Aztekys

Delow priweyth a vreseler er Aztek diskwedhys yn Museo Nacional de Antropología e Historia, yn Meksiko

An Aztekys, po Culhua-Mexica, o gonisogeth Mesoamerikan a floryshyas y'n kres a Veksiko y'n spys a 1300 dhe 1521. I a rewlyas an Emperoureth Aztek a'n 14ves kansbledhen bys y'n 16ves kansvledhen. An dus Aztek a yssynsas bagasow ethnek a Veksiko kres, yn arbennik an bagasow a gewsi an yeth Nahuatl.

Gonisogeth Aztek o restrys yn stat-sitys (henwys altepetl). Re anedha a junyas dhe furvya keffrysyansow po emperourethow. An Emperoureth Aztek o keffrysyans a tri stat-sita fundyes yn 1427: Tenochtitlan, stat-sita an dus henwys Mexica po Tenochca; Texcoco; ha Tlacopan, kynsa rann a'n emperoureth Tepanec.

An hanow "Aztek" a dheu dhyworth an lavar "tus a Aztlan". Henhwedhlow a lever bos Aztlan an kynsa tyller may hwre an Aztekys triga ynno. "Aztlan" a styr "tyller an kerghydhyon" yn yeth Nahuatl. An hanow usys gans an Aztekys aga honan o Culhua-Mexica. Kyn fe an ger Aztek strothys yn fenowgh dhe'n Mexica a Tenochtitlan, usys yw ynwedh yn ledan dhe veneges tus Nahua a Veksiko kres y'n oos kyns-hispanek, keffrys ha'n oos kolonyel spaynek (1521–1821).

Gonisogeth a Veksiko kres a syns ynni ammeth ys hweg; rannans kowethas ynter an vrentynyon (pipiltin) ha tus kemmyn (macehualtin); pantheon (hag ynno an dhuwow Tezcatlipoca, Tlaloc ha Quetzalcoatl); ha kevreyth kalender, henwys xiuhpohualli, a 365 dydh ynworrys gans tonalpohualli a 260 dydh. Arbennik dhe'n Mexica a Tenochtitlan o an duw tasek Huitzilopochtli, pyramidow doblek, ha priweyth.

Yntra 1519 ha 1521, an conquistador spaynek, Hernán Cortés, a wrug keffrysyans gans Tlaxcala hag eskerens erel an Aztekys. An conquistadoryon a fethas an Aztekys, kemeres aga emperoureth, hag hy gul yn gwlasva spaynek.

Yma'n erthygel ma owth usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek kres.

Onan a'n mil erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.