Hogen Ster-Lagatta
 Hogen Ster-lagatta parys dhe dybri | |
| Klass |
sand pysk, sand patatys  |
|---|---|
| Label teythyek |
Stargazy pie |
| Gwlas | Kernow |
| Tyller |
Porthynys |
| Synsys ynno/i |
Hernen, aval dor, leth, egg as food |
Sand kernewek yw hogen ster-lagatta, po hogen sterwolok. Gwrys dhyworth hern pebys gans oyow hag avalow dor yw. Gorherys gans past brew yw. Kynth yma nebes varyansow ow tevnydhya puskes erel, nas unnik an sand ma yw pennow pysk (ha lostow treweythyow) balegi dres an past, mayth hevelons i bos ow lagatta orth an ster.
An sand hengovek a dallathas dhyworth Porthenys ha tus a'n deber dres gool Nos Tom Bawcock; hemm yw rag solempnya y gachyans gorourek dres gwav a hager awelyow bras. War-lergh gool arnowydh, kesunys gans golowyow Porthenys, an kachyans dien a veu pebys yn hogen ster-lagatta bras dres eghen, gans seyth eghen a buskes, hag a wrug selwel tus an wig dhyworth divotter. An hwedhel a Bawcock yw gerys-da, gans lyver fleghes en:Antonia Barber henwys en:The Mousehole Cat. Hogen ster-lagatta a apperyas y'n lyver ma. Yn 2007 an kesstriver Mark Hix a waynyas an dowlen BBC en:Great British Menu gans varien a'n sand.
Deskrifans
[golegi | pennfenten]A merry plaas you may believe
woz Mowsel pon Tom Bawcock's Eve.
To be theer then oo wudn wesh
To sup o sibm soorts o fesh!
Wen morgee brath ad cleard tha path
Comed lances for a fry,
An then us had a bet o scad
an starry gazee py.
Nex cumd fermaads, braa thustee jaads
As maad ar oozles dry,
An ling an haak, enough to maak
a raunen shark to sy!
A aech wed clunk as ealth wer drunk
En bumpers bremmen y,
An wen up caam Tom Bawcock's naam
We praesed un to tha sky.[1]
Robert Morton Nance (1873-1959) (c. 1930)
Hogen pysk gwrys gans past yw hogen ster-lagatta. Yth yw lenwys yn hengovek gans hern dien. Yn troboyntel, res yw dhe'n hern gwitha aga fennow. An re ma a wra pokya dres an past, yn unn heveli y vos ow lagatta orth an ster. Hag an hogen ow pos kegys, an oyl pysk a wra devera dhyworth an puskes y'n hogen ow keworra blas leunna dhedhi hag ow surhe bos an hogen leyth. An keginer a-vri Rick Stein a wrug kussulya pockya an lostow hern dres an past brew, dres henna y hwrer an semlant a'n puskes ow lamma dres dowr.[2] An hogen a veu deskrifys yn "Yuck! Disgusting things people eat", pennerthygel bewedh gans en:New York Daily News fondys war lyver gans awtour Amerikan, Neil Setchfield.[3][4]
Dhe Nos Tom Bawcock an hogen yw servys yn Tavern an Gorhel, an unn diwotti yn Porthenys, treweythyow wosa daswrythyans a'n henhwedhel.[5]
Dallathvos
[golegi | pennfenten]An hogen a dheu dhyworth gwig byskessa, Porthenys hy hanow. Kepar ha lies rann a ertach Kernow, yma henhwedhel a-dro hy dalleth. Y'n kas ma, an hogen yw servys rag solempnya an ober hardh a en:Tom Bawcock. Pyskador leel o ev y'n 16ves kansvledhen. An henhwedhel a dhispleg unn gwav re bia tewedhek, ytho ny ylli an kok diberth an porth. Pan dheuth Nadelik nes, yth esa an drevesigyon owth enebi divotter drefen i dhe fydhya war puskes avel aga fennfenten a voos.[6]
An 23ves a vis Kevardhu, Tom Bawcock a wrug ervira dhe enebi an hager awelyow hag ev eth yn-mes yn y gok. Yn despit dhe gewer dewedhek ha mor kales, ev a sewenas ha kachya puskes lowr rag maga an wig dhien. An kachyans dien (gans seyth par a buskes) a veu pebys yn hogen, gans pennow an puskes ow pockya dres an penn, rag previ bos puskes ynni. A-dhia an dydh na, gool Nos Tom Bawcock yw synsys pub 23ves a vis Kevardhu, yn Porthenys. An solempnyans ha kovadh a'n assays a Tom Bawcock a wra hwarvos gans an drevesigyon ow kerdhes dres an gorthugher ow tegi hogen ster-lagatta, ha keskerdh gans lugern gwrys dre dhorn, kyns dybri an hogen.[6][7][8]
Kenwes kottha synsys gans an byskadoryon ogas dhe dhiwedh Kevardhu a yssynsas hogen geginys gans eghennow dyffrans a buskes rag representya an sortow a gachyansow gwaytys gans an dus dres an vledhen a dheu. Martesen, Nos Tom Bawcock a wrug esplegya dhyworth an gool ma.[9] A-dhia 1963, an gool re beu synsys a-rag an keyndir a'n golowyow Porthenys mayth yw an porth dien golowys, gans lies displetyans erel.[10]Unn sett a wolowys a dhiskwedh an hogen hy honan, ow tiskwedhes pennow pysk ow pockya dhyworth skala hogen yn-dann hwegh steren. [11]
Yth esa kyhwedhel ow meneges an gool dien hag o devisys gans ost Tavern an Gorhel y'n 1950ow. Byttegyns, solempnyansow re bia kovadhys gans Morton Nance neb a skrifas a-dro dhe Yeth Kernewek, yn 1927 y'n lyver termyn Old Cornwall. Yth esa y dheskrifans ow mires orth an solempnyansow kyns 1900, kyn toutyas ev an gwiryonedh a-dro dhe Tom Bawcock, ow profya y vos "Beau Coc". Ev a wrug pesya rag afydhya an devedhyansow a'n gool bos kyns oos Kristyon, mes nyns yw kler pan dhallathas hogen ster-lagatta bos rann a'n solempnyansow. Morton Nance a wrug daskor an gan hengovek hag yw kerys nos Tom Bawcock, orth hy seni dhe'n ton leel "keskerdh demedhyans". [12]
Yma henhwedhel a-dro dhe hogen ster-lagatta hag hogennow koynt erel a Gernow. Y leverir aga bos an acheson na dheuth an Jowl jammes dhe Gernow. Yn y lyver Popular Romances of the West of England; or, The drolls, traditions, and superstitions of old Cornwall, Robert Hunt a wrug displegya y hwrug an Jowl treusi Dowr Tamer dhe Bentorr. An chaptra henwys "The Devil's Coits, etc" a wrug resna an Jowl dhe dhiskudha re wrussa an Gernowyon gorra tra vyth oll yn hogen, hag ev a erviras dhe dhiberth kyns an Gernowyon dhe ervira gwruthyl hogen "Jowlek", hag ev a dhehwelas dhe Dhewnens.[13][14]
Receytyow
[golegi | pennfenten]
An hogen derowel a'n henhwedhel o gwrys a lavynyon, skad, hern, hern gwynn, morgeun ha lenesow gans seyth par a buskes. Yn hogen hengovek, an pysk chyf yw hern, kynth yw possybyl devnydhya brithyli po hern gwynn rag dewis ken. Richard Stevenson, keginer Tavern an Gorhel, a gussul neb pysk gwynn a yll bos devnydhys rag an lanwans, gans hern po hern gwynn keworrys rag an presentyans. Kyns aga bos gorrys y'n hogen, res yw dhe'n puskes bos diruskys ha diaskornys (marnas an pennow ha lostow) mayth yw esya dhe dybri. An devnydhyow hengovek erel yw leth tewhes, oyow, hag aval dor bryjys.[15]
Yma lies varyans a receyt a'n devnydhyow hengovek, neb anedha gans oyow bryjys, backen, onyon, kedhow po gwin gwynn. Dewisyow ken erel rag puskes chyf yw gryll awan po kig konin po kig davas. Pupprys yw gorher past dhe'n hogen ster-lagatta. Hemm yw past brew herwydh usadow, mes treweythyow past pyff. An pennow pysk, ha treweythyow lost, a bock dres hemma.[15]
Rag presentyans, unn profyans yw bos an hern restrys gans aga lostow war-tu kres an skala ha aga fenn ow pockya dres an gresten a-dro dhe'n amal. Drefen hy dhe gomprehendya aval dor ha past, an hogen a yll bos servys hy honan, po gans bara krestenyek, treweythyow gans losowyow kegin. Keveylyans profys erel yw keus Kernewek Yarg, chatni trenkles, oyow pochys, po tregh a lymmaval. [15]
Yn ilow
[golegi | pennfenten]Nancy Kerr ha James Fagan a wrug rekordya albom ha ton Starry Gazy Pie yn 1997.
Jim Causley a wra kampolla "starry-gazey pie" y'n hyns "My Young Man's a Cornishman" war y albom 2013 Cyprus Well. Dhyworth bardhonek gans y gar pell Charles Causley (1917-2003) y teu an kan ma.
Brenda Wootton a wrug rekordya albom Starry-Gazey Pie gans Rob Bartlett yn 1975 rag Sentinel Records.
Mires ynwedh
[golegi | pennfenten]
|
Porth Kernow – Tre rag folennow ha klassys Wikipedya a-dro dhe Gernow. |
References
[golegi | pennfenten]- ↑ "Tom Bawcock's Eve". CooksInfo.com. 11 June 2009. http://www.cooksinfo.com/tom-bawcocks-eve. Hogen Ster-Lagatta
- ↑ Stein, Rick (2005), Rick Stein's Food Heroes, en:BBC Books, ISBN 0-563-52175-9, https://archive.org/details/ricksteinsfoodhe0000stei
- ↑ "Yuck! disgusting things people eat (number 9)". https://web.archive.org/web/20111026131701/http://www.nydailynews.com/lifestyle/galleries/yuck_disgusting_things_people_eat/yuck_disgusting_things_people_eat.html.
- ↑ Setchfield, Neil (2010), Yuck! The things people eat, Merrell, ISBN 978-1-85894-524-8, https://archive.org/details/yuckthingspeople0000setc
- ↑ Berry, Oliver; Dixon, Belinda (2008), Devon, Cornwall & South West England, en:Lonely Planet, p. 48, ISBN 978-1-74104-873-5, https://books.google.com/books?id=tqpP0B-Hg7IC&q=stargazy+pie&pg=PA244, ayrghys 18 July 2022
- ↑ 6.0 6.1 "The Story of Tom Bawcock". BBC News. 2 December 2009. http://news.bbc.co.uk/local/cornwall/hi/people_and_places/history/newsid_8390000/8390344.stm.
- ↑ Kent, Michael (2008), Cornwall from the Coast Path, Alison Hodge Publishers, p. 103, ISBN 978-0-906720-68-4
- ↑ Trewin, Carol; Woolfitt, Adam (2005), Gourmet Cornwall, Alison Hodge Publishers, p. 16, ISBN 0-906720-39-7, https://books.google.com/books?id=swU53UBC1LEC&q=stargazy+pie
- ↑ Paston-Williams, Sara (2006), Fish: Recipes from a Busy Island, en:National Trust Books, p. 21, ISBN 1-905400-07-1, https://books.google.com/books?id=aJoDxN4T-eEC&q=starry+gazey+pie&pg=PA21, ayrghys 18 July 2022
- ↑ "Mousehole village illuminations". BBC News. 12 November 2009. http://news.bbc.co.uk/local/cornwall/hi/things_to_do/newsid_8345000/8345297.stm.
- ↑ "Mousehole comes to life with light". BBC. https://www.bbc.co.uk/cornwall/art/artists/mousehole_lights/mousehole_lights.shtml. Hogen Ster-Lagatta
- ↑ Deane, Troy; Shaw, Tony (1975), The folklore of Cornwall, Batsford, ISBN 0-7134-3037-0
- ↑ Hunt, Robert (1871), Popular Romances of the West of England; or, The drolls, traditions, and superstitions of old Cornwall, London: John Camden Hotten, pp. 185�186
- ↑ Croxford, Bob (1993), From Cornwall with love, Dundurn Press, ISBN 0-9521850-0-8, https://books.google.com/books?id=JX8yGL1Soi4C&q=pie&pg=PT11
- ↑ 15.0 15.1 15.2 Trewing, Carol; Woolfitt, Adam (2006), Cornish Fishing and Seafood, Alison Hodge Publishers, p. 243, ISBN 0-906720-42-7, https://books.google.com/books?id=IPnL8Hcix9MC&pg=PA243