Manganes

Ensampel a	Elven gymyk
Klass	soled helosk, stoff sempel
Furvell gymyk	Mn
Klevesow a dhyghtys	Dises difyk megyans
Dydhyas diskudhans	1774
Niver atomek	25
Aray an elektrons	[Ar] 3d⁵ 4s²
Elektronegedhegedh	1.55
Studh oksidyans	2
Rann a	period 4, bagas 7
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven gemyk ew manganes, niver 25 e'n Vosen Beriodek. Y arwodh gemyk ew Mn. Nag ew godhvedhys pandr'ew styr an hanow, po dhort an ger Latin magnes, ow styrya tednven awos y voon pyrolusit bos tednvenek, po dhort magnesia nigra awos liw manganes oksid. An moon moyha kebmyn ew pyrolusit.

Elven essensek ew manganes dhe bub ehen. An radn vrassa nodho ew e'n eskern. Peryllus ew anella mog po polter manganes. Arwodhyow an kleves 'terthen vog' (fume fever) ew skwithder hag anoreksia. En Oos Viktoria, 'Condy's Disinfecting Fluid' a via en pub gwerthji kemyst hag usys o rag golghi an lonk. Permanganat o onan a'y dhevnydhyow. Usys o manganes e'n Oos Romanek rag gul gweder kler, en medh Pliny an Kottha en 79KOK. An kemygydh a Sweden, Johan Gottlieb Gahn (1745-1818), a dhiskudhas an olkan pur en 1774.

Askorrys ew a-dro dhe 5 milvil tonnas a'n olkan pub bledhen. Nag ew an olkan usys awos y vos re vrottel. Kesolkenyow ew devnydh 95% a'n moon, pekara dur (1% manganes), ha dur manganes (13% manganes) - usys rag gul kledhrednow hensi horn, godnys ha prednyer baghow prison.

Poos atomek manganes ew 54.94, y boynt teudhi ew 1244°C ha'y boynt bryjyon ew 1962°C. An dosedh ew 7.4kg an liter. Olkan kales brottel arhansek ew manganes. Ev a dhasober gen dowr dhe furvya gossen.