Cherokee (yeth)
Cherokee / Cherokiek (ᏣᎳᎩ ᎦᏬᏂᎯᏍᏗ, Tsalagi Gawonihisdi [dʒalaˈɡî ɡawónihisˈdî]) yw yeth Irokoiek peryllys an dus Jerokiek.[1] Yma a-dro dhe 12,000 Cherokiegor a dres 300,000 esel an kordh. Yth yw an unsel yeth Irokoiek dyghow hag yma lies dyffrans bras a'n yethow Irokoiek erel. Yeth lies stagans yw Cherokiek a dhevnydh system skrifa lytherennek sylabennow unnik.[2][3]
Rannyeth a Jerokiek a gowsir yn Oklahoma yw "peryllys yn tevri", an onan yn Karolina North yw "peryllys yn sevur" herwydh UNESCO.[4] An rannyeth isella, a gowsis war or Karolina Soth - Georgi, re beu marow a-dhia a-dro dhe 1900. Le ages 5% a fleghes Cherokiek yw megys yn tiwyethek yn Cherokiek ha Sowsnek.[5] Yma meur a restrennans a'n yeth awos hi dhe vos an yeth Amerikanek Genesik ynni y tyllas brassa rann a lien.[6] Dyllansow a gomprehend gerlyver ha gramasek Cherokiek ha lies dyllans an Testament Nowyth ha Psalmow an Bibel maga ta.[1] ᏣᎳᎩ ᏧᎴᎯᏌᏅᎯ / Tsalagi Tsulehisanvhi (an Feniks Cheorkiek) o an kensa paper nowodhow esa dyllys gans Amerikanoryon Enesik y'n Statys Unys hag an kensa dhe vos dyllys yn yeth Amerikanek genesik.[7][8] Niverow bras a Jerokiegoryon a bub oos yw trigys hwath y'n Or Qualla yn Cherokee, Karolina North hag yn lies pow a-berth y'n Genedhel Jerokiek yn Oklahoma.[9] Yma'n niverow a yowynkes neb a nowedh les y'n hengovyow, istori ha yeth a'ga hendasow owth ynkressya.[9]
Awos hy bos yeth lies stagans yma Cherokiek pur dhyffrans dhe Sowsnek ha dhe yethow Eyndo-Europek erel avel Frynkek po Spaynek hag y kynnik lies challenj dhe dhyskoryon devesik.[10] Unn ger yn Cherokiek a yll meneges tybyansow le may fia res devnydhya lies ger yn Sowsnek, ow komprehendya kettesten an lavar, desevow yn-kever an kowser, an gwrians hag objeta an gwrians. Komplegeth furvonieth an Cherokiek yw diskwedhes yn hwella yn verbow py usi a-dro dhe 75% a'n yeth, nyns esons saw 25% a'n Sowsnek y'n fordh aral.[10] Yma res dhe verbow Cherokiek komprehendya dhe'n lyha ragworrans rakhanwel, gwreydhen verbel, wosaworrans gwedhek, ha wosaworrans model.[11]
Lytherennek Sylabennow
[golegi | pennfenten]
Pub onan a'n lytherennow a dhiskwedh unn sylaben, avel yn kana yn Nihonek. An kensa hwegh lytheren a dhelin sylabennow bogalennow unnik. Lytherennow rag sylabennow a jun kesonnennow ha bogalennow a hol. Y redir a-dhowrth kledh dhe dhyghow, topp dhe woles.
Gerva
[golegi | pennfenten]| Kernowek | Cherokiek | Treuslytherennans |
|---|---|---|
| du | ᎬᎾᎨᎢ | gvnagei |
| glas | ᏌᎪᏂᎨᎢ | sagonigei |
| gell | ᎤᏬᏗᎨ | uwodige |
| gwyrdh | ᎢᏤᎢᏳᏍᏗ | itseiyusdi |
| loos | ᎤᏍᎪᎸ ᏌᎪᏂᎨ | usgolv sagonige |
| owr | ᏓᎶᏂᎨᎢ | dalonigei |
| rudhvelyn | ᎠᏌᎶᏂᎨ | asalonige |
| rudhwynn | ᎩᎦᎨᎢᏳᏍᏗ | gigageiyusdi |
| rudhlas | ᎩᎨᏍᏗ | gigesdi |
| rudh | ᎩᎦᎨ | gigage |
| arghans | ᎠᏕᎸ ᎤᏁᎬ | adelv unegv |
| gwynn | ᎤᏁᎦ | unega |
| melyn | ᏓᎶᏂᎨ | dalonige |
| Kernowek | Cherokiek | Treuslytherennans |
|---|---|---|
| Dydhyow an Seythen | ᎯᎸᏍᎩᎢᎦ | hilvsgiiga |
| Dy' Lun | ᎤᎾᏙᏓᏉᏅᎯ | unadodaquohnvhi |
| Dy' Meurth | ᏔᎵᏁᎢᎦ | talineiga |
| Dy' Mergher | ᏦᎢᏁᎢᎦ | tsoineiga |
| Dy' Yow | ᏅᎩᏁᎢᎦ | nvgineiga |
| Dy' Gwener | ᏧᎾᎩᎶᏍᏗ | junagilosdi |
| Dy' Sadorn | ᎤᎾᏙᏓᏈᏕᎾ | unadodaquidena |
| Dy' Sul | ᎤᎾᏙᏓᏆᏍᎬ | unadodaquasgv |
Ensamplys
[golegi | pennfenten]Enampel a Jerokiek skrifys
[golegi | pennfenten]| Cherokiek | Kernowek | Treuslytherennans |
|---|---|---|
| ᏂᎦᏓ ᎠᏂᏴᏫ ᏂᎨᎫᏓᎸᎾ ᎠᎴ | Yma pub den dinythys rydh ha | Nigada aniyvwi nigeguda'lvna ale |
| ᎤᏂᎶᏱ ᎤᎾᏕᎿ ᏚᏳᎧᏛ ᎨᏒᎢ. ᎨᏥᏁᎳ | kehaval yn dynita ha reythyow. Ymons | unihloyi unadehna duyukdv gesv'i. Gejinela |
| ᎤᎾᏓᏅᏖᏗ ᎠᎴ ᎤᏃᎵᏍᏗ | kemmynnys gans acheson ha kowses | unadanvtehdi ale unohlisdi |
| ᎠᎴ ᏌᏊ ᎨᏒ ᏧᏂᎸᏫᏍᏓᏁᏗ ᎠᎾᏟᏅᏢ ᎠᏓᏅᏙ ᎬᏗ. | hag y talons dyghtya'n eyl y gila yn spyrys bredheredh. | ale sagwu gesv junilvwisdanedi anahldinvdlv adanvdo gvhdi. |
Devynnow
[golegi | pennfenten]- ↑ 1.0 1.1 "Cherokee: A Language of the United States". Ethnologue. SIL International. 2013. Retrieved May 22, 2014.
- ↑ Montgomery-Anderson, Brad (June 2008). "Citing Verbs in Polysynthetic Languages: The Case of the Cherokee-English Dictionary". Southwest Journal of Linguistics. 27. Retrieved May 22, 2014.
- ↑ "Cherokee Syllabary". Omniglot. Retrieved May 22, 2014.
- ↑ "UNESCO Atlas of the World's Languages in danger". www.unesco.org. Retrieved 2017-12-17.
- ↑ Scancarelli, Janine; Hardy, Heather Kay (2005-01-01). Native Languages of the Southeastern United States. U of Nebraska Press. ISBN 0803242352.
- ↑ "Native Languages of the Americas: Cherokee (Tsalagi)". Native Languages of the Americas. Retrieved May 22, 2014.
- ↑ LeBeau, Patrik. Term Paper Resource Guide to American Indian History.Greenwoord. Westport, CT: 2009. p132.
- ↑ Woods, Thomas E. Exploring American History: Penn, William – Serra, Junípero Cavendish. Tarrytown, NY: 2008. p829.
- ↑ 9.0 9.1 Thompson, Irene (August 6, 2013). "Cherokee". aboutworldlanguages.com. Retrieved May 22, 2014.
- ↑ 10.0 10.1 "The Cherokee Nation & its Language" (PDF). University of Minnesota: Center for Advanced Research on Language Acquisition. 2008. Retrieved May 22, 2014.
- ↑ Thompson, Irene (August 6, 2013). "Cherokee". aboutworldlanguages.com. Retrieved May 22, 2014.