Gweles an bennfenten rag Kleves melys

{{Taklow| fetchwikidata=ALL | onlysourced=no| suppressfields= }}

'''Diabetes mellitus''' po yn kows kemmyn '''kleves melys'''  yw studh a sew fowt a'n [[hormon]] insulin yn goos person, po pan vo kudyn dhe'n [[korf]] owth usya an insulin askorrys ganso. Tus gans diabetes mellitus yw gelwys '''diabetigyon'''. 

Nyns yw glukos an [[sugra]] normal kevys yn gorvarghasow. Karbohidrat naturel yw glukos usys gans agan korfow avel pennfenten nerthedh. An eghen a sugra gwerthys yn gorvarghasow yw gelwys sukros, ha pur dhyffrans yw. [[Diwes]]ow medhel ha [[Frothen|frooth]] a gomprehend keskreunansow ughel a glukos.

Nivel glukos y'n goos yw rewlys gans nebes hormonow. Hormonow yw kymygennow y'n korf a dhanvon messachys a gell dhe gell. Insulin yw hormon gwrys gans an [[pankreas]]. Pan wrylli dybri, an pankreas a wra insulin rag danvon mesach dhe gellow erel y'n korf, ow leverel orta kemeres glukos a'n goos. Yma edhom dhe'n kellow a'n glukos rag nerthedh. Glukos spar yw gwithys yn kellow avel glykogen. Pan na wrylli dybri, kellow a dreth an glykogen dhe lukos may hallo y usya avel nerthedh. 

== Eghennow a dhiabetes ==
[[Restren:3D medical animation still of Type One Diabetes.jpg|skeusennik|263x263px|Bewheans medhegel 3D stag a dhiabetes eghen 1 ow tiskwedhes askorrans isella insulin yn perthyans diabetik.]]
=== Diabetes mellitus eghen 1===
Diabetes mellitus a hwer pan wrello kevreyth immun person distrui rann an pankreas a wra insulin. Pan na wrello an pankreas insulin, ny yll glukos y'n goos mos dhe rannow an korf le mayth yw edhom anodho rag bewa. Rag bewa ytho, res yw tus gans diabetes eghen 1 kemeres insulin rag remenant aga bewnans. Res yw dhedha checkya nivel sugra y'n goos yn fenowgh, trewythyow lieskweyth an jydh. 

Diabetes eghen 1 a hwer dre vras dhe yonkers, byttegyns, ev a yll hwarvos yn tevesigyon maga  ta, kyn fo le kemmyn a lower. 10% a dus gans diabetes a's teves diabetes eghen 1. 

=== Diabetes mellitus eghen 2===
Diabetes mellitus eghen 2 yw kleves pur dhihaval orth diabetes eghen 1. Yn diabetes eghen 2, an person a wra insulin, mes ny wra an insulin oberi yn korf an person y'n fordh ewn, po nyns yw insulin lowr gwrys rag argerdhes an glukos. Pan na ober insulin avel y tal dhodho, ny yll glukos y'n goos mos dhe rannow an korf mayth usi edhom a sugra.  

=== Diabetes torras ===
Diabetes mellitus torras yw hevelep dhe dhiabetes eghen 2. Ev a hwer dhe nebes benenes pan vons torrek. 

=== Eghennow erel a dhiabetes ===
Eghennow erel a dhiabetes a gomprehend:

*Diabetes awtoimmun kudh yn tevesigyon
*Diabetes an yowynk orth dalleth adhvetter 

Diabetes eghen 2 a hwer dell yw usys yn tus goth neb yw borr. 

Dalleth arwodhyow diabetes eghen 1 a hwer a-dhesempis, herwydh usadow. Yn diabetes eghen 2, y hyllir bos arwodhyow klor po arwodh vyth oll. 

== Arwodhyow dalleth diabetes ==
*Piso yn fenowgh
*Re a seghes 
*Nown ynkressys
*Kelli poos
*Eth frooth war an anal
*Skwithter
*Fowt a vern ha keskreunans
*Hwyja ha payn torr (yn fenowgh kammgemerys avel flou)
*Fowt klewes y'n diwla po treys 
*Golok diskler 
*Klevesansow menowgh  
*Goliow owth yaghhe yn lent 
*Glyba an gweli - avel flogh po tevesik 

== Komplethteryow diabetes ==
[[Restren:Diabetic retinopathy-NIE.gif|skeusennik|300px|right|Retinopathy diabetik yw an kleves moyha kemmyn kawsys gans diabetes. Gwrys yw damach dhe'n retina, owth hembronkya dhe dhellni]]
[[Restren:ULCERCELLULITIS1.JPG|skeusennik|300px|right|Goliow byw war an treys yw pur gemmyn yn diabetes. Komplekkhes yw an goli byw ma gans podredhes]]

Komplethteryow yw kudynnow a hwer drefen kleves. Yn acheson diabetes, yma dew sort a gomplethter. An kynsa sort, gelwys ''komplethter sevur'', a hwer yn uskis, hag y hyllir aga dyghtya yn uskis ynwedh. An huni aral yw kawsys gans nivel glukos ughel y'n goos lies bledhen, gelwys ''komplethter termyn hir''. 

Re a lukos y'n goos yw gelwys ''hyperglycemia''. Mars yw pur ughel, ev a gaws komplethteryow sevur a yll bos goredhom medhegel. 

Nivelyow glukos re isel y'n goos yw henwys ''hypoglycemia''. Komplethteryow a yll bos sevur maga ta. Arwodhyow a gomprehend hwysa, krena, sorr po klamdera. Aga omdhegyans a yll bos sowdhenys po klamderys. Y hevelons dell wrussons eva re alkohol. Hypoglycemia sevur yw peryllus hag a yll ladha. An dyghtyans yw dybri boos a gomrehend glukos, po skityans a vedhegneth henwys 'glukagon', hemm yw hormon gwrys gans an pankreas. Kontrari yw y effeyth dhe huni insulin, owth ynia glukos gwithys y'n korf dhe'n goos. Kawsys yw hypoglycemia gans fowt a voos, re a omoberi po re a vedhegneth diabetes. 

Komplethteryow yw kawsys dre vras gans hyperglycemia (mars nag yw re dhrog dhe gawsya komplethteryow sevur). Yma damach dhe wythi goos ha nervow. Y hyll damach dhe wythi goos kawsya strokasow, shoras kolon, falladow loneth, dellni ha gwellhe lent a woliow kneus, treghansow dhe ves hogen mars eus klevesans drefen le a fros goos dhe'n treys ha besies treys. Possybyl yw na wra diabetigyon klewes payn yn aga threys drefen damach dhe nervow. 

== Gorwolyas diabetes ==
[[Restren:Blood Glucose Testing - Kolkata 2011-07-25 3982.JPG|skeusennik|left|Musurel elektronek a vusur nivel glukos y'n goos. Gorwolyas glukos y'n goos yn fenowgh yw pur bosek orth witha diabetes.]]
Drefen an damach a yll bos kawsys, posek yw dhe dhyghtya diabetes mellitus. An amkan yw dhe ventena nivel normal a lukos y'n goos, hemm yw ynter 80-120 mg/dL (milligrammow glukos dhe bub deciliter goos).

Ytho y kodh dhe dhiabetigyon a jeckya aga nivel glukos y'n goos yn fenowgh dhe vos sertan nag eus hypoglycemia po hyperglycemia warnedha. Glukometer yw jynn musur, owth usya batris a wra checkya nivel glukos y'n goos. Diabetigyon a syns glukometer rag checkya nivel glukos y'n goos lieskweyth an jydh. I a yll godhevel trethtegans ha piso menowgh. 

Res yw diabetigyon mos dhe weles medhek lagas yn fenowgh rag checkya nag eus damach dhe wythi goos y'n dewlagas. Mars nag yw hemma diskudhys ha dyghtys a-varr, dellni a yll hwarvos. Res yw dhe'n medhek checkya aga urin po goos yn fenowgh rag arwodhow damach dhe'n lonethi. Res yw dhe dhiabetigyon checkya aga threys rag troghow, brewyon, goliow byw h.e. pub dydh. 

== Dyghtyans diabetes ==
[[Restren:Blausen Peripheral Arterial Disease eng.svg|skeusennik|Ynkressys yw an peryl a gleves gwythi amalek drefen diabetes. Le yw an peryl dhe nebonan a wra ardhyghtya y dhiabetes.]]
An amkan posekka yw gwitha nivel glukos y'n goos mar normal hag yw possybyl. Res yw dhe dhiabetigyon bos war ow tochya an nivel. Rag ensampel, an nivel a dhrehev wosa dybri ha kodha wosa omoberi. An dyghtyans yw dyffrans yntra dibetes eghen 1 hag eghen 2. Dyghtys yw pobel gans diabetes eghen 1 gans insulin. Tus gans eghen 2 a dhalleth gans rewl voos, omoberi ha kelli poos. 

Posek yw adhysk. Res yw diabetigyon dyski a-dro dhe rewlow boos ha pygemmys karbohidrat, [[protin]] ha blonek usi yn bosow dyffrans. Res yw dhedha tewlel towl aga bosow. 

Res yw dhe dhiabetigyon bos war ow tochya omoberi. Posek yw gwitha yagh, mes ev a yll kawsya hypoglycemia.

[[Klass:Klevesow]]