Gweles an bennfenten rag Truru

{{Tyller  | suppressfields = }}
[[Restren:Truro stmarysst.jpg|thumbnail|right|Stret yn Truru. Y hyllir gweles diblanseth [[Penneglos Truru|an benneglos]].]]
[[Penncita]] [[Kernow]] yw '''Truru''', menystrys avel cita ha pluw civil. An gresen rag menystrans, termyn syger ha kenwerth yn Kernow yw, hag an unn dre yn Kernow may feu res dhedhi an studh sodhogel a cita. Poblans an dre a veu rekordyes avel 18,766 y'n niveryans 2011, mes yma 20,332 a dus yn hy arenebedh trevek, a gomprehend rannow a bluwow yn kerghyn.<ref name=newcensus>[http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadKeyFigures.do?a=7&b=11129876&c=Truro&d=16&e=62&g=6409459&i=1001x1003x1032x1004&m=0&r=1&s=1426282245201&enc=1 Niveryans 2011]</ref> Lemmyn poblans Truru yw a-dro dhe {{WD Population}} den.

An cita a devis yn kensa avel kresen a genwerth drefen hy forth, hag a-wosa avel tre stenek rag an diwysyans [[sten]], onen a hwegh tre stenek y'n [[Dugeth Kernow|dhuketh]]. Hy [[Epskobeth Truru|fenneglos]] a veu kowldrehevys yn [[1910]]. Nebes tylleryow dhe les y'n cita yw an Hel rag Kernow, Gwithti Riel Kernow ha Breuslys Kernow.

==Istori==
Dadhlys yw devedhyans hanow Truru. Rekordyes veu avel ''Tryveru'' yn 1264, ha [[Craig Weatherhill]] a brof an styryans a 'tri gover'.<ref>A Concise Dictionary of Cornish Place-Names (Evertype, 2009)</ref>

An kovadhow ha'n sewyansow hendhyskoniethel an moyha a-varr a dre fast yn arenebedh Truru a dheu a'n oos Normanek. Y feu kastel drehevys y'n 12ves kansvledhen gans [[Richard de Luci]], Pennjustis a [[Pow Sows|Bow Sows]] dres reyn [[Henry II]], may feu grontyes dhodho tiredh yn Kernow rag y servisyow dhe'n lys, ow komprehendya an arenebedh yn kerghyn kemper an diw avon. An dre a devis yn skeus an kastel hag y feu grontyes dhedhi an studh a vurjestra dhe ynkressya aktivita erbysek. Gallas an kastel dhe goll termyn hir.

Yn dalleth an [[14ves kansbledhen|14ves kansvledhen]], porth posek o Truru, drefen hy desedhans pell a omsettyoryon, sewenyans an diwysyans pyskessa, ha rann nowydh avel onen a drevow stenek Kernow rag assaya ha stampya [[sten]] ha [[kober]] a [[Balweyth yn Kernow|valyow Kernow]]. An [[Mernans Du]] a dhros kilans kenwerth ha meur a'n poblans a asas an dre. Kenwerth a dhehwelis tamm ha tamm, ha'n dre a dhasgavas speda y'n oos Tudor. Governans leel a veu grontyes yn 1589 dre jartour nowydh a veu res gans [[Elizabeth I]], ow ri dhe Druru mer etholys ha gwiryow dhe borth [[Aberfala]].
[[Restren:Boscawen 1810.jpg|kledh|skeusennik|Gwel a Stret Bosskawen yn 1810]]
Dres [[Kas an Pymp Kenedhel]] y'n [[17ves kansbledhen|17ves kansvledhen]], Truru a dhrehevis fors mynsek dhe vatalyas rag an myghtern, hag y feu batti selyes. Fethans gans lu an Senedh a dheuth yn 1646 hag an batti a veu removys bys yn [[Keresk]]. Diwettha y'n gansvledhen, y feu grontyes dhe Aberfala chartour hy honen, ow ri dhedhi gwiryow war hy forth hy honen hag ow talleth envi hir ynter an diw dre. Ervirys veu an vresel yn 1709 gans menystrans an [[Dowr Fala|Fala]] rynnys yntra Truru hag Aberfala.
[[Restren:Truro Cathedral in 1905, before completion of its spire.jpg|skeusennik|[[Penneglos Truru]] yn 1905, kens es kowldrehevyans an touryow]]
Truru a spedyas y'n 18ves ha'n 19ves kansvledhynnyow. Diwysyans a floryshyas gras a vaynys gwellhes a valweyth ha prisyow ughella a sten, hag an dre a dennas perghenogyon rych a valyow. Treven bras joriek a veu drehevys kepar ha'n re a yllir gweles hedhyw yn Stret Lemon, henwys war-lergh an nesysydh balweyth hag ES leel Syr [[William Lemon]]. Truru a veu an gresen rag kowethas y'n wlas, ha lies den a vri a dho anedhi. Onen a'n drigoryon an moyha notys o [[Richard Lander]], a dhiskudhas aber an [[Nijer]] yn [[Afrika]]. Y feu grontyes dhodho kensa medalen owr an Gowethas Riel Doroniethel. Yn mysk re erel, yma [[Humphry Davy]], a veu adhyskys yn Truru hag a dhevisyas an lugarn sawder rag tus val, ha [[Samuel Foote]], gwarier ha dramatydh a Stret Bosskawen.

Roweth Truru a ynkressyas diwettha y'n [[19ves kansbledhen|19ves kansvledhen]], pan esa dhedhi hy thylleryow hy honen rag hornweyth ha priweyth. [[Hyns Horn Meur an West]] a dheuth y'n vledhynnyow 1860 gans linen dhidro a [[Loundres]], ha Truru a veu gwrys [[Epskobeth Truru|epskobeth]] yn 1876. An Vyghternes [[Viktorya|Victoria]] a wrontyas an studh a cita dhe Druru an nessa bledhen. Dalleth an [[20ves kansbledhen|20ves kansvledhen]] a welas diwedh an diwysyans balweyth a-dro dhe'n cita, mes hi a synsis hy studh avel an gresen rag menystrans ha kenwerth yn Kernow, hag y feu meur a dhisplegyans y'n gansvledhen na.

==Doronieth==
[[Restren:Truro from the river.jpg|skeusennik|An Ydhi, le may hwra keskeverya gans an Dowr Alan dhe formya an Hyldreth]]
Yma Truru y'n kres a Gernow West, neb 9 mildir (14 kilometer) a'n arvor soth orth kemper an [[Dowr Ydhi|Ydhi]] ha'n Dowr [[Dowr Alan|Alan]], a gesun dhe formya an [[Hyldreth]], onen a gevres a heylynnow, avonyow ha nansow livys ow ledya bys yn [[Dowr Fala]], ha war y lergh, bys y'n porth naturel bras a [[Dowr Karrek|Vorlyn an Garrek]]. An nansow dowr a form bolla nebes serth y emlow a-dro dhe'n cita dhe'n north, est ha west, ygor dhe'n Hyldreth dhe'n soth. An shap bolla, keffrys ha'n myns bras a lawas a hwedh an dowrow ha gorlanwes y'n dowr Fala, a gawsyas an liv yn 1988 a arnewas yn sevur kres an cita. A-dhia an termyn na, defensys liv re beu drehevys, y'ga mysk arge gorodhom yn [[Melinnowydh]] war an Ydhi ha lett lanwesek war an Hyldreth.

Yn kerghyn an cita yma niver a arenebedhow naturel difresys kepar ha'n tiryow park istorek yn [[Penn Klunyek]], hag arenebedhow brassa a dirwedh afinus, kepar ha [[Lowarth Trelesik]] pella war an Hyldreth yn-nans. Unn arenebedh soth-est dhe'n cita, a-dro dhe hag ow komprehendya Heylyn Klunyek, re beu diskleryes Arenebedh a Dekter Naturel dres Eghen.

An cita re devis ha re dhisplegyas a-dro dhe gresen istorek an cita yn gis sprusek war ledrow an nans bolla a-hys, a-der displegyans linyek uskis war an A390 a-hys war-tu ha [[Mentrimildir]]. War-barth hag hy hevyans, Truru re ynkorforas niver a drevow erel avel ranndrevow po ranndiryow ansodhogel, kepar ha [[Keynwynn]] ha [[Moresk]] dhe'n north, [[Trelander]] dhe'n est, [[Trenowydh]] dhe'n soth, ha [[Trewartha]], [[Trelosk]] ha [[Glowwydh]] dhe'n west.

==Gonisogeth==
[[Restren:Truro piazza.jpg|thumb|left|Kay Lemon]]
An nas an moyha aswonadow dhe Druru yw an [[Penneglos Truru|benneglos]], desinys gans an pennser [[John Loughborough Pearson]], hag yw 249&nbsp;th (76&nbsp;m) yn ughelder orth hy ughella tour. Hi a gemeras 30 bledhen dhe dhrehevel, a 1880 dhe 1910, war tyller Eglos Sen Maria, sakrys moy es 600 bledhen moy a-varr. Yma lies ensampel a bennserneth joriek y'n cita, ha leverys re beu bos an terrassow ha'n treven yn Stret Lemon ha Plas Walsingham "an tekka ensamplys a bennserneth joriek west a'n cita [[Bath]]".<ref>[https://web.archive.org/web/20071007113050/http://www.truro.gov.uk/daytripper/4.htm Truro City Council - Daytripper – Sheer Indulgence in Truro]</ref>

An chif tennvos y'n cita yw hy niver bras a shoppys, a dhastewyn hy istori avel tre varghas. Aswonnys ynwedh yw Truru rag an Hel rag Kernow, le rag artys performya ha didhan, ha Gwithti Riel Kernow, an kottha gwithti yn Kernow rag diskwedhyansow a-dro dhe [[istori Kernow|istori]] ha gonisogeth Kernow. Yma lies park y'n cita, kepar ha Lowarth Budhik, Park Bosskawen ha Hal Daubuz. Kay Lemon yw kresen an cita rag golyow ha hwarvosow. Yma processyon lugarn paper y'n cita henwys Cita Golowys, a gemmer le a-dro dhe [[Nadelik]].

Para unyans rugbi Kernow, [[An Vorladron Gernewek]], a wra removya dhe'n cita pan vo [[Sportva Kernow]] drehevys yn [[Mentrimildir]]. Yma para pel droos dhe'n cita ynwedh, ha para krycket a wari yn Park Bosskawen.

==Menystrans==
[[File:Cathedral Spires over Walsingham Place.jpg|thumb|Pennserneth joriek yn kres an cita]]
Yma Konsel an Cita Truru, konsel pluw a veu fondyes yn 1877, a-wartha yn Drehevyansow an Burjestra yn Stret Bosskawen. Omgemeryansek yw rag [[lyverva]] an cita, parkow, lowarthow ha plansow, hwarvosow an mer ha'n cita, skoodhyans a'y evellans tramor, ha kedhlow touristieth. Ev a breder ynwedh maters a dowlennans ha re beu omvyskys yn formya Towl Gentreveth Truru ha [[Keynwynn]], war-barth ha [[Konsel Kernow]]. Rynnys yw an cita yn peder diberthva: Bosskawen, Redenek, Tregollas ha Tregavran, gans 24 konseler etholys rag termys a beder bledhen.

Yma pennplas Konsel Kernow orth Lys Kernow dhe west a gres an dre. Kelmys yw gans Chambour Kenwerth Truru ha kowethyansow leel erel.

===Gevellansow===
Yma diw dre gevellys dhe Druru:

*[[Boppard]] yn [[Rheinland-Pfalz]], [[Almayn]]
*[[Montroulez]] yn [[Breten Vyghan]]

== Devynnow ==
<references/>

{{Porth Kernow}}

[[Klass:Trevow yn Kernow]]
[[Klass:Truru| ]]
[[Klass:Pluwow Civil yn Kernow]]