Archaea
Archaea | |
---|---|
![]() | |
Halobakteria | |
Klassans bewoniethek | |
Arlotteth: |

Archaea ew bagas a organedhow ungell. An hanow a dheu dhort an Greka αρχαία, "an eyl koth". Anjei ew isradnans a bris a organedhow bew.
Archaea ew organedhow bian, sempel. Diskudhys vons en kensa en kerhydnedhow pelha (pellgares po extremophiles), bes lebmyn tybys ew ago bos kebmyn en studhyow mygyl ewedh. Lies udn a ell treusvewa en temperedhow pur ûhel (dres 80°C) po isel, po en dowr pur holanek, trenk po alcaliek. Kevys yw nebes anodhans en geysers, tell hydrothermel en dadn vor , ha fentydnyow oyl. Ema dhe whithrans a-dhiwedhes diskudhys archaea dhe dhebri bolelmanek (ammonya) en gweres ha dowr an mor.
E'n termyn ew passyes, classys vons war-barth ha bakteria avel prokaryotes po monera, henwys archaebakteria, bes hedhyw aswonys ew hedna avel myskemeryans. Ema dhe Archaea story esplegyansek anserhek, ha ma anjei ow tiskwedhes lies dyffrans en aga bewgemygieth dhort furvow erel a vownans. Classys enjei lembyn avel arlotteth diblans e'n Wedhen Bownans. E'n system ma, an teyr scorren diblans a esplegyans ew Archaea, Bakteria hag Eukaryota.
Archaea ew, pecara bakteria, prokaryotes: organedhow ungell nag eus ganja sprusednow nag organellow kell a'n ehen eukaryote.
Kehevelyans dhe arlottethow erel
[golegi | pennfenten]Ema an vosen a sew ow komparya gnasow an teyr arlotteth.
Gnasen | Archaea | Bakteria | Eukarya |
---|---|---|---|
Kennen kell | Lipidow ether-kelmys, pseudopeptidoglycan | Lipidow ether-kelmys, peptidoglycan | Lipidow ether-kelmys, divers kesweythow |
Kesweyth genyn | Chromosomow kelghek, treylyans ha treusscrifa haval ort Eukarya | Chromosomow kelghek, treylyans ha treusskrifa dibarow | Chromosomow linek liesplek, treylyans ha treusskrifa haval ort Archaea |
Lòdras kil bervedhek | Nag eus organellow kelmys dhe gil po cres killik | Nag eus organellow kelmys dhe gil po cres killik | Organellow kelmys dhe gil po cres killik |
Metaboledh | Liesplek, gen methanogenesis dibarow dhe Archaea | Liesplek, gen fotosynthesis, anallans ayrobek hag anayrobek, bragesyans hag awtotrofi | Fotosynthesis, anallans kilek ha bragesyans |
Dinythyans | Dinythyans direydhel, treusworrans genyn flatt | Dinythyans direydhel, treusworrans genyn flatt | Dinythyans reydhel ha direydhel |
Fethow a les a-dro dhe archaea
[golegi | pennfenten]- Na ell eghen vetholl a archaea usya fotosynthesis
- Ema Archaea ow tinytha en tireydhel hepken
- Lies ehen a archaea a drig en kerhydnedhow pelha
- En tihaval dhe vakteria, na wra archaea askorra sporow
- Archaea ew kebmyn e'n mor bras, en plankton en arbednek. Anjei a gomprehend a-dro dhe 20% a gellow korrbryv e'n mor bras
- Carl Woese a dhiskudhas archaea en 1978
Gwlaskordhow ha fylumow
[golegi | pennfenten]

- Euryarchaeota
- Methanopyri
- Methanococci
- Eurythermea
- Neobacteria
- DPANN
- ARMAN
- Micrarchaeota
- Parvarchaeota
- Aenigmarchaeota
- Diapherotrites
- Nanoarchaeota
- Nanohaloarchaeota
- Pacearchaeota
- Woesearchaeota
- ARMAN
- Proteoarchaeota
- (TACK) Filarchaeota
- Aigarchaeota
- Bathyarchaeota
- Crenarchaeota
- Geoarchaeota
- Korarchaeota
- Thaumarchaeota
- Asgardarchaeota
- Lokiarchaeota
- Thorarchaeskeusennik|ota
- Odinarchaeota
- Heimdallarchaeota
- (TACK) Filarchaeota
-
Parvarchaeum acidiphilum
-
Methanosarcina barkeri fusaro
-
Sulfolobus tengchongensis
-
Nanoarchaeum equitans
Ma an erthygel ma usya an Furv Scrifys Savonek (gen furvow tradycyonal) a-barth Kernowek diwedhes.