Edhen dhineyj

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh

Ydhyn dineyj yw kettep huni a gollas an gallos dhe neyja der esplegyans. Yma moy ages 60 eghen lemmyn, ow komprehendya an ratites meur aga hanow (strusow, emu, kaswars, rheas ha kiwis) ha pennow gwynn. An edhen lyha dineyj yw raker Enys Andrehedhadow (hys 12.5 cm, poos 34.7 g). An moyha (possa ha hirra) edhen dhineyj, ha'n edhen vyw moyha yw an strus (2.7 m, 156 kg).

Lies edhen dhov, kepar ha'n yar dre ha hos dre, re gollas an gallos dhe neyja dres pellder hir, kyn hallo aga eghennow hendasek, yar rudh an gwylgos ha hos kors, agettep, a yll neyja yn pell.

Dineyjter re esplegyas yn lies edhen yn anserghek. Yth esa teyluyow a ydhyn dineyj, kepar ha'n Phorusrhacidae, (difeudhys lemmyn), a esplegyas dhe vos preydhoryon gallosek war an nor. An euthydhyn (ha'ga neskerens an bathornithids), eogruids, geranoidids, gastornithiformes, ha dromornithids (oll difeudhys) oll a esplegyas shapow korf hevelep, garrow hir, konaow hir ha pennow meur - mes nyns ens i neskerens ogas. Pella vyth, i oll a gevrann nasow a vos ydhyn kowrek dineyj gans eskelli munys, garrow hir ha konaow hir gans nebes a'n ratites, kyn nag yns i neskerens ogas.

Menhesennow a dhiskwedh ydhyn dineyj dhe eksistya poran wosa an hwarvedhyans difeudha war dhiwedh an Amser Kalghek nans yw 66 milvil bledhen. Yth esa lies treveth ekologel kavadow wosa difeudhans an arghpedrevanes. Dineyjter a eksist pub tro le may fo fowt a vronnviles, kepar hag enesow andrehedhadow. Mordir Nowydh a gomprehend moy a eghennow es neb tyller aral y'n bys. Bys dhe dhevedhyans tus eno nans yw a-dro dhe 1,000 bledhen, an preydhoryon moyha o ydhyn aga honan.

Rol a ydhyn dineyj difeudhys dhyworth an termyn pell eus passyes[golegi | pennfenten]

Hanow skiensek an urdh Amser dororiethel Skeusen Gwandrans
Patagopterygiformes Kalghek Tiryow Amerika Dhyghow
Hesperornithes Kalghek Lynnyn ha morow Hantergylgh an Ogledh
Phorusrhacidae (Euthydhyn) Kenozoek Tiryow Amerika Dhyghow, Teksas ha Florida
Bathornithidae Eocen - Miocen Tiryow ha korsegi Amerika Ogledh
Eogruidae Eocen - Pliocen Europa hag Asi
Geranoididae Eocen - Oligocen Amerika Ogledh hag Europa
Gastornithiformes Palaeocen - Pleistocen Amerika Ogledh hag Eurasi
Dromornithidae (Jevanheyji) Oligocen - Pleistocen Ostrali
Plotopteridae Eocen - Miocen Gogledh an Keynvor Hebask

Rol a ydhyn dineyj[golegi | pennfenten]

Lies edhen dhineyj yw difeudhys, an rol ma a dhiskwedh eghennow yw byw hwath, po dos ha bos difeudhys y'n Holocen (le ages nans yw 11,000 bledhen). Eghennow difeudhyw yw merkys gans dagyer (†).


Hanow skiensek Kernewek Sowsnek Kembrek Skeusen Mappa gwandrans
Ratites
Struthio camelus Strus kemmyn Common Ostrich Struth cyffredin
Liwyow rudh, gwyrdh ha rudhvelyn
Struthio molybdophanes Strus Somali Somali Ostrich Struth Somali Liw melyn
Struthio asiaticus
(8,000 KOK)
Strus Asi Asiatic Ostrich Struth Asia Marok hag Asi
Dromaius novaehollandiae Emu Emu Emiw
Casuarius casuarius Kaswar an Dhyghow Southern Cassowary Casowari'r Del
Casuarius bennetti Korrgaswar Dwarf Cassowary Corgasowari
Casuarius unappendiculatus Kaswar an Ogledh Northern Cassowary Casowari'r Gogledd
Dinornithiformes † Naw eghen (1,400 OK) Moa Moa Moa Mordir Nowydh
Aepyornithiformes
Peder eghen (1,000 OK)
Edhen olifans Elephant bird Aderyn eliffant Madagaskar
Apteryx australis Kiwi gell an dhyghow Southern Brown Kiwi Ciwi brown deheuol
Apteryx mantelli Kiwi gell an ogledh North Island Brown Kiwi Ciwi brown gogleddol
Apteryx rowi Kiwi Okarito Okarito Kiwi Ciwi Ocarito
Apteryx owenii Kiwi brith byghan Little Spotted Kiwi Ciwi brith bach
Apteryx haastii Kiwi brith meur Great Spotted Kiwi Ciwi brith mawr
Rhea americana Rhea meur Greater Rhea Rhea mawr
Rhea pennata Rhea byghan Lesser Rhea Rhea bach
Galliformes
Sylviornis neocaledoniae † (1,500 KOK) Kowredhen dommen Alban Nowydh New Caledonian giant scrubfowl Aderyn tomen mwyaf Alban Nowdyh
Megavitornis altirostris
(2,000 KOK)
Edhen dommen nobyl Noble megapode Aderyn tomen nobl Fiji
Megapodius amissus Edhen dommen Fiji Viti Levu Scrubfowl Aderyn tommen Ffiji Fiji
Anseriformes
Anas aucklandica Korrhos Enesow Auckland Auckland Islands Teal Corhwyaden Ynysoedd Auckland Enesow Auckland, Mordir Nowydh
Anas nesiotis Korrhos Enys Campbell Campbell Teal Corhwyaden Ynys Campbell Enys Campbell, Mordir Nowydh
Tachyeres pteneres Hos meur Fuego Fuego Steamer Duck Hwyaden fawr Magellan
Tachyeres brachypterus Hos meur Falkland Falkland Steamer Duck Hwyaden fawr Falkland
Tachyeres leucocephalus Hos meur Chubut Chubut Steamer Duck Hwyaden fawr Patagonia
Mareca marecula † (1,800 OK) Hwibanhos Amsterdam Amsterdam Wigeon Hwyaden Ynys Amsterdam
Enys Amsterdam, Keynvor Eynda
Anas pachyscelus † (Pleistocen) Hos dineyj Bermuda Bermuda Flightless Duck Hwyaden Bermwda Enys Bermuda
Chenonetta finschi
(1,600 OK)
Hos Finsch Finsch's Duck Hwyaden Finsch Mordir Nowydh
Chelychelynechen quassus †(Holocen) Goodh Kauai Turtle-jawed moa-nalo Gwydd Kauai Kauai, Enesow Hawaii
Ptaiochen pau †(Holocen) Goodh vyghan Maui Small-billed moa-nalo Gwydd fach Maui war an dhyghow Maui, Enesow Hawaii
Thambetochen chauliodous † (Holocen) Goodh veur Maui Maui Nui large-billed moa-nalo Gwydd fawr Maui war an gledh Maui, Enesow Hawaii
Thambetochen xanion † (Holocen) Goodh O'ahu Oʻahu moa-nalo Gwydd O'ahu O'ahu, Enesow Hawaii
Branta hylobadistes
(Holocen a-varr)
Nene meur Nēnē-nui Nene mawr Enesow Hawaii
Branta rhuax † (Holocen a-varr) Nene kowrek Giant Hawaiʻi goose Nene mwyaf Enesow Hawaii
Genyornis newtoni
(50,000 KOK)
Edhen taran Mihirung Aderyn taran Ostrali
Chendytes lawi † (250 KOK) Morhos Kaliforni Chendytes Morhwyaden Califfornia Kaliforni
Talpanas lippa † (4,050 KOK) Hos dall Kauaʻi mole duck Hwyaden ddall Kauai, Enesow Hawaii
Cnemiornis calcitrans + gracilis † (1,400 OK) Goodh Mordir Nowydh New Zealand Goose Gwydd Seland Newydd Mordir Nowydh (Enys an Ogledh - C. gracilis, Enys an Dhyghow - C. calcitrans)
Aegotheliformes
Aegotheles novaezealandiae † (1,200 OK) Churra nos kowannik Mordir Nowydh New Zealand owlet-nightjar Tylluan-droellwr Seland Newydd Mordir Nowydh
Mesitornithiformes
Mesitornis unicolor Mesit gell Brown Mesite Mesît brown Madagaskar
Columbiformes
Raphus cucullatus
(1662 OK)
Dodo Dodo Dodo Enys Morrys
Pezophaps solitaria
(1778 OK)
Dodo Rodrigues Rodrigues Solitaire Dodo Rodrigues
Enys Rodrigues, Keynvor Eynda
Natunaornis gigoura † (Holocen) Kowrgolom Fiji Viti Levu giant pigeon Colomen fawr Ffiji Viti Levu, Fiji
Dysmoropelia dekarchiskos † (Pleistocen diwedhes) Turen Synta Helena Saint Helena dove Colomen y Santes Helena
Enys Synta Helena
Pampusana leonpascoi † (Holocen) Turen dor Enys Henderson Henderson ground dove Turtur y ddaear Ynys Henderson Enys Henderson, Bagas Pitcairn
Gruiformes
Yma pell moy ages 50 a eghennow raker ha yar dhowr yth yw dineyj.
Podicipediformes
Podiceps taczanowskii Grib Junin Junin Grebe Gwyach pwna
Lynn Junin, Perou
Rollandia microptera Grib Titikaka Titicaca Grebe Gwyach adeinfer
Podilymbus gigas † (1989) Grib Atitlan Atitlán Grebe Gwyach Atitlan
Lynn Atitlan, Gwatemala
Charadriiformes
Pinguinus impennis † (1852 OK) Eraw veur (po eraw penn gwynn) Great Auk Carfil mawr
Sphenisciformes
Aptenodytes forsteri Penn gwynn emperour Emperor Penguin Pengwin ymerodrol
Aptenodytes patagonicus Penn gwynn riel Royal penguin Pengwin brenhinol
Pygoscelis adeliae Penn gwynn Adelie Adélie Penguin Pengwin Adélie
Pygoscelis antarcticus Penn gwynn barvek Chin-strap Penguin Pengwin barfog
Pygoscelis papua Penn gwynn jentou Gentoo Penguin Pengwin jentw
Eudyptula minor Penn gwynn byghan Little Penguin Pengwin bach Ostrali ha Mordir Nowydh
Spheniscus magellanicus Penn gwynn Magellan Magellanic Penguin Pengwin Magellan
Spheniscus humboldti Penn gwynn Perou Humboldt Penguin Pengwin Periw
Spheniscus mendiculus Penn gwynn Galapagos Galapagos Penguin Pengwin Galapagos
Spheniscus demersus Penn gwynn Afrika African Penguin Pengwin brefog
Megadyptes antipodes Penn gwynn lagas melyn Yellow-eyed Penguin Pengwin llygadfelyn
Megadyptes waitaha † (1400 OK) Penn gwynn Waitaha Waitaha Penguin Pengwin Waitaha Mordir Nowydh
Eudyptes pachyrhynchus Penn gwynn an fyordow Fiordland Penguin Pengwin ffiordydd
Eudyptes robustus Penn gwynn Enys Snares Snares Penguin Pengwin Ynys Snares
Eudyptes sclateri Penn gwynn krib Erect-crested Penguin Pengwin cribsyth
Eudyptes moseleyi Penn gwynn melyngrib an Ogledh Northern Rockhopper Penguin Pengwin cribfelyn y Gogledd
Eudyptes chrysocome Penn gwynn melyngrib an Dhyghow Southern Rockhopper Penguin Pengwin cribfelyn y De
Eudyptes schlegeli Penn gwynn Enys Macquarie Royal Penguin Penwgin Ynys Macquarie
Eudyptes chrysolophus Penn gwynn makaroni Macaroni Penguin Pengwin macaroni
Eudyptes warhami † (1580 OK) Penn gwynn Enys Chatham Chatham Penguin Pengwin Ynys Chatham
Suliformes
Nannopterum harrisi Morvran Galapagos Flightless Cormorant Mulfran y Galapagos
Pelecaniformes
Nycticorax olsoni† (1560 OK) Kerghydh nos Enys Yskynnans Ascension Island Night Heron Crëyr nos Ynys y Dyrchafael
Xenicibis xympithecus
(8,000 KOK)
Kromenbik Jamayka Jamaican Ibis Ibis Jamaica
Apteribis glkenos + brevis
(200,000 KOK)
Kromenbik dineyj Molokai + Maui Molokai + Maui Flightless Ibis Ibis Molokai + Maui
Strigiformes
Ornimegalonyx oteroi
(10,000 KOK)
Kowrgowan Kuba Cuban Giant Owl Tylluan mawr Ciwba
Athene cretensis
(Pleistocen)
Kowan Kreta Cretan owl Tylluan Creta
Tyto pollens
(16,000 KOK)
Kowrgowan Bahamas Andros Island Barn Owl Tylluan wen Exuma
Coraciiformes
Upupa antaios † (1550 OK) Bouperik Synta Helena St Helena Hoopoe Copog Santes Helena
Falconiformes
Caracara tellustris
(Holocen a-varr)
Karakara Jamayka Jamaican Caracara Caracara Jamaica
Psittaciformes
Strigops habroptilus Kakapo Kakapo Cacapo
Enys Codfish, Mordir Nowydh
Passeriformes
Traversia lyalli† (1894 OK) Gwrannen Lyall Lyall's Wren Dryw Lyall Enys Stephens, Mordir Nowydh
Dendroscansor decurvirostris † (1400 OK) Gwrannen hirbik Long-billed Wren Dryw hirbig Mordir Nowydh
Pachyplichas jagmi † (10,000 KOK) Gwrannen garrow tew an Ogledh North Island Stout-legged Wren Dryw tewgoes y Gogledd Enys an Ogledh, Mordir Nowydh
Pachyplichas yaldwyni † (1,000 OK) Gwrannen garrow tew an Dhyghow South Island Stout-legged Wren Dryw tewgoes y De Enys an Dhyghow, Mordir Nowydh
Emberiza alcoveri † (100 KOK) Bras hirar Long-legged Bunting Bras hirgoes