Hyns-horn Ffestiniog
An Hyns-horn Ffestiniog (Kembrek: Rheilffordd Ffestiniog, Sowsnek: Ffestiniog Railway po Festiniog Railway) yw hyns-horn kledhrennow kul yn Gwynedd, Kembra. A-dro dhe 13½ mildir (21.7 km) yw an hyns-horn a jun an porth dhe Borthmadok dhe'n dre valweyth legh a Vlaenau Ffestiniog. Tennvos havysi gerys-da yw an hyns-horn y'n jydh hedhyw.
An hyns-horn geyj 1' 11½" (597 mm) veu bylydyes y'n gansvledhen 19ves dhe garya legh a-dhyworth an mengleudhyow ha balyow yn Blaenau Ffestiniog dhe'n gorholyon yn Porthmadok dhe vos esperthys.
Istori
[golegi | pennfenten]
Oberans margh ha gravedh
[golegi | pennfenten]Fondyes veu an kompani hyns-horn war 23ves Mis Me 1832 gans Reyth a Senedh ha kompani hyns-horn kottha an bys eus owth oberi hwath hedhyw yw an Hyns-Horn Ffestiniog (nyns yw an hyns-horn kottha eus owth oberi, an Hyns-horn Middleton yw henna). Byldyes veu an hyns-horn yntra 1833 ha 1836 rag oberans margh ha gravedh; mergh a dennsa'n kertigow gwag dhe benn an hyns-horn ha'n kertigow leun a rolsa delergh yn-nans gans nell a ravedh. Trenow yn-nans a gemersa a-dro dhe unn our ha 30 mynysen ha trenow yn-bann a gemersa a-dro dhe hwegh our.
Oberans ethen ha gravedh.
[golegi | pennfenten]
Y'n 1850ow y hwrug mos ha bos kler bos an hyns-horn ow hedhes y dhalhuster mogha pan esa'n mengleudhyow yn Blaenau Ffestiniog owth askorra moy ha moy legh. Yn 1860 an kompani a dhallathas ow hwistra an possybylta a dhevnydhya jynnow-ethen dhe weres moghhe dalhuster karyans an hyns-horn. Bys dhe'n termyn ma nyns esa lower a jynnow-ethen war gledhrennow mar vyghan. Yn 1862 an kompani a argemynnas rag gwrioryon dhe wul kensa jynnow an hyns-horn. Yn mis Hwevror 1863 George England and Co. veu dewisys dhe vyldya kensa jynnow an hyns-horn.
An kensa jynn dhe vos delivrys dhe Borthmadok o Mountaineer war an 18ves a vis Gortheren 1863. An nessa jynn, The Princess, veu delivrys nebes dydhyow diwettha. An jynnow-ethen 0-4-0 ma a allosegas trenow legh hirra dhe vos overys ha'n komendyans sodhogel a drenow trethysi yn 1865. Kensa jynn-Fairlie-dewblek an hyns-horn veu komendyes yn 1869; an jynnow ma res eth ha beu arwodh ikonek an hyns-horn yn bledhynnyow a-dhiwedhes.
Trenow yn-nans veu hwath oberys gans gravedh, mes peryllus o dhe asa trenow trethysi dhe rolya heb jynn, ytho y feu trenow legh oberys gans gravedh yn-unnik ha pub tren aral veu oberys gans jynn; trenow legh veu oberys gans gravedh bys dhe dhiwedh trenow trethysi yn 1939.
Yn 1872 an Hyns-horn Ffestiniog a gomendyas an kensa kochow-bogi yn Breten, kochow 15 ha 16; hwath yn oberans yw an re ma hedhyw. Fronnow gwakter veu komendyes yn 1893. Sinelyes o an hyns-horn kowal gans pelldresen dredan hag oberans lath ha tokyn. Lath dren dredan veu komendyes yn 1912 ha devnydhyes yns y'n jydh hedhyw.
Deklinyans a legh
[golegi | pennfenten]Y'n 1920ow yth esa'n demond rag legh ow teklinya hag avel sewyans an hyns-horn a wrug godhav deklinyans yn traffik. Yn 1923 junyes o an Hyns-horn Ffestiniog gans an Hyns-horn Ugheldir Kembra dhe weres kenertha tomyaseth war an dhew hyns-horn. An Hyns-horn Ugheldir Kembra eth bankskwatthyes yn 1933 ha degea yn 1937.
An Hyns-horn Ffestiniog a besyas owth oberi y drenow legh ha gwesyon hwel war dhydhyow y'n seythyn ha trenow tomyaseth y'n hav. Oberansow trethysi normal a hedhas war an 15ves a vis Gwynngala 1939. An oberans gwesyow hwel a oberas war dhydh Sadorn an 16ves Mis Gwynngala 1939. Yth esa tri thren legh pub seythyn bys kalan Mis Est 1946. Rann an hyns-horn dhyworth Duffws dhe arth y'n north west yn Blaenau Ffestiniog o gobrenys dhe'n mengleudhyow yn mis Hedra 1946.
Forsakyes o an hyns-horn awos nyns esa mona dhe'n kompani dhe amendya an Akt a Senedh dhe removya an lergh hag erel. An hyns-horn eth ha veu overdevys hag andhevnydhyadow.
Gwithans
[golegi | pennfenten]
Enthusyast hyns-horn, Alan Pegler, o nesys gans kothmans dhe brena an hyns-horn ha dhe glerya y gendon ha galosegi y brena. War an 24ves Mis Methevin 1954, Pegler ha'n bodhogyon a wrug kavos maystri a'n hyns-horn. Pegler a wrug ri an hyns-horn dhe'n Ffestiniog Railway Trust a berghenn hag oberi an hyns-horn hwath hedhyw.
Dhyworth 1954 an bodhogyon a eylygeris an hyns-horn yn rannow. An kensa tren trethysi a oberas yntra Porthmadok ha Boston Lodge war 23ves Mis Gortheren 1955. An oberans trethysi o ystynys dhe Vinffordd war 19ves Mis Me 1956, dhe Benrhyn war 5ves Mis Methevin 1957 ha dhe Dan-y-Bwlch war 5ves Mis Ebrel 1958. An hyns-horn dhe Dduallt a ygeris war 6ves Ebrel 1968.
Erryans Lynn Strasow
[golegi | pennfenten]
Yn 1954 byldyans an Rester Dowrdredan Ffestiniog a dhalathas. Hemm a gomprehendyas gwrians an lynn Tanygrisiau a livas rann an hyns-horn dh'y benn north. Yntra 1965 ha 1978, byldyes o an Erryans Hyns-horn Ffestiniog, erryans 2½ mildir (4 km) an hyns-horn yntra Dduallt ha Tanygrisiau. Byldyes gans bodhogyon o rann mogha an eryans. Dh'y benn soth yw an Troyll Dduallt.
Kowfordh Voelwyn nowydh o byldyes gans ynjynoryon balweyth sten kernowek gans bagas byghan a arvethesigyon. 310 lath (280 m) yw an gowfordh nowydh. An hyns-horn a eyljun an hyns koth dhe Danygrisiau.
Project Blaenau
[golegi | pennfenten]Wosa ow korfenna an hyns nowydh dhe Danygrisiau, yth esa 1½ mildir (2.4 km) yn-unnik kyn ow trehedhes Blaenau Ffestiniog. An hyns-horn a eylygeris dhe Vlaenau Ffestiniog war 25 Mis Me 1982 dhe'n gorsav nowydh yn Blaenau Ffestiniog a gevrenn gans trenow dhyworth Llandudno.
Lokomotyvyow Disel an Hyns-horn Ffestiniog
[golegi | pennfenten]| Hanow | Imaj | Eghen | Byldyes | Byldyor | Merkyansow |
|---|---|---|---|---|---|
| Mary Ann | 4wd | 1917 | Motor Rail | An kensa jynn dhe oberi war an hyns-horn gwithys yn 1954. Bydlyes rag Kensa Bell an Bys; prenys gans an Hyns-horn Ffestiniog yn 1923. | |
| Moelwyn | 
|
2-4-0d | 1918 | Kompani Baldwin | Jynn aral Kensa Bell an Bys, prenys gans an hyns-horn yn 1925. |
| Upnor Castle | 
|
4wd | 1954 | F.C. Hibberd | Byldyes rag an Hyns-horn Chattenden hag Upnor. Ev a ober war an Hyns-horn Ugheldir Kembra. |
| Moel Hebog | 4wd | 1955 | Kompani Hunslet | Prenys yn 1969 ha devnydhyes war trenow mentons. | |
| Conway Castle/Castell Conwy | 
|
4wd | 1958 | F. C. Hibberd a Chymni cyf. | Byldyes rag hyns-horn an lu lestri yn Ernesettle. Prenys yn 1981. Devnydhir war Hyns-Horn Ugheldir Kembra. |
| Ashover | 4wd | 1948 | F. C. Hibberd. | Prenys yn 1981. | |
| The Lady Diana | 4wd | 1957 | Motor Rail | Prenys yn 1974. | |
| The Colonel | 4wd | 1943 | Motor Rail | Prenys yn 1982. | |
| Criccieth Castle/Castell Criccieth | 
|
0-6-0d | 1995 | Boston Lodge | Devnydhir war drenow trethysi. |
| Harlech Castle/Castell Harlech | 
|
0-6-0d | 1983 | Baguley-Drewry | Prenys yn 1988. |
| Harold | 4wd | 1979 | Kompani Hunslet | Prenys y'n 1990ow. | |
| Vale of Ffestiniog | 
|
B-B]]d | 1967 | CH Funkey & Co (Pty) Ltd | Oberas yn Porth Elizabeth, Afrika Dhyhow. Prenys yn 1996. |
| Moel-Y-Gest | 
|
4wd | 1965 | Kompani Hunslet | Prenys yn 2004 ha devnydhir a-derdro Boston Lodge. |
| Busta | 4 ros. | Fairbanks Morse | Devnydhyes war an Hyns-horn Ugheldir Kembra y'n 1920ow ha 1930ow. | ||
| Monster | 4 ros. | Boston Lodge | Disel byghan, byldyes gans an hyns-horn. |
Lokomoytvyow Ethenn an Hyns-horn Ffestiniog
[golegi | pennfenten]| Niver | Hanow | Imaj | Aray an Rosow | Byldyes | Byldyor | Merkyansow |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Princess (Pennseviges) |
|
0-4-0 | 1863 | George England | Displetyes yn Spooner's kyn ow kavos ewnans afinuster rag penn-bloodh kans ha hanter a ethen an hyns-horn yn 2013. |
| 2 | Prince (Pennsevik) | 
|
0-4-0 | 1863 | George England | Jynn kottha an hyns-horn a ober. |
| 3 | Mountaineer (Menedhyer) | 0-4-0 | 1863 | George England | Didaklys yn 1879. Nebes a'y dharnow o devnydhyes war an jynnow George England erel. | |
| 4 | Palmerston | 
|
0-4-0 | 1864 | George England | Dehwelys dhe ethen yn 1993 wosa ow pos devnydhyes avel kalter anwayadow yn hwelji Boston Lodge. |
| 5 | Welsh Pony (Hoba Kemrek) | 
|
0-4-0 | 1867 | George England | Yma'n jynn ow pos dehwelys dhe ethen dhe'n pols-ma. |
| 6 | Little Giant (Kowr Byghan) | 
|
0-4-0 | 1867 | George England | Skrappyes yn 1932. |
| 7 | Little Wonder (Marth Byghan) |
|
0-4-4-0 | 1869 | George England | Skrappyes yn 1882. An kensa jynn Fairlie. |
| 8 | James Spooner | 
|
0-4-4-0 | 1872 | Avonside Engine Co. | Devnydhyes bys 1931, skrappyes yn 1933. |
| 9 | Taliesin | 
|
0-4-4 | 1876/1999 | Vulcan Foundry/ Boston Lodge | Ekwal a jynn-Fairlie-unnik, byldyes yn hwelji Boston Lodge yn 1999. Skrappyes o an jynn gwreydhek (Byldyes yn 1876) yn 1935. |
| 10 | Merddin Emrys | 
|
0-4-4-0 | 1879 | Boston Lodge | An Fairlie kottha a ober war an hyns-horn. Eylvyldyes yn 1987/8. |
| 11 | Livingston Thompson | 
|
0-4-4-0 | 1886 | Boston Lodge | Tennys a'y ober ha gorrys y'n Gwithti Hyns-horn Kenedhlek yn Evrek. |
| 11 | Earl of Merioneth (Yurl Merioneth) | 
|
0-4-4-0 | 1979 | Boston Lodge | An kensa jynn-Fairlie-dewblek dhe vos byldyes gans an hyns-horn a-lemmyn. |
| 12 | David Lloyd George | 
|
0-4-4-0 | 1992 | Boston Lodge | An jynn-Fairlie-dewblek diwettha an bys, ha lokomotyv mogha galosek an hyns-horn. |
| - | Blanche | 
|
2-4-0 | 1893 | Kompani Hunslet | Oberas war an Hyns-horn Mengleudh Penrhyn avel 0-4-0 y'n dalleth. Prenys gans an Hyns-horn Ffestiniog yn 1963 hag eylvyldyes avel 2-4-0 yn 1972. |
| - | Linda | 
|
2-4-0 | 1893 | Kompani Hunslet | Oberas war an Hyns-horn Mengleudh Penrhyn avel 0-4-0 y'n dalleth. Prenas gans an Hyns-horn Ffestiniog yn 1962. |
| - | Mountaineer (Menedhyer) | 
|
2-6-2 | 1917 | ALCO | Byldyes rag Kensa Bell an Bys hag oberi war an Hyns-tram Pithiviers à Toury yn Pow Frynk. Prenys gans an Hyns-horn Ffestiniog yn 1967. |
| - | Britomart | 
|
0-4-0 | 1899 | Kompani Hunslet | Devnydhir dhe Voston Lodge del yw usys. |
| - | Lilla | 
|
0-4-0 | 1891 | Kompani Hunslet | Devnydhir war trenow arbennek. |
| 14 | Lyd | 
|
2-6-2 | 2010 | Boston Lodge | Byldyes yn hwelji Boston Lodge. |
| - | Leary | 0-4-0 | 2010 | E A Foulds Ltd, Colne | Byldyes gans bagas a vodhogyon gans kalter vertikal. | |
| - | Dahuichang 4 | 0-8-0 | 1988 | Hwelji Lokomotyv Harbin | Byldyes rag hyns-horn yn Beijing. Prenys gans bagas a vodhogyon an Hyns-horn Ffestiniog yn 2006. |