Rol a vyghternedh an Biktyon
Selys ew rol veternedh an Biktyon war rolyow meternedh an Kronikyl Piktek. Dornskrifow diwedhes ew an re ma, ha na wra anjei rekordya dedhyasow reynys an meternedh. Nag eus akord leun tredh an rolyow ow tochya henwyn an meternedh ha hirder aga reynys. Radn a’n rolyow ew mythoniethel, hag etho nag ew komprehendys obma.


Meternedh piktek
[golegi | pennfenten]Meternedh piktek a rewlyas en Sgotlond north hag est. En 843 KK asleys veu an meterneth piktek gen meterneth Alban, ken feu usys Piktyon ha Fortriu gen an bledhenlevrow Wordhonek rag hanter kansvledhen moy. Skrifys veu an rolyow meternedh a-varr e’n 8ves kansvledhen, dre lycklod erbydn 724 KK.
Meternedh mythoniethel ew restrys e’n Lebor Bretnach avel hwedhel a dhalleth an bobel Cruithne. An rol a dhalla gen Cruithne map Cing, "tas an Biktyon". Nena ema hwedhel 'Kronikyl an Biktyon' ow restra peswar rol a henwyn:
- An kensa ew rol a vebyon Cruithne.
- An sekond ew rol a veternedh a-varr heb kedhlow erel marnas dedhyasow.
- An treja ew rol aral a veternedh a-varr heb hwedhlow po dedhyasow, pubonan gen dew hanow a dhalla gen "Brude". Possybyl ew dell veu usys "Brude" vel titel rag "metern" dhort pednfenten aral, kabmdybys avel hanow woja hedna gen an skrifer.
- An pajwora ew rol a veternedh diwettha. A'n kensa a vos attestys en pednfenten anserghek ew Galam Cennalath.
Henwyn
[golegi | pennfenten]Kalish ew kawas orgraf kesson. Cinioch, Ciniod ha Cináed oll ew furvow a’n hanow sowsnekkhes arnowydh Kenneth. Piktek "uu", terweythyow skrifys avel "w", ew kesson ha Albanek "f", ma thew Uuredach an Albanek Feredach ha Uurguist an Albanek Fergus, po martesen Forgus.
Meternedh an Biktyon
[golegi | pennfenten]Liwyow a dhiskwedh bagasow a veternedh prederys dhe vos e’n keth teylu.
Meternedh a-varr
[golegi | pennfenten]Reyn | Rewlyas | Henwyn erel<ref>Henwyn erel ew res pan vo dyffrans meur. | Teylu | Merkyansow |
---|---|---|---|---|
311-341 | Vipoig | Reynys 30 bledhen | ||
341–345 | Canutulachama | Reynys 4 bledhen | ||
345–347 | Uradech | Reynys 2 vledhen | ||
347–387 | Gartnait II | Reynys 40 bledhen | ||
387–412 | Talorc mac Achiuir | Reynys 25 bledhen | ||
412–452 | Drest I | Drest mab Erp | En y reyn, Patrick a dheuth dhe Wordhen; "ev a relyas kans bledhen hag omladh kans batel" | |
452–456 | Talorc I | Talorc mab Aniel | Reynys 2 po 4 bledhen | |
456–480 | Nechtan I | Nechtan mab Uuirp (po Erip), Nechtan Veur, Nechtan Celcamoth | Martesen broder Drest map Erp | Fals, dell hevel, ew an hwedhel ev dhe selya an managhti en Abernethy, Perth ha Kinross. Hanow hevelep ew kevys war an ven Lunnasting, h.y. nehhtton(s), martesen "gwas Nehtonn" |
480–510 | Drest II | Drest Gurthinmoch (po Gocinecht) | Reynys 30 bledhen | |
510–522 | Galan | Galan Erilich po Galany | ||
522–530 | Drest III | Drest mab Uudrost (po Hudrossig) | ||
522–531 | Drest IV | Drest mab Girom (po Gurum) | ||
531–537 | Gartnait I | Garthnac mab Girom, Ganat mab Gigurum | ||
537–538 | Cailtram | Cailtram mab Girom, Kelturan mab Gigurum | Broder Gartnait | |
538–549 | Talorc II | Talorc mab Murtolic, Tolorg mab Mordeleg | ||
549–550 | Drest V | Drest map Manath, Drest mab Munait |
Metern istorek a-varr
[golegi | pennfenten]An kensa metern a dhiskwedhas en moy es udn pednfenten a-varr ew Bridei mab Maelchon, ha meternedh dhort an 6ves kansvledhen diwedhes a vo prederys istorek drefen aga mernansow dhe vos dyllys en pednfentenyow wordhonek.
Reyn | Rewlyas | Henwyn erel | Teylu | Merkyansow |
---|---|---|---|---|
550–555 | Galam | Galam Cennalath | Mernans "Cennalaph, metern an Biktyon" ew rekordys. Martesen ev a rewylyas war-barth ha Bridei mab Maelchon | |
554–584 | Bridei I | Bridei mab Maelchon Brude mab Melcho |
Dyllys ew y vernans ha gwriansow erel. Henwys ew en “Bwwnans Columba” gen Adomnán a Iona. Ev ew an kensa metern piktek dhe vos moy es hanow en rol. | |
584–595 | Gartnait II | Gartnait mab Domelch, Gernard mab Dompneth | ||
595–616 | Nechtan II | Nechtan mab wynn Uerb Nechtan mab Cano |
Y reyn ew desedhys en termyn Pab Boniface IV | |
616–631 | Cinioch | Cinioch mab Lutrin Kinet mab Luthren |
||
631–635 | Gartnait III | Gartnait mab Uuid | mab Gwid mab Peithon? | |
635–641 | Bridei II | Bridei mab Uuid mab Fochle | mab Gwid mab Peithon? | |
641–653 | Talorc III | Talorc mab Uuid po mab Foth | mab Gwid mab Peithon? | |
653–657 | Talorgan I | Talorgan mabf Eanfrith | mab Eanfrith a Bernicia | |
657–663 | Gartnait IV | Gartnait mab Donnel mab Dúngal | ||
663–672 | Drest VI | Drest mab Donnel mab Dúngal |
Meternedh istorek diwedhes
[golegi | pennfenten]Reyn | Rewlyas | Henwyn erel | Teylu | Merkyansow |
---|---|---|---|---|
672–693 | Bridei III | Bridei mab Bili | mab Beli I a Alt Clut, mab Nechtan II a’n Piktyon | Gwerrya ort an Albanyon 683. Ev a fethas Ecgfrith a Northumbria en Batel Dun Nechtain en 685. |
693–697 | Taran | Taran mab Ainftech | En possybyl broder Bridei ha Nechtan mac Der-Ilei | |
697–706 | Bridei IV | Bridei mab Der-Ilei | Broder Nechtan, Cenél Comgaill | Mab Der-Ilei, pennseviges piktek, ha Dargart mac Finnguine, esel Cenél Comgaill a Dál Riata; restrys avel mewghyer an Cáin Adomnáin |
706–724 | Nechtan III | Nechtan mab Der-Ilei | Broder Bridei, Cenél Comgaill | Ev a recevas dedhyas romanek an Pask c. 712, fondyer a vri a eglosyow ha managhtiow |
724–726 | Drest VII | Drust | Martesen hanter broder Nechtan ha Bridei a Cenél nGabrain a Atholl | Ev a sewyas Nechtan, ha’y gargharas en 726, asleys an vledhen na gaen Alpín |
726–728 | Alpín I | Alpin mac Echach | Martesen dhyworth Cenél nGabráin | Dre lycklod kes-rewlyas gen Drest. Ewedh metern Dal Riata, AT726.4 "Dungal veu removys dhort rewl,ha removys veu Drust dhort rewl an Biktyon, hag Elphin a rewl ragtans." |
728–729 | Nechtan III | Nechtan mab Der-Ilei, sekond rewl | Cenél Comgaill | Merkyes ew Óengus dhe vetha eskar Nechtan en 729,ha Nechtan a besyas en y rewl bys dhe 732. |
729–761 | Óengus I | Onuist mab Vurguist | Enorys avel neskar gen an Eóganachta | |
736–750 | Talorcan II | Talorcan mab Fergus | Broder Óengus | Ladhys en batel erbydn Brythonyon Alt Clut |
761–763 | Bridei V | Bridei mab Fergus | Broder Onuist | Metern Fortriu |
763–775 | Ciniod I | Ciniod mab Uuredach, Cinadhon | Terweythyow prederys ew y vos mab wydn Selbach mac Ferchair, hag etho dhort Cenél Loairn | Ev a ros harbereth dhe (kens) metern Alhred a Northumbria |
775–778 | Alpín II a’n Biktyon / Alpín II | Alpin mab Uuroid | Mernans derivys avel Eilpín, metern an Saksonyon, bes kemerys hedna avel kabmgemeryans | |
778–782 | Talorc II | Talorc mab Drest | Mernans derivys yn bledhenlevrow Ulster | |
782–783 | Drest VII] | Drest mab Talorgan | Mab Talorgan po Talorgan, broder Óengus | |
783–785 | Talorc III | Talorgan mabf Onuist, ewedh Dub Tholarg | Mab Óengus | |
785–789 | Conall mac Taidg | Conall mab Tarla (po Tadg) | Martesen metern yn Dál Riata | |
789–820 | Caustantín mac Fergusa | Caustantín mab Fergus | Mab wydn Onuist po martesen Fergus mac Echdach | Y vab Domnall mac Caustantín o metern Dál Riata |
820–834 | Óengus II | Óengus mab Fergus | Broder Caustantín | |
834–837 | Drest IX | Drest mab Caustantín | Mab Caustantín | |
834–837 | Talorc IV | Talorcan mab Wthoil | ||
837–839 | Uen a’n Biktyon po Eógan | Eógan mab Óengus | Mab Óengus, y vroder o Nechtan ha Finguine. | Ladhys veu yn 839 warbarth ha'y vroder Bran en batel erbydn an Vikings; deg bledhyn a vresel a sewyas |
Meternedh an Biktyon 839–848
[golegi | pennfenten]Woja mernansow Eógan ha Bran, e feu niver veur a gesstrivoryon rag meterneth Pow an Piktyon.
Reyn | Rewlyas | Henwyn erel | Teylu | Merkyansow |
---|---|---|---|---|
839–842 | Uurad | Uurad mab Bargoit | Anwodhevys | Reynys rag teyr bledhen, henwys war ven Drosten |
842–843 | Bridei VI | Bridei mab Uurad | Martesen mab an metern kens | Leverys y vos rowlyer rag bledhen |
843 | Ciniod II | Kenneth mab Ferath | Martesen broder an metern kens | Leverys y vos rowlyer rag bledhen en nebes rolyow |
843–845 | Bridei VII | Brudei son of Uuthoi | Anwodhevys | Leverys y vos rowlyer rag diw vledhen en nebes rolyow |
845–848 | Drest X | Drest mab Uurad | Avel mebyon Uurad kyns | Leverys y vos rowlyer teyr bledhen en nebes rolyow |
848– 13 February 858 |
Kenneth MacAlpin (Cináed) | Ciniod mab Elphin | Anwodhevys, bes y lidnyeth a’y wrug esel a’n Cenél nGabráin a Dál Riata |
Meternedh an Biktyon reknys avel Meternedh Alban en hengovek
[golegi | pennfenten]Kenneth I a Alban po Cináed mac Ailpín (Kenneth MacAlpin en Sowsnek) a fethas an meternedh erel, gen gwaynya a-dro dhe 845–848. En hengovek ev ew prederys dhe vos an kensa “Metern Alban” po “a Biktyon hag Albanyon".
Reyn | Rewlyas | Henwyn erel | Teylu | Merkyansow |
---|---|---|---|---|
A verwis 13ves a vis Hwevrel 858 | Kenneth I a Alban (Cináed) | Ciniod mab Elphin | Anwodhevys bes y lidnyeth a’y wrug esel a’n Cenél nGabráin a Dál Riata | |
Merwis 862 | Donald I a Alban (Domnall) | Domnall mac Ailpín | Broder Cináed | |
Merwis 877 | Constantine I a Alban (Causantín) | Causantín mac Cináeda | Mab Cináed | |
Merwis 878 | Áed | Áed mac Cináeda | Mab Cináed | |
Asleys 889 ? | Eochaid | Mab Rhun ap Arthgal ha mab wydn (der y vabm) a Cináed | Junys ha Giric. (Ow kevradna meterneth gen Giric) po rewlya avel metern Strathclyde | |
Asleys 889 ? | Giric | Giric mac Dúngail | mab dhe vyrgh Cináed ? | Junys gans Eochaid |
Merwis 900 | Donald II a Alban | Domnall mac Causantín | Mab Causantín mac Cináeda | An diwettha gelwys "metern an Piktyon" |
Metern Alban
[golegi | pennfenten]Reyn | Rewlyas | Henwyn erel | Teylu | Merkyansow |
---|---|---|---|---|
Omdednys 943, ha marow 952 | Constantine II a Alban po Causantín | Causantín mac Áeda | Mab Áed mac Cináeda | An kensa metern a veterneth Alban. |
Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.