Jump to content

Rol a vyghternedh an Biktyon

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
(Daskevarwodhys dhyworth Rol a vyghternedh an Piktyon)

Selys ew rol veternedh an Biktyon war rolyow meternedh an Kronikyl Piktek. Dornskrifow diwedhes ew an re ma, ha na wra anjei rekordya dedhyasow reynys an meternedh. Nag eus akord leun tredh an rolyow ow tochya henwyn an meternedh ha hirder aga reynys. Radn a’n rolyow ew mythoniethel, hag etho nag ew komprehendys obma.

Metern Causantín III po Constantine II
Men Aberlemno, ow tiskwedhes Batel Lydn Nechtan 685 KK, gwaynys gen Brude III

Meternedh piktek

[golegi | pennfenten]

Meternedh piktek a rewlyas en Sgotlond north hag est. En 843 KK asleys veu an meterneth piktek gen meterneth Alban, ken feu usys Piktyon ha Fortriu gen an bledhenlevrow Wordhonek rag hanter kansvledhen moy. Skrifys veu an rolyow meternedh a-varr e’n 8ves kansvledhen, dre lycklod erbydn 724 KK.

Meternedh mythoniethel ew restrys e’n Lebor Bretnach avel hwedhel a dhalleth an bobel Cruithne. An rol a dhalla gen Cruithne map Cing, "tas an Biktyon". Nena ema hwedhel 'Kronikyl an Biktyon' ow restra peswar rol a henwyn:

  • An kensa ew rol a vebyon Cruithne.
  • An sekond ew rol a veternedh a-varr heb kedhlow erel marnas dedhyasow.
  • An treja ew rol aral a veternedh a-varr heb hwedhlow po dedhyasow, pubonan gen dew hanow a dhalla gen "Brude". Possybyl ew dell veu usys "Brude" vel titel rag "metern" dhort pednfenten aral, kabmdybys avel hanow woja hedna gen an skrifer.
  • An pajwora ew rol a veternedh diwettha. A'n kensa a vos attestys en pednfenten anserghek ew Galam Cennalath.

Henwyn

[golegi | pennfenten]

Kalish ew kawas orgraf kesson. Cinioch, Ciniod ha Cináed oll ew furvow a’n hanow sowsnekkhes arnowydh Kenneth. Piktek "uu", terweythyow skrifys avel "w", ew kesson ha Albanek "f", ma thew Uuredach an Albanek Feredach ha Uurguist an Albanek Fergus, po martesen Forgus.

Meternedh an Biktyon

[golegi | pennfenten]

Liwyow a dhiskwedh bagasow a veternedh prederys dhe vos e’n keth teylu.

Meternedh a-varr

[golegi | pennfenten]
Reyn Rewlyas Henwyn erel<ref>Henwyn erel ew res pan vo dyffrans meur. Teylu Merkyansow
311-341 Vipoig Reynys 30 bledhen
341–345 Canutulachama Reynys 4 bledhen
345–347 Uradech Reynys 2 vledhen
347–387 Gartnait II Reynys 40 bledhen
387–412 Talorc mac Achiuir Reynys 25 bledhen
412–452 Drest I Drest mab Erp En y reyn, Patrick a dheuth dhe Wordhen; "ev a relyas kans bledhen hag omladh kans batel"
452–456 Talorc I Talorc mab Aniel Reynys 2 po 4 bledhen
456–480 Nechtan I Nechtan mab Uuirp (po Erip), Nechtan Veur, Nechtan Celcamoth Martesen broder Drest map Erp Fals, dell hevel, ew an hwedhel ev dhe selya an managhti en Abernethy, Perth ha Kinross. Hanow hevelep ew kevys war an ven Lunnasting, h.y. nehhtton(s), martesen "gwas Nehtonn"
480–510 Drest II Drest Gurthinmoch (po Gocinecht) Reynys 30 bledhen
510–522 Galan Galan Erilich po Galany
522–530 Drest III Drest mab Uudrost (po Hudrossig)
522–531 Drest IV Drest mab Girom (po Gurum)
531–537 Gartnait I Garthnac mab Girom, Ganat mab Gigurum
537–538 Cailtram Cailtram mab Girom, Kelturan mab Gigurum Broder Gartnait
538–549 Talorc II Talorc mab Murtolic, Tolorg mab Mordeleg
549–550 Drest V Drest map Manath, Drest mab Munait

Metern istorek a-varr

[golegi | pennfenten]

An kensa metern a dhiskwedhas en moy es udn pednfenten a-varr ew Bridei mab Maelchon, ha meternedh dhort an 6ves kansvledhen diwedhes a vo prederys istorek drefen aga mernansow dhe vos dyllys en pednfentenyow wordhonek.

Reyn Rewlyas Henwyn erel Teylu Merkyansow
550–555 Galam Galam Cennalath Mernans "Cennalaph, metern an Biktyon" ew rekordys. Martesen ev a rewylyas war-barth ha Bridei mab Maelchon
554–584 Bridei I Bridei mab Maelchon
Brude mab Melcho
Dyllys ew y vernans ha gwriansow erel. Henwys ew en “Bwwnans Columba” gen Adomnán a Iona. Ev ew an kensa metern piktek dhe vos moy es hanow en rol.
584–595 Gartnait II Gartnait mab Domelch, Gernard mab Dompneth
595–616 Nechtan II Nechtan mab wynn Uerb
Nechtan mab Cano
Y reyn ew desedhys en termyn Pab Boniface IV
616–631 Cinioch Cinioch mab Lutrin
Kinet mab Luthren
631–635 Gartnait III Gartnait mab Uuid mab Gwid mab Peithon?
635–641 Bridei II Bridei mab Uuid mab Fochle mab Gwid mab Peithon?
641–653 Talorc III Talorc mab Uuid po mab Foth mab Gwid mab Peithon?
653–657 Talorgan I Talorgan mabf Eanfrith mab Eanfrith a Bernicia
657–663 Gartnait IV Gartnait mab Donnel mab Dúngal
663–672 Drest VI Drest mab Donnel mab Dúngal

Meternedh istorek diwedhes

[golegi | pennfenten]
Reyn Rewlyas Henwyn erel Teylu Merkyansow
672–693 Bridei III Bridei mab Bili mab Beli I a Alt Clut, mab Nechtan II a’n Piktyon Gwerrya ort an Albanyon 683. Ev a fethas Ecgfrith a Northumbria en Batel Dun Nechtain en 685.
693–697 Taran Taran mab Ainftech En possybyl broder Bridei ha Nechtan mac Der-Ilei
697–706 Bridei IV Bridei mab Der-Ilei Broder Nechtan, Cenél Comgaill Mab Der-Ilei, pennseviges piktek, ha Dargart mac Finnguine, esel Cenél Comgaill a Dál Riata; restrys avel mewghyer an Cáin Adomnáin
706–724 Nechtan III Nechtan mab Der-Ilei Broder Bridei, Cenél Comgaill Ev a recevas dedhyas romanek an Pask c. 712, fondyer a vri a eglosyow ha managhtiow
724–726 Drest VII Drust Martesen hanter broder Nechtan ha Bridei a Cenél nGabrain a Atholl Ev a sewyas Nechtan, ha’y gargharas en 726, asleys an vledhen na gaen Alpín
726–728 Alpín I Alpin mac Echach Martesen dhyworth Cenél nGabráin Dre lycklod kes-rewlyas gen Drest. Ewedh metern Dal Riata, AT726.4 "Dungal veu removys dhort rewl,ha removys veu Drust dhort rewl an Biktyon, hag Elphin a rewl ragtans."
728–729 Nechtan III Nechtan mab Der-Ilei, sekond rewl Cenél Comgaill Merkyes ew Óengus dhe vetha eskar Nechtan en 729,ha Nechtan a besyas en y rewl bys dhe 732.
729–761 Óengus I Onuist mab Vurguist Enorys avel neskar gen an Eóganachta
736–750 Talorcan II Talorcan mab Fergus Broder Óengus Ladhys en batel erbydn Brythonyon Alt Clut
761–763 Bridei V Bridei mab Fergus Broder Onuist Metern Fortriu
763–775 Ciniod I Ciniod mab Uuredach, Cinadhon Terweythyow prederys ew y vos mab wydn Selbach mac Ferchair, hag etho dhort Cenél Loairn Ev a ros harbereth dhe (kens) metern Alhred a Northumbria
775–778 Alpín II a’n Biktyon / Alpín II Alpin mab Uuroid Mernans derivys avel Eilpín, metern an Saksonyon, bes kemerys hedna avel kabmgemeryans
778–782 Talorc II Talorc mab Drest Mernans derivys yn bledhenlevrow Ulster
782–783 Drest VII] Drest mab Talorgan Mab Talorgan po Talorgan, broder Óengus
783–785 Talorc III Talorgan mabf Onuist, ewedh Dub Tholarg Mab Óengus
785–789 Conall mac Taidg Conall mab Tarla (po Tadg) Martesen metern yn Dál Riata
789–820 Caustantín mac Fergusa Caustantín mab Fergus Mab wydn Onuist po martesen Fergus mac Echdach Y vab Domnall mac Caustantín o metern Dál Riata
820–834 Óengus II Óengus mab Fergus Broder Caustantín
834–837 Drest IX Drest mab Caustantín Mab Caustantín
834–837 Talorc IV Talorcan mab Wthoil
837–839 Uen a’n Biktyon po Eógan Eógan mab Óengus Mab Óengus, y vroder o Nechtan ha Finguine. Ladhys veu yn 839 warbarth ha'y vroder Bran en batel erbydn an Vikings; deg bledhyn a vresel a sewyas

Meternedh an Biktyon 839–848

[golegi | pennfenten]

Woja mernansow Eógan ha Bran, e feu niver veur a gesstrivoryon rag meterneth Pow an Piktyon.

Reyn Rewlyas Henwyn erel Teylu Merkyansow
839–842 Uurad Uurad mab Bargoit Anwodhevys Reynys rag teyr bledhen, henwys war ven Drosten
842–843 Bridei VI Bridei mab Uurad Martesen mab an metern kens Leverys y vos rowlyer rag bledhen
843 Ciniod II Kenneth mab Ferath Martesen broder an metern kens Leverys y vos rowlyer rag bledhen en nebes rolyow
843–845 Bridei VII Brudei son of Uuthoi Anwodhevys Leverys y vos rowlyer rag diw vledhen en nebes rolyow
845–848 Drest X Drest mab Uurad Avel mebyon Uurad kyns Leverys y vos rowlyer teyr bledhen en nebes rolyow
848–
13 February 858
Kenneth MacAlpin (Cináed) Ciniod mab Elphin Anwodhevys, bes y lidnyeth a’y wrug esel a’n Cenél nGabráin a Dál Riata

Meternedh an Biktyon reknys avel Meternedh Alban en hengovek

[golegi | pennfenten]

Kenneth I a Alban po Cináed mac Ailpín (Kenneth MacAlpin en Sowsnek) a fethas an meternedh erel, gen gwaynya a-dro dhe 845–848. En hengovek ev ew prederys dhe vos an kensa “Metern Alban” po “a Biktyon hag Albanyon".

Reyn Rewlyas Henwyn erel Teylu Merkyansow
A verwis 13ves a vis Hwevrel 858 Kenneth I a Alban (Cináed) Ciniod mab Elphin Anwodhevys bes y lidnyeth a’y wrug esel a’n Cenél nGabráin a Dál Riata
Merwis 862 Donald I a Alban (Domnall) Domnall mac Ailpín Broder Cináed
Merwis 877 Constantine I a Alban (Causantín) Causantín mac Cináeda Mab Cináed
Merwis 878 Áed Áed mac Cináeda Mab Cináed
Asleys 889 ? Eochaid Mab Rhun ap Arthgal ha mab wydn (der y vabm) a Cináed Junys ha Giric. (Ow kevradna meterneth gen Giric) po rewlya avel metern Strathclyde
Asleys 889 ? Giric Giric mac Dúngail mab dhe vyrgh Cináed ? Junys gans Eochaid
Merwis 900 Donald II a Alban Domnall mac Causantín Mab Causantín mac Cináeda An diwettha gelwys "metern an Piktyon"

Metern Alban

[golegi | pennfenten]
Reyn Rewlyas Henwyn erel Teylu Merkyansow
Omdednys 943, ha marow 952 Constantine II a Alban po Causantín Causantín mac Áeda Mab Áed mac Cináeda An kensa metern a veterneth Alban.

Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.