Dowrgleudh Glamour
Dowrgleudh yn Kembra Dyghow o an Dowrgleudh Glamour (Kembrek: Camlas Morgannwg, Sowsnek: Glamorgan Canal) a bonyas a Verther Tydvil dhe Gerdydh ow holya'n Nans Tav. An dowrgleudh a gevas y reyth an senedh yn 1770 hag ev veu ygerys yn 1774 avel an kensa dowrgleudh yn Kembra.
Fordh[golegi | pennfenten]
An dowrgleudh o ogas ha 25 mildir (40 km) hir gans dropp a ogas ha 542 tros-hys (165 m) owth erghi 50 yet-dhowr. Ev eth a-hys amal west an nans bys Navigation (Abercynon y'n jydh hedhyw) le may treusas ev an Dowr Tav dre dhowrbons, wosa henna ev a rabalyasis dhe'n amal est rag meur y fordh dhe Gerdydh. Reyth an Senedh nowyth veu kevys yn 1796 rag may hyllas an dowrgleudh bos ystynnys dres hanter mildir (0.8 km) ow tiwedha gans yet-dhowr mor yn kayys Kerdydh. Hemma veu ygerys yn 1796.
Oberyans[golegi | pennfenten]
Penn-garg an dowrgleudh o horn a-dhwyorth an hwelyow-horn yn Merther Tydvil hag a-hys fordh an dowrgleudh, mes kargow diffrans a-dhyworth negysyow erel a veu karyes keffrys. Hensi-tram ha dowrgleudhyow-maga a junyas hwelyow ha negysyow pella dhe-ves gans an penn-dhowrgleudh.
An dowrgleudh o lesek rag lowr a vledhynnyow, mes hensi-horn a dhalathas owth entra tiredh an dowrgleudh yn 1841, pan ygeras an Hyns-horn Nans Tav dhe Verther. An dowrgleudh a besyas dhe oberi rag 20 oy a vledhynnyow, mes y'n 1870ow an hwelyow-horn a dhalathas ow tegea.
Yn 1885 an Markess a Bute a brenas an dowrgleudh ha gul nebes gwellheansow dhodho yn Kerdydh, mes bys 1886 yth esa hwegh kompani hyns-horn ow servya Merther.
Deklinyans ha Degeans[golegi | pennfenten]
War an 6ves mis Kepardhu 1898 an dowrgleudh yntra Merther hag Abercynon veu deges rag gwitha an wig a Aberfan awos yth esa an peuns 4 mildir (6.4 km) dhe Aberfan owth omsedhi meur ras a'n balweyth-glo y'n arenebedh.
Yet-dhowr nowyth (niver 51) veu drehevys yn Kerdydh wosa 1888 avel rann gwellheansow an Markess. Traffik war remenant an dowrgleudh a besyas dhe dheklinya hag yn 1915 torrva a hwarva dhe Gilvenydh (Cilfynydd) na veu ewnhes. Frosva brennek veu byldyes rag may hallosegi an dowr a-dhyworth an dowrgleudh-maga Ele Deg dhe dhrehedhes remenant and dowrgleudh. Torrva aral a hwarva ogas dhe Wovergarow (Nantgarw) yn mis Me 1942 na veu ewnhes.
Korforeth Kerdydh a brenas an dowrgleudh yn 1943 rag £44,000 ha war kalan mis Genver 1944 i a dheklaryas an dowrgleudh deges, meur a'n negys a stoppsa yn 1942. Ny dhegeas an mildir fine a-ugh dhe'n yet-dhowr mor hag ev ow pos devnydhyes gans gwikoryon tewes.
Yn mis Kepardhu 1951, skath-drejya ethen, henwys Cathrine Ethel, a grashyas gans an yetys a-ji an yet-dhowr. I a dhiskaras hag oll an dowr y'n rann unn mildir (1.6 km) a wakhas y'n heyl. Ny veu an yetys bythkweth ewnhes, ha'n dowrgleudh a dhegeas a-dhesempis.
Y'n jydh hedhyw[golegi | pennfenten]
Nyns eus lower a remenans an dowrgleudh y'n jydh hedhyw, ogas ha hanter anodho yw gorherys gans an A470 fordh yntra Kerdydh ha Merther Tydvil, esa drehevys y'n 1970ow. Meur a'n Lergh Tav a hol fordh an dowrgleudh ynter Abercynon ha Merther Tydvil. Rann anodho a-dhyworth Tongwynlais dhe Hwel Plat-Sten Melingriffith re beu gwithys avel gwithva natur.
Yma nebes a bonsyow ha yetys-dowr na veu distruys hag yma treghow kott gans dowr dhe Nightingales Bush ha dhe Yetys-dowr 31 ha 32 yn Pons-an-Pridh, yma towlow dhe witha an dowrgleudh omma. Trosbons der an dowrgleudh ogas dhe Gastell Kerdydh yw devnydhyes avel kowfordh rag kerdhoryon.