Dowrgleudh Teyl Tamar
Dowrgleudh forsakyes yn Kernow est yw an Dowrgleudh Teyl Tamar (Sowsnek: Tamar Manure Navigation).
Istori[golegi | pennfenten]
Fondyes a veu'n Kompani Dowrgleudh Teyl Tamar (Tamar Manure Navigation Company) yn 1794.[2] Y borpos o ystyn gorholya a-bervedh y'n pow gans 30 mildir (48.3 km) a Benn an Gores ogas dhe Dhowrgonna dhe Bons war Damar yn Tredamar North, hemma a vynnsa ystyn hys gorholadow an Tamar a 20.1 mildir (32.3km) dhe 50.1 mildir (68.4 km). Reyth an Governans yn 1796 a asas an oberansow, hag yth esa'n kompani powerhes dhe wellhe ha rewlya gorholya war an Dowr Tamar a Gay Trevorwel yn-bann dhe'n Skathboll, yn Blanchdown ogas dhe Dhowrgonna. A'n le ma y fynsons byldya dowrgleudh. Nyns eth pella es Dowrgonna, ha'n ober a stoppyas yn 1808. Skathow hir bys dhe 30 tonnas a yllas mos yn-rag mar bell avel Pons Nowyth yn Dowrgonna,[3] ow tremena'n gores (dhe Benn an Gores) dre dhowrgleudh 500 lath (457.2 meter) dhe'n west a'n avon. Hemma o'n unsel oberans gorfennys y'n ragdres derowel, hag y feu asonwys avel an Dowrgleudh Teyl Tamar.
An ynpertha a wodeyl, aswonys avel "teyl" dhe bols an drehevyans, ha glow kepar ha'n esperthi a vryckys ha growan a hys an gorhelyans kott ma a waynyas prow rag lies bledhen. An dowrgleudh a Lannstefan dhe Dredamar a veu gorfennys yn 1826 avel rann a ragdres aral, an Dowrgleudh Porth Bud.[4] Devnydhyas an dowrgleudh dhe brovia glow dhe Asweythva Dowrgonna bys yn 1914.[5] An Dowrgleudh Teyl Tamar a hedhas oberi yn 1929 ha'n kompani a worfennas yn 1942.[6]
Deskrifans[golegi | pennfenten]
Yth esa gans an dowrgleudh unn lok esa desedhys orth Penn an Gores, neb 200 lath (182.9 meter) kyns Gasweythva Dowrgonna.[6] An lok ma a asas gorholyon dhe sevel a dhowrow lanwes an Tamar dhe nivel an dowr a-ugh dhe'n gores. Y feu gwrys a rowan hag o 70 x 20 tros-hys (21.3 x 6 meter) y vraster. Skeul eghek a dremenas an lok.[7] An hyns gorholadow a-hys an Tamar ha'n Dowrgleudh Teyl yn-dann rewlyans an kompani o tri mildir (4.8 km) y hys.
Hedhyw[golegi | pennfenten]
Y'n jydh hedhyw forsakyes yw an Dowrgleudh Teyl Tamar, hag ytho y hworfenn gorholyans an Tamar yn-dann an gores. Dyji gwithyas an lok yw chi privedh lemmyn ha kales yw drehedhes an dowrgleudh awos an prysk ha studh an hensi.[8] Kist an lok a sav hwath ha dowr a fros dresto heb lett, hag yn 2002 ha 2007 yth esa remenans yetys dowr diskerys ha daffar gwynsya hwath gweladow dhe'n soth a'n kist, kepar ha post ankorya horn.[5][9] Nyns eus remenans vyth a'n tetys dowr dhe'n north a'n lok. Yma'n dowrgleudh war rol Meyn Kov Koth, Niver 984.
Gwelewgh ynwedh[golegi | pennfenten]
Pennfentynnyow[golegi | pennfenten]
- ↑ http://www.canalroutes.net/Tamar-Manure-Navigation.html
- ↑ http://www.tvia.org.uk/pages/tamarmanurecanal.shtml
- ↑ Booker, F, Industrial Archaeology of the Tamar Valley, (1967)
- ↑ Otter (1994: 29)
- ↑ 5.0 5.1 https://historicengland.org.uk/listing/the-list/list-entry/1329331
- ↑ 6.0 6.1 http://www.canalroutes.net/Tamar-Manure-Navigation.html
- ↑ Cornwall 25-inch (Map). Ordnance Survey. 1906. § XXX.5.
- ↑ https://www.theguardian.com/environment/2016/nov/30/tamar-manure-canal-nature-autumn-country-diary
- ↑ https://historicengland.org.uk/listing/the-list/list-entry/1007302