Jump to content

Archaea

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
Archaea
Halobakteria
Klassans bewoniethek
Arlotteth:


Archaea liwus yn geyser Midway

Archaea ew bagas a organedhow ungell. An hanow a dheu dhort an Greka αρχαία, "an eyl koth". Anjei ew isradnans a bris a organedhow bew.

Archaea ew organedhow bian, sempel. Diskudhys vons en kensa en kerhydnedhow pelha (pellgares po extremophiles), bes lebmyn tybys ew ago bos kebmyn en studhyow mygyl ewedh. Lies udn a ell treusvewa en temperedhow pur ûhel (dres 80°C) po isel, po en dowr pur holanek, trenk po alcaliek. Kevys yw nebes anodhans en geysers, tell hydrothermel en dadn vor , ha fentydnyow oyl. Ema dhe whithrans a-dhiwedhes diskudhys archaea dhe dhebri bolelmanek (ammonya) en gweres ha dowr an mor.

E'n termyn ew passyes, classys vons war-barth ha bakteria avel prokaryotes po monera, henwys archaebakteria, bes hedhyw aswonys ew hedna avel myskemeryans. Ema dhe Archaea story esplegyansek anserhek, ha ma anjei ow tiskwedhes lies dyffrans en aga bewgemygieth dhort furvow erel a vownans. Classys enjei lembyn avel arlotteth diblans e'n Wedhen Bownans. E'n system ma, an teyr scorren diblans a esplegyans ew Archaea, Bakteria hag Eukaryota.

Archaea ew, pecara bakteria, prokaryotes: organedhow ungell nag eus ganja sprusednow nag organellow kell a'n ehen eukaryote.

Kehevelyans dhe arlottethow erel

[golegi | pennfenten]

Ema an vosen a sew ow komparya gnasow an teyr arlotteth.

Gnasen Archaea Bakteria Eukarya
Kennen kell Lipidow ether-kelmys, pseudopeptidoglycan Lipidow ether-kelmys, peptidoglycan Lipidow ether-kelmys, divers kesweythow
Kesweyth genyn Chromosomow kelghek, treylyans ha treusscrifa haval ort Eukarya Chromosomow kelghek, treylyans ha treusskrifa dibarow Chromosomow linek liesplek, treylyans ha treusskrifa haval ort Archaea
Lòdras kil bervedhek Nag eus organellow kelmys dhe gil po cres killik Nag eus organellow kelmys dhe gil po cres killik Organellow kelmys dhe gil po cres killik
Metaboledh Liesplek, gen methanogenesis dibarow dhe Archaea Liesplek, gen fotosynthesis, anallans ayrobek hag anayrobek, bragesyans hag awtotrofi Fotosynthesis, anallans kilek ha bragesyans
Dinythyans Dinythyans direydhel, treusworrans genyn flatt Dinythyans direydhel, treusworrans genyn flatt Dinythyans reydhel ha direydhel

Fethow a les a-dro dhe archaea

[golegi | pennfenten]
  • Na ell eghen vetholl a archaea usya fotosynthesis
  • Ema Archaea ow tinytha en tireydhel hepken
  • Lies ehen a archaea a drig en kerhydnedhow pelha
  • En tihaval dhe vakteria, na wra archaea askorra sporow
  • Archaea ew kebmyn e'n mor bras, en plankton en arbednek. Anjei a gomprehend a-dro dhe 20% a gellow korrbryv e'n mor bras
  • Carl Woese a dhiskudhas archaea en 1978

Gwlaskordhow ha fylumow

[golegi | pennfenten]
Archaea ow tevy en dowr tobm Fenten Dobm Morning Glory en Park Kenedhlek Yellowstone
Gwedhen fylogenydnek ow tiskwedhes an perthynyans tredh an Archaea hag arlottethow erel bownans. Eukaryotes ew liwys rudh, archaea gwer ha bakteria glas. Dhort Ciccarelli et al. (2006)
  • Euryarchaeota
    • Methanopyri
    • Methanococci
    • Eurythermea
    • Neobacteria
  • DPANN
    • ARMAN
      • Micrarchaeota
      • Parvarchaeota
    • Aenigmarchaeota
    • Diapherotrites
    • Nanoarchaeota
    • Nanohaloarchaeota
    • Pacearchaeota
    • Woesearchaeota
  • Proteoarchaeota
    • (TACK) Filarchaeota
      • Aigarchaeota
      • Bathyarchaeota
      • Crenarchaeota
      • Geoarchaeota
      • Korarchaeota
      • Thaumarchaeota
    • Asgardarchaeota
      • Lokiarchaeota
      • Thorarchaeskeusennik|ota
      • Odinarchaeota
      • Heimdallarchaeota

Ma an erthygel ma usya an Furv Scrifys Savonek (gen furvow tradycyonal) a-barth Kernowek diwedhes.