Aluminiom
 | |
 | |
| Ensampel a |
Elven gymyk, alkan, lithophile  |
|---|---|
| Klass |
alkan wosa-tremenyans, daffar drehevyel, medhegneth, polter helosk, stoff sempel |
| Dydhyas diskudhans |
1825 |
| Niver atomek |
13 |
| Aray an elektrons |
[Ne] 3s² 3p¹, 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p¹ |
| Elektronegedhegedh |
1.61 ±0.01 |
| Studh oksidyans |
1, 2, 3 |
| Rann a |
period 3, elven bagas 13 |
 Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia | |
Elven gemyk niver 13 e'n Vosen Beriodek ew aluminiom. Y arwodh gemyk ew Al. An hanow a dheu dhort alym, dhort an ger Latin alumen, ow styrya holan hwerow. Henwys veu gen an kernow, Humphrey Davy. An chif voon a aluminiom ew bauxyt.
Kevys ew aluminiom e'n korf denel, 0.4mg an liter e'n goos hag ynter 4 ha 27 radn an vilvil e'n eskern ha kig. Nynj ew aluminiom essensek dhe eghennow bew, bes dell ew usys kevys ew en pub plans, en neb kas. Nynj ew es dhe'n korf kartha aluminiom a-dhorto. Ema levels ughel en spinach, kergh ha letus. Ema an level ughella en keus dyghtys (700 radn an vilvil) drefen devnydh a sodiom aluminiom fosfat avel burm dyghtys.
Usys ew aluminiom en fedhegel rag lettya gosa. Ema levels ughel a aluminiom ow kawsya damach dhe'n ympydnyon. E feu hwarfedhyans defolyans en Ryskammel en Kernow en 1988 pan veu livrys nebes tonasow a aluminiom sulfat dhe'n provians dowr. Ny wodhvedhys en tien pandr'o hol-effeythyow an defolyans war yeghes an drigoryon.
En 1886 dew dhen, Charles Hall, e'n Statys Unys, ha Paul-Louis-Toussaint Heroult en Frynk, a dhiskudhas an fordh rag gul aluminiom a bris isel. Lebmyn gwres ew a-dro dhe 20 milvil tonnas a'n olkan pub bledhen en ollvysel ha eylgylghys ew myns haval. Usys ew lebmyn en lies fordh - framyow fenester, korfow ha jynnow kerri, folednow kegina ha kannow diwosow. Aluminiom a gendeg tredan, etho pur dha ew rag kaplys tredan.
Olkan medhel arghans skav ew aluminiom. Y boos atomek ew 26.98, y boynt teudhi ew 661°C ha'y boynt bryjyon 2467°C.
Gwres ew nebes gemmow a gorundum, hebm ew aluminiom oksid. Olow elvednow erel a re liwyow dhe'n gemmow, kobalt dhe wul saffiryow, kromiom dhe wul rudhemmow. Topaz ew aluminiom silikat gen olow horn.
Mirva
[golegi | pennfenten]-
Kas jynn amontya gwres dhort aluminiom -
Kaplys tredan aluminiom -
Rudhem -
Teudhji aluminiom en Pow Tajik
Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.