Dowrgleudh Gorholyon Keresk
Dowrgleudh gorholyon yn Keresk, Dewnens, Pow Sows yw an Dowrgleudh Gorholyon Keresk (Sowsnek: Exeter Ship Canal). Drehevys a veu yn 1560ow, hemm a styr y feu byldyes kyns oos "konnar dowrgleudhyow" hag yth yw onan a'n kottha dowrhensi kreftus y'n Ruvaneth Unys.
Istori[golegi | pennfenten]
Wor'talleth yth o an Dowr Esk viajadow bys dhe fosow an cita a'n gallosegas dhe vos porth bysi. Y'n 1270ow po 1280ow, Kontes Dewnens, Isabella de Fortibus, a dhrehevis dowrfos dres an avon rag powera hy melinyow.[1] Y styryas hemma nag esa Keresk drehedhadow gans skathow. Yn 1290 y feu kenwerth astiverys dhe'n porth, mes hemma a veu lettyes unweyth arta gans dowrfos aral yn 1317. Y'n keth bledhen y feu drehevys porth dhe Dopsham.[1] Yth esa res dhe skathow diskarga dhe Dopdham awos an lettys ma ha'n yurlys a yllas tolli rag treusperthi gwara dhe Geresk.[2] Rag an nessa 250 bledhen an cita a wovenegis dhe'n myghtern dhe dhasygeri an dowrhyns, mes ny sewenis hemma bys dhe 1550 pan ros Edward VI kummyas. Byttegyns yth o re dhwedhes awos an ganel dhe leunhe a leys.[1]
Yn 1563 y feu John Trew a Lamour arvethys gans gwikoryon Keresk dhe vyldya dowrgleudh dhe avoydya'n dowrfosow ha dasjunya gans an Dowr Esk yn kres an cita le may fia kay drehevys. Ober a dhallathas yn 1564 hag y feu gorfennys yn 1566 diwedhes[3] po 1567 a-varr.[4] Yth o teyr yet dhowr dhe'n dowrgleudh gans yettys plommwedhek - an kensa yettys dowr poll dhe vos drehevys yn Breten. I a esyas skathow bys dhe 16 tonnas.[5] Yn hwreydhek y feu treghys 3 tros-hys (0.91 meter) down ha 16 tros-hys (4.9 meter) a-dreus. Y ponyas rag tri mildir ha kwarter (5.2 km) a-dhyworth Dowrfos an Kontes dhe gres Keresk. Nyns o pur effeythus an dowrhyns ma; nyns o possybyl y entra dhe bub leven a'n mortid, hag awos bos res karga gwara diwweyth rag viaj mar verr ny yllas kesstrivya gans karyans fordh.[6] An dowrfos a with leven an dowr dhe'n kay yw henwys "Trew's Weir" rag byldyor an dowrgleudh.
Yn 1677 y feu an dowrgleudh ystynnys hag y entrans movyes gans an avon dhe Dopsham. Yn 1701 an dowrgleudh a veu downhes ha ledanhes rag gallosegi tremen skathow mor. Dhe'n keth pols y feu niver an yettys dowr lehes dhe onan. Livyetow a veu gorrys orth entrans an dowrgleudh. An gwellheansow ma a wrug hembronk an dowrgleudh dhe vos pur sewen bys dhe dheklinyans demond ha dones an hensi-horn.
Yth esa lies fyllans a vri dhe junya Keresk ha'n Soth West gans rosweythyow dowrgleudh ah hyns-horn kenedhlek: Dowrgleudh Bras an West rag junya Keresk ha Bristow (1796) na veu kowlwrys byth; junyans an Hyns-horn Bristow ha Keresk dhe vason an dowrgleudh a veu deletyes yn 1832 ha 1844; an Hyns-horn Dewnens Soth a bonyas servisyow dhe'n dowrgleudh a 1867, mes erbyn an termyn ma yth o an dowrgleudh re vian dhe denna lestri keynvor bras hag y feu ponyes an dowrgleudh gans y gresysoryon rag hwetek bledhen. Devnydh a'n dowrgleudh a dheklinyas yn lent a-dhia dhana.
20ves kansvledhen[golegi | pennfenten]
Yn 1939 yth esa'n dowrgleudh ow karya nebes 63,000 tonnas a wara yn pledhynnyek, ha wosa'n vresel y hwelas hwath avel maynys vas a garya traow a ha dh'y vason dhe Haven Banks. Wosa'n Blitz y feu kommendyes y tal Turf Lock, junyans an dowrgleudh gans an heyl, bos downhes ha brashes rag esya gorholyon a 600 tonnas dhe dremena.[7]
Devnydh kenwerthel finek an dowrgleudh o yn 1972 pan asas an Esso Jersey bason an dowrgleudh, ow karya oyl dhe benn y hyns yn Jersi Nowydh. Byttegyns, an Gesva Dowr a dhuryas dhe bonya tanker loub, an Countess Weir, bys dhe 1997.
Deklinyans traffik kenwerthel y'n 1960ow a omdhesedhas orth devnydh termyn syger a'n dowrgleudh.
Butts Ferry, kowbal trethysi bian usi oberys gans leuv, a ober dres an vledhen a-dreus an avon ryb kay Keresk ha bason an dowrgleudh dres an jydh. Kowbal re beu owth oberi omma a-dhia 1641 dhe'n lyha.[8]
Gwelewgh ynwedh[golegi | pennfenten]
Pennfentynyow[golegi | pennfenten]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 "Exeter Memories - Countess Wear". www.exetermemories.co.uk. Archived from the original on 7 February 2008. Retrieved 12 March 2008.
- ↑ "Exeter Memories - Topsham, a short history". www.exetermemories.co.uk. Archived from the original on 15 March 2008. Retrieved 12 March 2008.
- ↑ Clew, Kenneth R. (1984). The Exeter Canal. Chichester: Phillimore. ISBN 0-85033-544-2.
- ↑ "The city of Exeter, Letters and other papers". British History Online. Retrieved 2008-10-23.
- ↑ Blair, John (2007), Waterways and Canal-Building in Medieval England, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-921715-1
- ↑ Jackman, W. T. (1916), The Development of Transportation in Modern England, Cambridge University Press
- ↑ Sharp, Thomas (1946). Exeter Phoenix - A Plan for Rebuilding. Exeter City Council. p. 81.
- ↑ Exeter Memories, Butts Ferry, accessed 2010-11-10