Ojibwe (yeth)
Ojibwe, Ojibweek, Anishinaabemowin po Anishinaabemowinek (Ojibwe: Anishinaabemowin, ᐊᓂᐦᔑᓈᐯᒧᐎᓐ) yw yeth genesik a Amerika North a'n teylu algonkek. An yeth yw gnashes dre gevres a rannyethow ha gansa henwyn leel hag yn fenowgh systemow skrifa leel ynwedh. Nyns usi unn rannyeth unsel usi styryes dhe vos an rowettha po'n mogha a vri, ha nyns usi system skrifa a worher pub rannyeth.
Y kowsir rannyethow a Anishinaabemowin yn Kanada, a Kebek soth-west, dre Ontario, Maintoba ha rannow a Saskatchewan, gans kemenethow a-ves yn Alberta; hag yn Statys Unys Amerika, a Vichigan dhe Wiskonsin ha Minnesota, gans niver a gemenethow yn Dakota North ha Montana, kepar ha bagasow a removyas dhe Gansas hag Oklahoma dres oos Removya'n Eyndogyon. Yma neb varyans yn klassheans an rannyethow, dhe'n lyha'n re a saw yw aswonys, a'n est dhe'n west: Algonkwin, Ojibwe Est, Ottawa, Ojibwe West, Oji-Cree, Ojibwe North-West, hag Ojibwe Soth-West. Herwydh hwithrans ke kevos, J. R. Valentine a aswon lies rannyeth aral maga ta: Ojibwe Berensek yn Ontario North-West, usi dyffranshes a Ojibwe North-West ganso; dhe'n north a Lynn Trygh; ha Nipissing. An diwettha a'n dhiw na a worher an keth tir hag Ojibwe Kres nag aswonir ganso.
Rannyethow kuntellys Anishinaabemowin a wra'n yeth Kenedhlow Kensa nessa mogha kowsys yn Kanada (wosa Cree), ha'n pesworra mogha kowsys y'n Statys Unys po Kanada wosa Navahoek, an yethow Inuit ha Cree.
Anishinaabemowin yw yagh luck avel yeth genesik. Waadookodaading Ojibwe Language Immersion School a dhysk pub klass dhe fleghes yn Anishinaabemowin yn unnik.
Lesrannans Doroniethel[golegi | pennfenten]
Herwydh data a-lemmyn an nivryans y kowsir pub varyans a Ojibwe gans a-dro dhe 56,531 person. An niver na a dhastewyn data a Niveryans 2000 an Statys Unys ha Niveryans Kanada 2006. Y terivir bos Anishinaabemowin kowsys gans sommen a 8,791 person y'n Statys Unys ha 7,355 anedha yw Amerikanoryon Enesik ha bys dhe 47,740 yn Kanada, hag ytho yth yw onan a'n yethow algek brassa herwydh niver an gowsoryon.
| Yeth | Kanada (2016) | Kanada (2011) | Statys Unys | Sommen (kowsoryon) | Sommen a boblans ethnek |
|---|---|---|---|---|---|
| Algonquin | 1,660 | 2,680 | 0 | 2,680 | 8,266 |
| Oji-Cree | 13,630 | 12,600 | 0 | 12,600 | 12,600 |
| Ojibwe | 20,470 | 24,896 | 8,355 | 33,251 | 219,711 |
| Ottawa | 165 | 7,564 | 436 | 8,000 | 60,000 |
| Sommen (dre wlas) | 35,925 | 47,740 | 8,791 | 56,531 | 300,577 |
Gerva[golegi | pennfenten]
Cheviseryow ha neoloiethow[golegi | pennfenten]
Kynth yma nebes geryow chevisyes a Sowsnek (r.e. gaapii, "koffi") hag a Frynkek (r.e. mooshwe, "lien dorn" (a mouchoir), ni-tii, "te" (a le thé, "an te")), dell yw usys, yma'n Anishinaabemowin merkadow awos y fowt a jevisya a yethow erel. Yn le henna, gwell yw gans kowsoryon gul geryow a dybyansow nowyth a'n erva a eksist seulabrys. Rag ensampel, yn Anishinaabemowin Minnesota, "ayren" yw bemisemagak, "tra a neyj" herwydh an lytheren ( a bimisemagad, "neyja"), ha "batri" yw ishkode-makakoons, "kist tan bian" ( a ishkode, "tan", ha makak, "kist"). Hogen "koffi" a henwir makade-mashkikiwaaboo (medhegneth lin du") gans lies kowsor, yn le gaapii. An geryow nowyth ma a var a ranndir dhe ranndir, ha war bolsow a gemeneth dhe gemeneth. Rag ensamepl yn Anishinaabemowin Ontario North-West, "ayren" yw ombaasijigan, yn lytherennek "devis a lyftir gans an gwyns" (a ombaasin, "dhe vos lyftyes gans an gwyns") yn le bemisemagak Minnesota.
Varyans Rannyethow[golegi | pennfenten]
Kepar ha neb rannyethow a dreus ranndiryow ledan, nebes geryow, ha gansa'n keth styr poran nans yw termyn, re esplegyas dhe synsi styryansow dyffrans y'n jydh hedhyw. Rag ensampel, zhooniyaans ("[somm] bian [a] arghans" orth kowsel a-dro dhe vathow) a styr "demma" (darn deg cent) y'n Statys Unys, mes "kwartron" (darn 25 cent) yn Kanada, po desabiwin ("tra a esedhir warnedhi") a styr "gorwedhva" po "sedh" yn Kanada, mes y tevnydhir rag "diber" yn arbennek y'n Statys Unys.
Achesonys kepar ha "batri" ha "koffi" a dhiskwedh ynwedh an dyffrans bras yntra styryow lytherennek a vorfemow unnik yn ger, ha brassa styr an ger kowal.
| Rol ver a Verbow Kesyewys (tressa person)
onjibaa = y teu izhaa = yth a maajaa = y tiberth bakade = yma nown ganso/gensi mino'endamo = lowen yw zhaaganaashimo = Y kows Sowsnek biindige = Y teu a-ji ojibwemo = Y kows Ojibwe boogidi = Y pramm boogide = Yma brammans ganso/gensi aadizooke = Y lever drolla wiisini = Y tiber minikwe = Yth ev bimose = Y kerdh bangishin = Y kodh dagoshin = Y trehedh giiwe = Yth a tre jiibaakwe = Y kegin zagaswe = Y meg nibaa = Y kosk giigoonyike = Y pyskess (lyth. Y hwra pyskes) gashkendamo = Trist yw bimaadizi = Y few gaasikanaabaagawe = Yma seghes ganso/gensi |
naboob = kowl ikwe = benyn inini = den ikwezens = mowes gwiiwizens = maw mitig = gwedhen asemaa = tobacko opwaagan = pib mandaamin = ys miskwi = goos doodoosh = bronn doodooshaaboo = leth doodooshaaboo-bimide = amanyn doodooshaaboowi-miijim = keus manoomin = ris gwyls omanoominiig = tus Menomonee giigoonh = pysk miskwimin = avanen gekek = hok gookooko'oo = oula migizi = er mool giniw = er owr bemaadizid = person bemaadizijig = tus makizin = mockasin, eskis wiigiwaam = wigwam, chi |