Gallek
| Gallek | |
|---|---|
| Kewsys yn: | Europa kres ha west a-dhia 6ves kanvledhen K.O.K. bys dhe 600 O.K. |
| Klasyans genynnek: | Eyndo-Europek |
| Rannyethow | |
| Savla Sodhogel: | |
| Kevreyth skrifa | Italek koth, Greka, Latin |
| Kodennow | |
| ISO 639-3 | xtg – Gallek treusalpek xga – Galatek xcg – Gallek cisalpek xlp – Lepontek |
| Rol Linguist | xtg – Gallek treusalpek xga – Galatek xcg – Gallek cisalpek xlp – Lepontek |
| Glottolog | tran1289 Keltek treusalpek / Galatek |
Gallek (treweythyow Galianek) o yeth an Geltyon yn ranndir west a Europa Kres, dre vras y'n ranndir aswonnys avel Gal (Latin: Gallia). Yeth Keltek o Gallek yn skorren an teylu henwys Keltek Brastiryel. Y prederir hy bos pur ogas dhe Vrythonek ha Galatek. An yeth a verwis nans yw a-dro dhe 1500 a vledhynnyow. Res yw dhyn kregi war dhustuni henwyn ha geryow yn oberyow awtours romanek, skrifedhow ha henwyn tylleryow rag agan skians adro dhedhi.
Lies skifedh yw an pennfenten posekka. Skrifys yns i yn teyr skrifen dhyffrans. Yn Etrurya ha ranndiryow ogas kevys yw skrifedhow Gallek y'n skrifen Etruskek, ow tedhya dhyworth an eyl kansvledhyn K.O.K.. Yn dyghowbarth Pow Frynk kevys yw ogas dhe 60 a skrifedhow y'n skrifen Ionek (skrifen an hen yeth Greka), an brassa rann anedha ow tedhya dhyworth an kynsa kansvledhen O.K., rag ensample a ranndir Marseille. Ynwedh yma klass a skrifedhow y'n lytherennek Latin yn Gal y honan, a-dro dhe gans anedha, ow tedhya dhyworth an oos romanek, (an peder kansvledhen gynsa O.K.). An posekka oll anedha yw an Kalendar Coligny, leghennow plomm a Charmalières ha Larzac, ha fos-skrifow war briweyth La Graufesenque.
Fonologieth
[golegi | pennfenten]
.jpg)
| A-rag | Kres | A-dhelergh | |
|---|---|---|---|
| Deges | i iː | u uː | |
| Kres | e eː | o oː | |
| Ygor | a aː |
- bogalennow:
- berr: a, e, i, o u
- hir: ā, ē, ī, (ō), ū
- diwvogalennow: ai, ei, oi, au, eu, ou
| Gweusek | Alveolek | Stevnigek | Velar | |
|---|---|---|---|---|
| Tronek | m | n | ||
| Tardhson | p b | t d | k ɡ | |
| Asrutyek | ts | |||
| Rutyek | s | x ɣ1 | ||
| Nesogasans | j | w | ||
| Linyel | r, l |
- [x] yw allofon a /k/ a-dherag /t/.
- lettow:
- dilev: p, t, k
- levek: b, d, g
- heglew
- tronek: m, n
- linyel r, l
- sison: s
- asrutyek: ts
- hanter-bogalennow: w, y
Kasys henwyn
[golegi | pennfenten]Gallek a'n jevo seyth kas: an hanwek, galwek, dryghek, pewek, dosnesek, maynek ha'n tylleryek. Y'n vosen a sew yma berrskrif a dhiwedhyansow rag an geryow *toṷtā "looth, pobel", *mapos "maw, mab", *ṷātis "gwelesydh", *gutus "lev", *brātīr "broder".
| Kas | Unnplek | Liesplek | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ā-ben | o-ben | i-ben | u-ben | r-ben | ā-ben | o-ben | i-ben | u-ben | r-ben | ||
| Hanwek | *toṷtā | *mapos (n. *-on) | *ṷātis | *gutus | *brātīr | *toṷtās | *mapoi | *ṷātīs | *gutoṷes | *brāteres | |
| Galwek | *toṷtā | *mape | *ṷāti | *gutu | *brāter | *toṷtās | *mapoi | *ṷātīs | *gutoṷes | *brāteres | |
| Dryghek | *toṷtan ~ *toṷtam > *toṷtim | *mapon ~ *mapom (n. *-on) | *ṷātin ~ *ṷātim | *gutun ~ *gutum | *brāterem | *toṷtās | *mapōs > *mapūs | *ṷātīs | *gutūs | *brāterās | |
| Pewek | toṷtās > *toṷtiās | *mapoiso > *mapi | *ṷātēis | *gutoṷs > *gutōs | *brātros | *toṷtanom | *mapon | *ṷātiom | *gutoṷom | *brātron | |
| Donesek | *toṷtai > *toṷtī | *mapūi > *mapū | *ṷātei > *ṷāte | *gutoṷei > gutoṷ | *brātrei | *toṷtābo(s) | *mapobo(s) | *ṷātibo(s) | *gutuibo(s) | *brātrebo(s) | |
| Maynek | *toṷtia > *toṷtī | *mapū | *ṷātī | *gutū | *brātri | *toṷtābi(s) | *mapuis > *mapūs | *ṷātibi(s) | *gutuibi(s) | *brātrebi(s) | |
| Tylleryek | *toṷtī | *mapei > *mapē | *ṷātei | *gutoṷ | *brātri | *toṷtābo(s) | *mapois | *ṷātibo(s) | *gutubo(s) | *brātrebo(s) | |
Geryow chevisys dhyworth an Gallek dre Latin dhe Sowsnek hag ena dhe Gernewek po Kembrek
[golegi | pennfenten]Chevisys:
| Gallek | Latin | Sowsnek | Kernewek |
|---|---|---|---|
| ambactos | ambactus | embassy | ammeth |
| beccos | beccus | beak | bagh |
| bolgā | bulga | bulge, bilge (goles kok), budget | (Kembrek - bol = sagh boos) |
| bragos | dre'n Oksitanek brau | brave | brav |
| brennos | dre'n Frynkek 'bren' | bran ‘plisk kerghl’ | hanow tyller 'Polbreen' |
| glanos | glennare | glean | (Kembrek - dichlynu =pennowa) |
| karros | carrum, carrus | car | karr |
| crāmum | dre'n Frynkek cresme | cream | krammen |
| kambion | cambīre | change | chanjya |
| trougos | truant | truant | truan |
| vassos | vassus, vassallus | vassal | gwas |
| vorēdos | verēdus / paraverēdus | palfrey | (Kembrek - gorwydd = margh) |
Nebes geryow Gallek
[golegi | pennfenten]
- Aballo - aval
- Aedos - oles
- Bena - benenw
- Berros - berr
- Biccos - byghan
- Brogos - bro
- Caleto - kales
- Damos - davas
- Dragenos - dren
- Durnos - dorn
- Gamon - gwav
- Garbos - garow
- Iaros - yar
- Lavenos - lawen
- Litanos - ledan
- Louernos - lowarn
- Maros - meur
- Natir - nader
- Parios - per (kowdarn)
- Rix - ruw
- Senod - hen
- Taranos - taran
- Tractos - treth
- Vagena - goon
- Varina - gwerin
- Vivero - gwiwer
- Vlago - gleb