Boron

Ensampel a	Elven gymyk, stoff sempel, lithophile
Klass	govetelek
Furvell gymyk	B
Dydhyas diskudhans	1892
Niver atomek	5
Aray an elektrons	1s² 2s² 2p¹, [He] 2s² 2p¹
Elektronegedhegedh	2
Studh oksidyans	2, 3, 1
Rann a	elven bagas 13, period 2, boron compound
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven gemyk ew boron, niver 5 e'n Vosen Beriodek. Y arwodh gemyk ew B. An hanow a dheu dhort an ger Arabek buraq, ow styrya boraks. Syr Humphrey Davy a dhevisyas an hanow, ow kesunya an geryow Sowsnek borax ha carbon.

Elven essensek dhe blansow ew boron. Plansow gen palster a voron ew frooth, en arbednek avalow, ha losow kegin (broklo ha kowl). Re a voron a wra kawsya klavder (dres 5g), ha 20g ew dogen marwel. En despit dhe hebma, usys ew boron avel medhegneth leel e'n kesstoffow boraks (Na₂B₄O₅(OH)₄^.8H₂O) ha trenken borik (H₃BO₃).

E'n jydh hedhyw skiensydhyon a wra hwithrans dhe usya kesstoffow boron avel dyghtyans rag hwedhow ympydnyans.

An udnik pednfenten a voraks e'n dedhyow koth o Tibet. Chaucer a wrug mencyon a voron avel boracic e'n 'Canterbury Tales'. Usys o e'n termyn na avel medhegneth krohen. En 1808 e'n kettermyn, Louis-Joseph Gay-Lussac ha Louis-Jacques Thenard en Paris, ha Syr Humphrey Davy en Loundres a gavas boron dhort borat ort y dobmhe gen olkan potassiom.

Ema'n pednfenten moyha a gesstoffow boron en Death Valley en Kaliforni. An askorrans ollvysel pub bledhen ew 2 vilvil tunnas. A bris ew boron en diwysyans dhe wul boridow olkan. Usys enjei dhe wul lownyow turbyn ha jynnow fusenow. Keworrys dhe weder ew borik oksid rag askorra pyrex a fybrow gweder. Usys ew trenken borik avel ladher treghviles. En dasoberoryon nuklerek usys ew boron rag lettya dasoberyans chayn. Keworrys ew borat dhe wul godeyl.

Poos atomek boron ew 10.81, ha'y boynt teudhi ew 2300°C, ha'n poynt bryjyon 3658°C. Elven anfetelek ew boron. E hwer en lies furv, an moyha kebmyn ew polter tewl.

Devnydh marthys ew boron nitrid, haval en krevder ha spladnder dhe adamant. Usys ew avel devnydh eskravus en diwysyans. Keworrys ew ewedh dhe drebmliwyow pekara polter bejeth. E'n keth fordh ema dhe boron karbid kaletter hevelep dhe adamant.