Mortid
.jpg) | |
| Klass |
liv lin, leska, periodic motion  |
|---|---|
| Acheson |
Tidal force |
| Tyller |
World Ocean |
| Synsys ynno/i |
trig, morlanow |
 Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia | |
Mortid yw an drehevel ha kodha yn enep keynvor an Norvys kawsys dre vras gans gravedh an Loor ow kweythresa war an keynvor. Mortidow a gaws chanjyow yn downder dowrow an mor, yn arbennik ogas dhe aberow hag arvorow. Posek yw ytho rag golyans dhe allos dargana ughelder an mortidow. An darn a arvor yn-dann dowr termyn morlanow yw diglos termyn mordrig. An ranndir ma, gelwys an parth yntertidek, yw posek yn ekolegel.
Ughelder an mortidow a wra varya gans gwedhow an Loor. Termynnyow Loor Nowydh ha Loor Leun, mortidow yw ughella drefen bos nerth gravedh an Howl keworrys dhe gravedh an Loor. Henwys yw hemma mortidow bras po reverthi. Pan wrello nerth gravedh an Howl oberi yn erbynn gravedh an Loor, termyn Loor Kilgans, le yw an mortidow, mortidow byghan po marvor/marowvor.
Dew vortid an jydh[golegi | pennfenten]
Herwydh usadow, yma dew vortid pub dydh. Pub mortid a'n jeves poynt ughel (morlanow, po penn lanow) ha poynt isel (Mordrig po trig). An mortid a wra morlenwel war y fordh dhe penn lanow, hag omdenna war y fordh dhe vordrig.
Termyn mortid yw 12 our ha 25.2 mynysen, poran hanter dydh lorek tidek.
Resek a wra an Loor a-dro dhe'n Norvys y'n keth tu ha'n Norvys a dreyl war y aghel, ytho y kemmer tamm moy ages dydh (a-dro dhe 24 our ha 50 mynysen) dhe' Loor dhe dhehweles dhe'n keth le y'n ebron. Dres an termyn ma, an Loor re basyas a-vann yn tidro unnweyth hag yn-dann droos unnweyth ynwedh. An re ma yw termynnyow an mortidow kreffa, pub 12 our ha 25 mynysen.
Drefen gravedh dhe lehe dres pellder, gravedh an Loor yw tamm kreffa war du an Norvys owth enebi an Loor, ha tamm gwanna war an tu aral. Ytho an Loor a ystyn an Nor tamm a-hys an linen ow junya an dhew gorf. An Nor soled a dhiform tamm byghan, mes dowr an keynvor yw rydh dhe waya lower moy ow korthyp dhe'n nerth tidek ma. Dell wra an Nor treylya, myns ha tu an nerth tidek yn neb tyller war enep an Nor a janj heb hedhi. An sewyans yw chanjyow rythmek dhe ughelder enep an mor.
Gwaskedh ayrgylghek ha gravedh an Howl a wra effeyth war an mortidow ynwedh, mes dhe radhva le ages gravedh an Loor.
Mortidow a yll effeythya korfow erel y'n Kevreyth Howlek ha'n Ollvys. Effeyth gravedh Yow a wra diformya lorell Io kemmys, dell vo tommheans a-ji dhe'n lorell ow kawsya loskvenydhyow hujes war an enep.
-
Baya Fundy, Kanada - morlanow -
Baya Fundy, Kanada - trig -
An porth yn Fowydh, ow tiskwedhes nivel morlanow -
An parth yntertidek, Enesow Ergh -
Loskvenydhyow war lorell Io
Lavarow koth[golegi | pennfenten]
- Nevra ny ra an mordid omdedna mar bell, ny ra e'n lenwel arta (Every dog has its day)
- Pyskecha ha’n mordid marow (Make hay while the sun shines)
- Gwul glaw ‘vel mordid (Raining cats and dogs)