberys gans lovanow a dhiyskynna dhe'n kayys yn Kalstok.
Wosa an penn-hyns-horn dhe ygeri dhe Bere Alston yn Dewnens, linen-junya a ygoras a-dhyworth ena dhe Galstok ha'n hyns-horn a eksistyas a veu treylyes dhe geyj savonek. An hyns-horn nowydh a ygoras avel linen-drethysi yn 1908. Ha hensi-horn powek ow pos deges y'n 1960ow, rann a'n Hyns-horn Moon Kernow Est a veu gwithys rag gwitha junyans ynter Aberplymm ha Dowrgonna. Ygerys yw an rann na y'n jydh hedhyw hwath.
Istori
[golegi | pennfenten]Isotri a-varr
[golegi | pennfenten]An balweyth a vonow y'n arenebedh Kelliwik ha Dowrgonna a dhrehedhas y dopp yn kres an 19ves kansvledhen. Mes yth esa problemys ow karya an askorrasow dhe varghas; y fons kemerys gans mergh dhe Galstok, mayth esa kay war an Dowr Tamar mortidek rag gorhelyans. Penn-moon o kober, mes yth esa temmik a sten hag arsenik ha glow ha timber a veu karyes yn-bann dhe'n balyow. Kynth esa'n Tamar mortidek dhe Galstok, kales o an tremen dhe'n mor.
Prederys avel an gorthyp veu hyns-horn ha Kompani Strothys Hyns-horn Tamar, Bre Skowl ha Kelliwik (Tamar, Kit Hill and Callington Railway Company Limited) a veu grondyes yn 1864. An kompani a vynna drehevel hyns-horn gejy savonek dhyworth Kelliwik dhe Gellivre ha Kalstok gans leven-goleder rag diyskynna dhe'n kay ena. An kompani a recevas Reyth an Senedh war 29 mis Gwynngala 1864. Wosa an drehevyans dhe dhalleth, Reyth an Senedh a veu grontyes dhe gompani aral rag drehevel an Hyns-horn Essa ha Kelliwik (Saltash and Callington Railway), o dhe vos hyns-horn geyj ledan. Yn 1866 an kompani Bre Skowl a recevas reyth nowydh dhe vyldya aga hyns-horn dhe eyj ledan keffrys dhe junya gans an kompani Essa. Mes yth esa bomm arghansek y'n unn vledhen ha travyth moy a hwarva dhe'n dhew hyns-horn.
An 9 mis Est 1869 kompani nowydh, an Hyns-horn Kelliwik ha Kalstok (Callington and Calstock Railway), a recevas Reyth an Senedh dhe dhrehevel hyns-horn war weythyow an kompani Bre Skowl. Yth esa chatel a £60,000 dhe'n hyns-horn gans powerys-chevisya a £20,000. Ogasti 8 mildir (13 km) o an hyns-horn dhe vos ha nyns esa karyans-trethysi gesys. An kompani a brenas an kayys yn Kalstok ynwedh ha'ga gwellhe.
Drehevyans eth yn snell ha Reyth an Senedh a'n 25ves mis Me 1871 a asas an kompani dhe janjya y hanow dhe'n Hyns-horn Moon Kernow Est. Parys o an linen yn skon ha hi a ygoras dhe draffik an 7ves mis Me 1872.
Leven-goleder ha kay Kalstok
[golegi | pennfenten]Byldyes veu an leven-goleder dhe dhri gwara dhe'n balyow war dir ughella yn 1895 gans an Kompani Glow, Mon & Gwara Ollgemmyn Tamar (Tamar Coal, Manure and General Merchandise Co). 2,310 tros-ys (704 m) hir war woleder a 1 yn 6 (16%). Powerys gans gravedh o ev, mes yth esa jynn-ethen dhe'n penn. Unn-hyns o ev gans loup-passya dhe'n poynt hanterfordh ha rann teyr kledhren a-ugh dhodho.
An HMKE a brenas an leven-goleder a brofyas jynn-ethen nowydh ha klegh tredanek (o asleys gans pellgowseryow yn tiwettha) rag oberi an leven-goleder.
An HMKE a wrug ystyn an kay yn Kalstok dhe 1,359 tros-hys (414 m) hir. Mergh a oberi an kertys war an kay.
Junyans gans an penn-hyns-horn
[golegi | pennfenten]Kales o mor-viaj an Tamar ha nyns esa gorsav penn-linen hyns-horn leel yn Kernow pan ygoras an hyns-horn, ha re gostek via drehevyans junyans gans an gorsavow yn Dewnens war an Hyns-horn Dewnens Soth ha Tavistock (South Devon and Tavistock Railway) awos bos res dhe'n hyns-horn treusi an Dowrow Tamar ha Tavy. Byttegyns an Plymouth, Devenport and South Western Junction Railway a ygoras mis Metheven 1890 dres Tavistock ha Bere Alston.
Reyth an PD&SWJR a gomprehendyas powers dhe brena an Hyns-horn Moon Kernow Est. An re ma a wrug mos ha bos ambos mis Est 1884. "Perhenegys" o an hyns-horn kalan mis Metheven 1891, kyn nag esa'n prenas gorfenys bys an 4a mis Genver 1894.
Reyth Hensi-Horn Skav o passyes yn 1896, ha'n PD&SWJR a hwithras an possybylta a junya linen an HMKE gans linen y honan avel hyns-horn skav. Possybl o hemma, ha Reyth an Hyns-horn Skav Bere Alston ha Kallstok o grontyes mis Gwynngala 1900. Geyj an hyns-horn o dhe remaynya 3 tros-hys 6 meusva (1,067 mm) ha nyns o an leven-goleder prenys dres an reyth.
Eyl-geyjyans
[golegi | pennfenten]Kompani nowydh, an Hyns-horn Bere Alston ha Kalstok (Bere Alston and Calstock Railway) avel rann a'n PD&SWJR, o grondyes ha reyth nowydh a 23 mis Metheven 1902 a asas drehevyans an linen-junya ha dhe brena an linen Kernow Est. Reyth Hyns-horn Skav o gwrys mis Hedra 1905 a asas an kompani dhe janjya geyj an kledhrennow dhe 4 tros-hys 81⁄2 meusva (1,435 mm) - geyj savonek.
Eyl-geyjyans an HMKE o gwrys yn 1907-1908; traffik kemmyn o goderrys dres dew jorna yn-unnik der an treylyans. An linen nowydh dhyworth Bere Alston dhe Gelliwik rag trethysi ha gwara an 2a mis Meurth 1908. Kynth o an PD&SWJR oberys gans an HLSW, an PD&SWJR a oberi an skoren y honan, yn-dann venystrans Colonel Stephens.
Forsakyes o an leven-goleder Kalstok, mes lyft-kert a brovia junyans gans an kay dhyworth an bonsfordh ughel a dreusi an Tamar.
An hyns-horn a remaynyas anserghek bys "bagasans" an hensi-horn Bretenek yn 1921, pan wrug ev mos ha bos rann a Hyns-horn an Soth.
Degeans
[golegi | pennfenten]An hyns-horn yntra Fodowdrake ha Kelliwik a wrug degea an 5es mis Du 1966 avel rann a'n treghow Beeching. An gorsav yn Fosowdrake, henwys Dowrgonna y'n jydh hedhyw, yw diwedh an Linen Nans Tamar arnowydh yntra Dowrgonna hag Aberplymm dres Bere Alston. Gwithys o an hyns-horn ma awos bos an rosweyth fordhow yn arenebedh Kalstok drog meur ras a emlow serth an Nans Tamar.
Hyns
[golegi | pennfenten]Tamm moy ages 7 milder (12km) o an hyns-horn dhyworth Kellivre dhe Galstok. 640 tros-hys (195 m) a-ugh dhe leven an mor o Kellivre ha penn an gledhren rag pow meur ammethek o an linen ynwedh. An hyns-horn a dhiyskynna oll an fordh dhe Galstock saw rag unn yskynn byghan. Yth esa gorsavow gwara poblek dhe Gornel an Managh (le an Gorsav Boslova yn tiwettha), Park Koks (Hallannergh yn tiwettha) ha Fosowdrake (Dowrgonna yn tiwettha). Yth esa lower a lerghow-gwitha a junya gans an balyow ha mengleudhyow, yn arbennik Bre Skowl, Hinston Down, Bal Clitters Dowrgonna, Depot Aberplymm ha Mengleudh Pearson (dhe lergh-gwitha Pow Sows West). Oberans gans lokomotyvyow a dhiwedha dhe Worsav an Leven-Goleder, mayth esa lerghow-gwitha rag gul trenow dhe benn an leven-goleder.
Lokomotyvyow
[golegi | pennfenten]| Niver | Gwrier | Eghen | Dedhyas | Niver Hwel | Merkyansow |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Nielson & Co. | 0-4-0dd | 1871 | 1660 | Yma chons y feu skrappyes yn 1907, mes Clinker yn-medh y feu treylyes dhe eyj savonek yn 1907 ha gwethys yn 1909. |
| 2 | Nielson & Co. | 0-4-0dd | 1871 | 1661 | Treylyes dhe 0-4-2dd geyj savonek yn 1907. Gwerthys yn 1912 hag owth oberi war an Selsey Tramway bys y skrappyans yn po 1927 po 1931. |
Moy dhe redya
[golegi | pennfenten]Yn Sowsnek yw oll an re ma.
- C R Clinker, The East Cornwall Mineral Railway, in the Railway Magazine, June 1951, Railway Publishing Co, London
- Roger Crombleholme, Douglas Stuckey and C F D Whetmath,Callington Railways, Branch Line Handbooks, Teddington, 1967
- Maurice Dart, East Cornwall Mineral Railways, Middleton Press, Midhurst, 2004, ISBN 1 9044 7422 5
- Maurice Dart, Cornwall Narrow Gauge including the Camborne & Redruth tramway, Middleton Press, Midhurst, 2005, ISBN 1-904474-56-X
- Martin Bodman, Inclined Planes in the West, Twelveheads Press, Chacewater, 2012, ISBN 978 0 906294 75 8
- Vic Mitchell and Keith Smith, Tavistock to Plymouth, Middleton Press, Midhurst, 1996, ISBN 1 873793 88 X
- "www.trainweb.org - Callington Branch locomotives".
Kevrennow
[golegi | pennfenten]- "A biref history of the EMCR" (yn Sowsnek)
- "An introduction to the Callington Branch Railway" (yn Sowsnek)