Dons an Gewri

Dons an Gewri
Sort	tennvos tornysi, kromlegh, kylgh meyn, monument, tyller hendhyskoniethel, history museum, henge
Fondys	c. 30 century BC, 19 century BC
Parth termyn	Greenwich Mean Time
Doronieth
Konteth	Amesbury
Gwlas	Ruvaneth Unys
Kesordnogyon	51.1788°N 1.8262°W
Menystrys gans	English Heritage
Amser dororiethel	Neolithic, Oos brons
Gis pensernethel	prehistoric Britain
Perghenogeth	National Trust
Studh ertach	scheduled monument, Ertachva an Bys UNESCO
Manylion
Devnydh	sarsen, bluestone
	Restrennow kelmys war Wikimedia Kemmyn
	[edit on Wikidata]

Rann a Ertachva an Bys UNESCO ha tirnos meur y hanow a-derdro'n Bys yw Dons an Gewri (Kembrek - Côr y Cewri, Sowsnek - Stonehenge). Perghennys yw Dons an Gewri dhe Stat an Gurun, mes dyghtys yw gans English Heritage ha'n tir a-dro dhodho yw perghennys gans an Trest Kenedhlek. Apoyntys veu avel Ertachva an Bys UNESCO yn 1986.

Tirnos kynsistorek yw desedhys war Wastastir Karsallek (Sowsnek - Salisbury Plain) yn Wiltshire, Pow Sows, 2 vildir (3 km) dhe'n west a Amesbury ha 9 mildir dhe'n north a Garsallek. Drehevys veu yn Oos Neolithek. Ev a gonsist a dhew gylgh a garrygi, unn pella a veyn sarsen plommwedhek, pubonen anedha 4m a ughelder ha 2.1m a lester gans poster a 25 tonnas, ha'n unn a-bervedh a veyn glas. Omjunnys veu an meyn sarsen gans meyn gorwelyek. An meyn sarsen (berrheans a ven Saracen) a dheuth dhyworth Gonyow Marlborough 16 mildir dhe'n north a Dhons an Gewri. An meyn glas a dheuth dhyworth Menydhyow Preseli yn Konteth Penvro yn Kembra.

Drehevyans[golegi | pennfenten]

Drehevys veu an tirnos kynsa, kleudh ha banken, a-dro dhe 3,100 KOK. Ynkleudhys veu dres 60 a dus a-ji dhe'n kleudh, ha possybyl yw bos kylgh a veyn glas drehevys a-ji'n kylgh ynwedh le mayth yw 56 a dell henwys an tell Aubrey hedhyw. Wosa henna drehevys veu kylgh a brenn ynter 2,900 ha 2,600 KOK.

Ynter 2,600 ha 2,400 KOK drehevys veu an meyn aswonnys avel Dons an Gewri hedhyw. Y'n bledhynnyow awosa, dasrestrys veu nebes meyn, mes an chif meyn a wortas yn aga le.

Porpas[golegi | pennfenten]

Ny worr nagonan piw a drehevyas Dons an Gewri ha prag y feu drehevys. Howldrehevas Hirdhydh Hav ha Howlsedhas Hirnos Gwav a alin gans an chif meyn. Hemm a gampoll y hyll restrans an meyn oberi avel kalender. Kevys yw hen dhrehevyansow hevelep yn Ejyp hag Amerika Dhyghow.

Yn 1965 Gerald Hawkins a gampollas y hylli pobel a-varr dargana difygow an Howl ha'n Loor ha Dons an Gewri dhe oberi avel aspiansva le may hwarva devosow ha solempnitys kryjyk.

Hwithrans hendhyskoniethel[golegi | pennfenten]

Mar a-varr avel 1666, John Aubrey a hwithras Dons an Gewri ha kampoll y vos drehevys gans drewydhon. An kowans godhoniethel kynsa o gans William Gowland yn 1901. Aswonnys veu bos Dons an Gewri lower kottha ages an drewydhon. Hwithrans godhoniethel a dhur bys dhe hedhyw.

Dons an Gewri yn y gettesten[golegi | pennfenten]

Hedhyw, godhvedhys yw bos Dons an Gewri rann a dirwedh kynsistorek. Dhe'n north anodho yma Stonehenge Cursus, drehevys a-dro dhe 3,500 KOK, kleudh ha banken 3km a hirder ha 150 m a lester (anwodhvedhys yw y borpas). Rosva Dons an Gewri a yntra Dons an Gewri ha Dowr Avon, hirder a 3km, hyns rag keskerdhow ha drehedhes Dons an Gewri. Desedhys yw Woodhenge 4.3km dhe'n north-est a Dhons an Gewri, tirnos kylgh a brenn hag ogas dhe Durrington Walls, dre'n lycklod an tyller mayth o drehevyansoryon Dons an Gewri trigys, ha tyller dhe 'henge' aral.

Yma bagas a dylleryow erel yn ranndir Avebury komprehendys y'n Ertachva UNESCO. Yn Avebury y honan yma kylgh meur, lies krug krenn ha hir ha Silbury Hill, an krug moyha kynsistorek gwrys gans tus yn Europa.