Jump to content

Benenes yn Palestin

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
Benyn Ramallah yn dillas gans brosweyth, neb prys yntra 1929 ha 1946

Yth esa benenes palestinek yn moyansow gorthsav yn Palestin keffrys hag yn Jordan, Syri ha Lebnon. I a fondyas lies kowethyans benel kenedlegiethek, an Keffrysyans Palestinek a Gessedhogyon Gwrians Benenes (SW: Palestinian Federation of Women's Action Committees) y'n Lann West ha Konna Gaza.[1]

Yn spit a hemma, y terivir bos benenes yn Palestin lemmyn ow kemeres kaletter drefen an sesyans Israelyek, stryf politek ha'n "nagha a dhifresyans ha gwiryow leun gans kowethas palestinek" yn ollgemmyn.[2]

Onan a'n taklow chyf a wra ervira an rol a venyn balestinek yw strethur an teylu. Hemm a yll bos teylu sprusek po unses hamula (hamula a styr "teylu ystynnys" hag yw strethur teylu an moyha kemmyn yn Palestin). An delanwesow a vri war wiryow benenes yn Palestin a yssyns an hengov a dasrewl ha dyskasow an Koran yntra Palestinysi Islamek po an Bibel yntra Palestinysi Gristyon. Nyns esa gwaytyans war Balestinyadesow dhe dhendil bewnans rag an teylu, mes dhe dhesedha dhe'n rolyow hengovek a venenes yn kowethas palestinek. Byttegyns, benenes yw kehaval orth gwer yn hengovek.

Byttegyns, y feu chanj gradhel yn omdhalghow kerens yn kever adhyskans aga myrghes balestinek a-dhia kres an 1970s. A-dhia an termyn na, nebes benenes balestinek a gowlwrug aga adhyskans a bennskol, a-der saw skol nessa. Achesonys an chanj a omdhalgh o an "gorholeth mogghes rag benenes y'n marghas lavur", chanjyow y'n studh erbysieth y'n Lann West, "bernyow erbysek" aga herens ha'n tybyans bos chons gwell dhe venyn balestinek adhyskys yn ta y'n "marghas demedhi". Dres henna, gans adhyskans, myrgh dibries a yll skoodhya hy honan ha'y herens.[3]

Arhwithrans gans an Sodhva Gresel Palestinek a Statystygyon a 2011 a dhiskwedhas y hwrug 35 kansrann a venenes pries yn Gaza degemeres freudh fisegel gans aga gwer dres an 12 mis kyns hag y hwrug 40 kansrann a venenes dibries degemeres freudh fisegel a esel aga mayni.[4] Yn 2013, UNRWA a hedhas y varathon yn Gaza wosa rewlysi Hamas dhe dhifenna benenes, benenes balestinek a Gaza y'ga mysk, a gemeres rann y'n resek.[5]

Istori

[golegi | pennfenten]
Kowethas Benenes Arabek, Jerusalem, (fr), 1929

Yth esa chanj yn order kowethasek yn 1844 pan wrug benenes kemeres rann, an kynsa tro, war-barth gans gwer yn unn brotestya erbynn an kynsa trevesigeth Edhowek yn ogas dhe'n dre Afulah. Yntra 1900 ha 1910, drefen bos an ranndir Palestin (hag a yssynsas an tyller lemmyn gelwys Jordan) yn-dann rewl Ottoman, benenes arabek a dhallathas gwruthyl lies kowethas. An kowethasow ma a veu furvys, yn brassa rann, y'n sitys brassa hag, yn arbennik, yn sitys gans poblansow bras a Gristonyon kepar ha Jaffa, Jerusalem, Haifa hag Akre.[6] Yn 1917, i a gemeras rann yn protestyansow bras pan hwyris an Diskleryans Balfour. Wosa henna, i a furvyas kanasedh a 14 esel hag a wrug gorholeth daskalwans an Diskleryans Balfour ha hedh a omynvroans Edhowek dhe Balestin.

Yn 1921, benenes palestinek a selyas aga howethas aga honan gelwys an Kowethas Benenes Arabek, yn Jerusalem. An Kowethas a restras protestyans erbynn an drevesigeth Edhowek yn Palestin. Drefen fowt a arghasans ha'n poos sosyel ha politek gorrys war venenes an Kowethas Benenes Arabek, an bagas a hedhas wosa dew vledhen. Benenes a furvyas 'kessedhek-sawya' dhe guntel argevrohow rag y dhasserghi. Y'n gostlow Palestin a 1929, benenes a gemeras rann yn lies protestyans a gawsyas benenes dhe vos ledhys gans an lu Mandat Bretennek. I a restras Keskussulyans Benenes le may hwussons i danvon lyther-protestya dhe Vyghtern George V ha'n Kesunyans Kenedhlek.

Wosa gwrians an stat Israel yn 1948, an kemeres rann a venenes palestinek yn gorthenep o ogas ha mann drefen aray sosyel tynn a'n prys na. An koll a dir rag Palestinysi a wrug kudyn erbysek. Hemm a wrug gorholeth rag benenes y'n bys ober yn despit dhe'n fronansow sosyel.[7]

Fondyans an Kowethas Livrans a Balestin (Palestinian Liberation Organization) yn 1964 a weresas fondyans an Kowethas Benenes a Balestin. Hemm a asas benenes dhe gemeres rann y'n kynsa esedhek an Konsel Kenedhlek Palestinek synsys yn Jerusalem.

Kas Israeli–Palestinek

[golegi | pennfenten]

An gas Israelyek–Palestinek a nasyas yn feur an benenes palestinek. Kansow a vilyow a venenes o bellhas a'ga mammvro wosa an Vresel Arab-Israelyek a 1948 ha moy dres an Vresel 1967 kepar ha'n vardhes May Sayegh. An brassa rann anedha ha'ga henath yw fowesigyon hwath. Lies kamm kemerys gans an Lu 'Defens' Israel (LDI) a nasyas an yeghes fisegel ha brysoniethel a venenes palestinek, keffrys ha'ga adhyskans ha diogeledh erbysek.[8] gores dhe'n wask dyllys gans an Ma'an News Agency yn 2007 a dherivas y hwrug lies benyn perthi freudh brysoniethel ha reydhel orth an jeckva Israelyek yn Beit Safafa. An hwarvosow ma a dherivas hwithransow lomm war skeus kammow diogeledh.[9]

Gwiryow Benenes yn Palestin

[golegi | pennfenten]

Yn mis Du 2019, governans PA a dhrehevyas an ispoynt rag bloodh demedhi dhe 18 rag benenes ha gwer rag assaya lehe an kevradh a dhemedhyansow a-varr. Kyns hemma, an ispoynt y'n Lann West o 15 rag benenes ha 16 rag gwer hag yn Gaza yth o 17 rag benenes ha 18 rag gwer. Yth esa gallos dhe vreusysi alowa demedhyans a-varra.

Herwydh an statystygyon, 37% a venenes pries palestinek a dhemedhas kyns es bos 18 bloodh, yn mysk an re ma 5% a dhemedhas kyns 15 bloodh. 63% a venenes yowynk pries a dhegemmer freudh gwrys gans aga gwer ha ny wrussa 95% kussulya aga myrghes dhe dhemedhi a-varr. Y tybir y hwra demedhyansow fleghes kevri dhe'n kevradh ughel a didhemedhyansow yn ranndiryow palestinek le mayth o 67% a venenes a wrug didhemedhi yn 2018 ynter an osow a 18 dhe 29.

Kevradhow didhemedhi rag benenes a greg war laghys studh personel rag tus Islamek. An laghys ma a lever y hyll gour didhemedhi y wreg rag py acheson pynag mes ny yll benenes govyn rag didhemedhyans marnas yn kasow arbennik. Mar kwra benyn didhemedhi, nyns yw res dhedhi ri dustuni vyth, mes hi a wrussa hepkor oll hy gwiryow arghansek ha hy arrgovrow ynwedh. An Menystrans Benenes yn Palestine, selys yn 2003, yw an maynorieth jyf yw omgemeryansek rag avonsya ha difres gwiryow benenes. Menystransow an governans a wra avonsya an amendyans a laghys disfaverek hag unses genedh re beu fondys yn pub menystrans.[10]

Yn mis Meurth 2018, an PA a wrug daskelwel y lagha demedhi-agas-defolyer, lagha a asas defolyer dhe dhiank kessydhyans dre dhemedhi y fethesik.[11] Byttegyns, awos bos Konna Gaza rewlys de facto gans Hamas, an lagha demedhi-agas-defolyer ejypek a bes ena.[11]

Adhyskans mowysi

[golegi | pennfenten]

Yn-dann an Emperoureth Ottoman

[golegi | pennfenten]

Yn-dann an sesyans Ottoman (1516-1917), nyns esa asnodhow lowr kevarghewys yn skolyow. Ytha esa nebes skolyow poblek ha privedh y'n ranndiryow gans an moyha pobel ha kevradh anlettryseth ughel yn ollgemmyn, mes rag benenes yn arbennik.[12] Yn kres an 19ves kansvledhen, kanasow eglos Kristyon a dheuth dhe Balestin dhe assaya treylya kemenethow palestinek hag o gelwys “war dhelergh” ha “heathens”.[13] Drefen own a emperouregieth an west ha adhyskans estren Kristyon, an governans Ottomana dhallathas ri poslev war adhyskans meurghys gans an stat.

Yn 1864, an governans Ottoman a wrug polisi na alsa kanasow eglos dhe wruthyl skolyow saw yn kemenethow gans poblans bras Kristyon rag lesta an lesans a emperouregieth an west y'n emperoureth Ottoman. Yn-dann vaystri SultanʿAbdul Hamid II, an Lagha Adhyskans Poblek a 1869 o gweythresys deg bledhen wosa bos gwrys. Gans an lagha ma, adhyskans selvennek o res porres rag fleghes oll yn-dann 12 bloodh. An reythyans ma a aswonnas an edhom rag an adhyskans a vowysi ha'ga adhyskans dres an kynsa nivel; an sewyans a hemma o an displegyans a adhyskans kesdhyskansek ha skolyow diberthys dre reydh y'n ranndiryow gans an arghans dhe ventena an dhew skol. Byttegyns, bythkweth ny wrug an ambosow gwrys gans an lagha 1869 seweni drefen na wrug lies mowes kavos moy ages nivel kres a adhyskans awos fowt a asnodhow.

Gans komendyans an wask yn Palestin yn 1908, jornalysi ha tybiethydhyon a dhallathas kabli yn ygor an kwalita adhyskans yn-dann kanasow Kristyon. Yn 1911, y'n jornal liennek al-Nafaʾis al-ʿasriyya, skeusskrifer 'Kh. S' a skrifas erthygel a-dro dhe adhyskans benenes yn Syri Veur, ranndir gans Palestin ynni. Yn furv a geskows ynter benyn ha'y servont, an erthygel yw yn kever an fowt a adhyskans maystri tre ha kenedlegiethek rag mowysi yowynk.[13]

Yn-dann an Mandat Bretennek

[golegi | pennfenten]

Dres Kynsa Bresel an Bys (1914-1918), an governans Ottoman a welas kaletteryow erbysek, politek ha sosyel hag a gawsyas gwethter a skolyow. An gwallusteryow dre wonis y'n lu yn KBB hag an divotter gwrys gans an gorheas Bretennek a'n arvor syriek a asas benenes ha fleghes dhe omdhifres aga honan.[14] Wosa an vresel, an Emperoureth Ottoman a hepkorras ranndir Palestin yn 1918. Wosa an Keskussulyans San Remo, an Ruvaneth Unys o res an mandat dhe ri “gweres ha gonisyow menystrek" bys may halla Palestin omrewlya. An menystrans trevesik bretennek a wrug kevarghewi yn adhyskans gans an tybyans y halsa adhyskans difres mowysi an effeythyow a vresel.

An kynsa Kevarwodher Adhyskans, Humphrey Bowman (1920-1936), a venegas an edhom a adhyskans rag “trenya burjysi mas a'n pow.”[14] Byttegyns, an mynnas skoodhya adhyskans fleghes, ha mowysi yn arbennik, o dispresys. Ny wrug kemenethow dres Palestin degemeres an asnodhow res dhe lesa adhyskans mowysi. Res o dhe ranndiryow ardyghtya skolyow gorlenwys ha gans mayni anlowr, hag an Vrythonyon a weythresas skwirys a wethhas an studh. Nyns esa dhe ranndiryow kepar ha Hebron moy ages unn skol dhe skoodhya 70,000 triger (77% a ombrofyansow o naghys), res o dhedha drehevel skol mowysi nowydh heb gweres arghansek a Vreten.[14] Drefen an fowt a arghasans, nyns esa skolyow efanys, yn arbennik skolyow rag mowysi. Yn gwigow powek, nyns esa meur a hedhas dhe adhyskans rag mowysi awos achesonys arghansek, kepar ha'n drehevel res porres a skolyow dibarow rag mowysi ha mebyon. Ynwedh, an Brythones a anias y fydh kudyn gans re a adhyskans hag a wrussa “gasa an parkow heb aras po lehe gwiwder po hwans an dus rag ober ammeth" herwydh Lord Cromer.[14]

Yn 1920, an Ughel-Negesydh a-barth Palestin, Herbert Samuel, a gomendyas drehevel 300 skol kynsa powek rag mowysi ha mebyon yn spys a beder bledhen. Mes, erbynn 1925, nyns esa moy es 98 drehevyans nowydh o drehevys ha nyns o marnas 10 anedha rag mowysi.[14] Dres henna, A. L. Tibawi a lever y hwrug menystrans Breten Veur lehe aga thowlargh adhyskansek a £130,000 yn 1921 dhe £97,279 yn 1923-1924, hag i ow mogghe aga rent a voy es milvil peuns dres deg bledhen (1921-1931).[14] Erbynn diwedh an oos Mandat (1948), yth esa saw 80 skol mowysi menystrys gans an governans yn Palestin gans 15,303 studhyores hepken. Mowysi arabek o saw 21% a studhyoryon oll yn skolyow an governans.[14] Saw 7.5 kansrann a vowysi yn ranndiryow powek a dhegemeras adhyskans, kehevelys dhe 60% a vowysi yn ranndiryow trevek.[14]

Yn-dann Sesyans Israelyek

[golegi | pennfenten]

Wosa Nessa Bresel an Bys, an Kenedhlow Unys a rannas tir Palestin yn treghow dyffrans. Yn 1948, Palestin an Mandat o gorfennys ha studh Israel o gwrys. Tiredh Palestin o rynnys ynter Israel, Jordan, hag Ejyp. Kyn hwrug Israel sesya an tir, ny wrussons i perghenegi an dus ha hemma a nasyas adhyskans an Balestinysi.[12] Res o dhe ranndiryow Jerusalem Est, Glann West, ha Lyn Gaza holya an kors-dyski a Jordan hag Ejyp.[15] Hogen wosa sesyans Glann West gans Israel yn 1967, Palestinysi a besyas holya kors-dyski a Jordan drefen rewl lu Israel a Balestin.[15] Wosa sinans an Oslo Accord yn 1993, possybyl o rag Palestinysi dhe wruthyl aga lyvrow-dyski aga honan heb bos rewlys gans Jordan. A 1994 dhe 2000, an awtorita palestinek o res an chons dhe fondya aga lyvrow-dyski aga honan gans menystrans an Menystrans Adhyskans Jordan.[15]

Herwydh hwithrans 2018, y'n vledhen akademek 2017-2018, y'n 48 skol adhyskans ughella gans leshyans yn Palestin, benenes o a-dro dhe 60% an poblans a studhyoryon ha 23% a'n gevasran akademek.[16] Byttegyns, ny wra an statystygyon ma derivas an prevyansow leun a studhyoryon yn Palestin. Bagas Gorwolyas Palestinek a leveris y hwrug gwriansow lu ha trevesigyon Israel yn Tiredh Sesys Palestin nasya 28% a'n poblans studhyoryon a Balestin dre ladhvaow, goliow ha dalghenasow.[17] Dres henna, awos kudhdan settys gans an lu israelyek studhyoryon a fyllis moy ages 1,500 dydh skol yntra 2003 ha 2005.[17]

Delanwes sosyel a adhyskans

[golegi | pennfenten]

A-dhia kres an 1970s, teyluyow re beu ow movya war-tu hag adhyski aga myrghes yn ughel ha'ga rolya yn pennskolyow a-der saw skol nessa. Acheson an chanj ma yw y teu ha bos benenes res yn marghas lavur. Yma hemma ow chanjya an studh erbysek y'n Lann West. An tybyans bos benyn yowynk adhyskys desiradow rag demedhyans yw selys yn fyrv.[18]

Yma'n erthygel ma owth usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek kres.

Devynnow

[golegi | pennfenten]
  1. ↑ Hasso, Frances S. Resistance, Repression, and Gender Politics in Occupied Palestine and Jordan (Syracuse University Press 2005).
  2. ↑ Palestinian women 'suffer doubly', BBC News, 31a Meurth, 2005
  3. ↑ Manasra, Najah. Palestinian Women: Between Tradition and Revolution
  4. ↑ Odgaard, Lena. "Upsurge in Palestinian 'honour killings'". Al Jazeera English. Kevys an 25a Meurth 2014.
  5. ↑ "UN cancels Gaza marathon over Hamas ban on women". Times of Israel. March 5, 2013.
  6. ↑ Fleischman, Ellen (2003). The Nation and Its "New" Women: The Palestinian Women's Movement, 1920-1948. University of California Press. pp.103–104. ISBN 0520237897.
  7. ↑ Kazi, Hamida. "Palestinian Women and the National Liberation Movement: A Social Perspective." N.p., 13 Du. 2013. Web.
  8. ↑ "The Impact of the Conflict in the Occupied Palestinian Territory on Women". mediterraneas.org. Retrieved 2015-10-18.
  9. ↑ "Khouloud Daibes: Israeli soldiers forcing women to submit to strip searches at checkpoints". Ma'an News Agency. June 30, 2007.
  10. ↑ Suheir Azzouni. "Palestine - Palestinian Authority and Israeli Occupied Territories" (PDF). Freedom House.
  11. ↑ 11.0 11.1 "Palestine: 'Marry-Your-Rapist' Law Repealed". Human Rights Watch. 10 May 2018. https://www.hrw.org/news/2018/05/10/palestine-marry-your-rapist-law-repealed. Benenes yn Palestin
  12. ↑ 12.0 12.1 Nasir-Tucktuck, Mona; Baker, Joshua N.; Love, Matthew L. (January 2017). "Educating Learners With Disabilities in Palestine: The Past, Present, and Future". Intervention in School and Clinic. 52 (3): 182–187. doi:10.1177/1053451216644821. ISSN 1053-4512
  13. ↑ 13.0 13.1 Greenberg, Ela (2009). "Removing "the Long-Standing Prejudice against Girls' Education": Government Schools and Muslim Girls during the British Mandate". Preparing the Mothers of Tomorrow : Education and Islam in Mandate Palestine. ProQuest Ebook Central: University of Texas Press. pp. 44–71. ISBN 9780292793514.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 14.7 Greenberg, Ela (2009). "Removing "the Long-Standing Prejudice against Girls' Education": Government Schools and Muslim Girls during the British Mandate". Preparing the Mothers of Tomorrow : Education and Islam in Mandate Palestine. ProQuest Ebook Central: University of Texas Press. pp. 44–71. ISBN 9780292793514.
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 Alayan, Samira; Al-Khalidi, Naseema (2010-03-01). "Gender and Agency in History, Civics, and National Education Textbooks of Jordan and Palestine". Journal of Educational Media, Memory, and Society. 2 (1): 78–96. doi:10.3167/jemms.2010.020105. ISSN 2041-6938.
  16. ↑ El-Far, Mira T.; Sabella, Anton R.; Vershinina, Natalia A. (2020-06-13). ""Stuck in the middle of what?": the pursuit of academic careers by mothers and non-mothers in higher education institutions in occupied Palestine". Higher Education. doi:10.1007/s10734-020-00568-5. ISSN 1573-174X.
  17. ↑ 17.0 17.1 Shalhoub‐Kevorkian, Nadera (March 2008). "The gendered nature of education under siege: a Palestinian feminist perspective". International Journal of Lifelong Education. 27 (2): 179–200. doi:10.1080/02601370801936341. ISSN 0260-1370.
  18. ↑ Sabbah‐Karkaby, Maha; Stier, Haya (2017). "Links Between Education and Age at Marriage among Palestinian Women in Israel: Changes Over Time". Studies in Family Planning. 48 (1): 23–38. doi:10.1111/sifp.12015. ISSN 1728-4465.
Dhyworth "https://kw.wikipedia.org/w/index.php?title=Benenes_yn_Palestin&oldid=211499"