Adolf Hitler
Adolf Hitler (20 mis Ebryl 1889 — 30 mis Ebryl 1945) o hembrenkyas Almayn Nazi, ha hembrenkyas an Parti Nazi.
Genys veu yn Branau am Inn, Ostri; Klara Pölzl y vamm hag Alois Hitler y das. Y fynnsa studhya art yn Akademi Artys, Vienna, mes nyns o sewen. Yn Ostri, yth o res dhe dus yowynk oll sodha yn lu. Drefen na gara Hitler an lu Ostri, y hasas Ostrali yn 1913 hag eth dhe Almayn. Ev a junyas lu Bavaria hag yth omladha yn Kynsa Bresel an Bys hag yn 1914, Krows Horn a veu res dhodho. Y sorras gans omrians Almayn yn 1918, hag a grysi bos sinans Kevambos Versailles traytouri gans hembrenkysi Almayn.
Wosa an vresel, ev a junyas Parti Gweythoryon Almayn (Deutsche Arbeiterpartei po DAP). Wosa diw vledhen, ev a dheuth ha bos hembrenkyas an Parti hag a'n dashenwis Parti Gweythoryon Almaynek Socyalydhek Kenedhlek (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, berrheans NSDAP). Hemma a dho ha bos aswonnys avel Parti Nazi. Yn 1923 Hitler a assayas kemeres gallos a wovernans Repoblek Weimar yn coup, mes y fyllis hag ev a veu karherys, may skrifas y lyver Mein Kampf ('Ow Gwynnel').
Wosa ev dhe asa pryson, ev a waynya skoodhyans an bobel der y wodhvosow arethek, owth omsettya orth an Kevambos Versailles, hag avonsya treus-Almaynieth ha gorth-yedhowieth. Hitler a gemeras chons res gans iselweyth erbysek re dhallathsa yn 1929, may hwre devnydh dredho kressya aga skoodhyans. I a ambosa denagha Kevambos Versailles. An NSDAP a omsevis, yn-dann waynya 18.3% a'n raglev ha 107 esedhow yn parlament der an etholans 1930, nessa y vraster. Wosa keskreuni gallos, Hitler ha'y barti a wrug devnydh a gowleski an drehevyans Reichstag yn mis Hwevrer 1933. Yn 23 mis meurth 1933, Lagh Galosegi (Ermächtigungsgesetz) a veu gwrys; ha dre hemma, governans Hitler a dheuth ha bos turantieth de facto.
Nessa Bresel an Bys
[golegi | pennfenten]Hitler a geworras an Sudetenland yn Czechoslovakia, rann meur y niver Almaynegoryon, ha daskavanedhis an Tir Rhine, erbynn kevambos Versailles. Almayn a woryskynnas Poloni yn 1939, yndella y dtallathas Nessa Bresel an Bys. Hitler a wrug kevambos gans Emperoureth Nihon ow furvya an Gallosow Axis. Sewen o Almayn bys dhe 1941, ow kemeres brassa rann a dir Europa. Hitler a erviras dalleth front nowydh yn est ow terri pact gans Stalin. Kyn trehedhsons yn uskis ogas dhe Voskva yn 1942, lu Almaynoryon a dheuth ha bos stag yn gwav hwerow Russek. An poynt-treylyans a dheuth yn kas Stalingrad 1942-3. Wosa kas hir ha gosek, nevra ny dhasgemeras Hitler an les. An luyow Keffressysi a woryskynnas trethow Normandy yn 1944. Yntra 1944 ha 1945 an Geffressysi a avonsyas war-tu hag Almayn.
An Loskaberth
[golegi | pennfenten]Gorth-semitegieth Hitler ha'y barti a sewyas yn persekutyans Yedhowon ha re dhallathsa kyns Nessa Bresel an Bys. Wosa kuntel Yedhowon dhyworth Almayn ha Gwlasow fethys erel yn kampow keskreunyans yn bledhenyow a-varr an vresel, y tallathas an Nazis towlen (henwys yn Almayn Nazi avel an 'Digolm Final a'n Govyn Yedhowek') dhe dhiwreydhyans yn tien Yedhowow Europa. Moy ages hwegh milvil yedhow a veu ledhys y'n Loskaberth, kyns diwedh an vresel. Kynth o yedhowon an brassa rann ledhys, bagasow erel a veu ledhys ynwedh.
Fethans hag omladhans
[golegi | pennfenten]An 30 Ebryl, ha Lu Sovyet ow nesa Berlin, Hitler a omladhas gans y wreg dhemedhys nowydh, Eva Braun yn y dhorgel, ha'n vresel a worfennas nebes dydhow a-wosa.