Hyns-horn Listowel ha Ballybunion

An Hyns-horn Listowel ha Ballybunion o hyns-horn unngledhren 8.9 mildir (14.4 km) esa byldyes ow tevnydhya'n bennrewl Lartigue a junyas Listowel ha Ballybunion yn Konteth Kerry, Wordhen.

Istori[golegi | pennfenten]

Ha Charles Lartigue ow korfenna displegya y system hyns-horn unngledhren, poblans Konteth Kerry yn Wordhen a brofyas hyns-horn yntra Listowel ha Ballybunion. Dewisys veu dhe vyldya'n hyns-horn ow tevnydhya tybyans Lartigue ha'n ragdres a gostyas £30,000. Ygerys veu an hyns-horn war an 29ves mis Hwevror 1888 avel an kensa hyns-horn unngledhren kenwerthel an bys.

An trenow a garyas gwara, yn arbennik bughes ha tewes treth ha poblans Kerry ha Limerick a dhevnydhyas an hyns-horn rag viajya dhe'n treth ha'n gwelyow golf yn Ballybunion. Fleghes Ballybunion a viajyas dhe'n Skol Nessa yn Listowel warnodho.

Oberys veu an hyns-horn anusadow hemm rag 36 bledhen heb waynya vyth budh. An hyn-horn veu kisyes y'n Bell Civil Wordhen hag ev veu deges yn 1924 awos achesonys erbysek.

Lokomotyvyow ha teknegieth[golegi | pennfenten]

Lokomotyvyow[golegi | pennfenten]

Pub lokomotyv o a'n eghen 0-3-0 ha byldyes bons gans an Kompani Jynn Hunslet. Drehevys bons yn arbennik gans diw galter rag omberthi war an gledhren, ha diw gist-dan, ytho res o dhe onan anedha bos truedhys gans an lewyer. Yth esa tender powerys dhe bub lokomotyv a dhevnydhyas diw hirgrennen rag gweres war vreow. Yth esa dew chymbla byghan war an tender rag an ethen gorvok dhyworth an hirgrenennow ma.

Topp-skavder an linen o 18 mph (29 kph), mes y hyllas an jynnow mos 30 mph (48 kph).

Jynn byghan henwys "pott-koffi" veu devnydhyes rag drehevel an linen.

Teknegieth[golegi | pennfenten]

Omberthi[golegi | pennfenten]

Res o dhe'n beghow bos omberthys yn kompes. Mar mynnsa tiek dannvon bugh dhe verghas, res a via dhodho dannvon dew leugh keffrys rag y omberthi; i a wrussa viajya war emlow a-dal a'n keth kert gwara.

Treusi an kledhrennow[golegi | pennfenten]

Nyns o possybyl drehevel treusvaow hyns-horn aawos desin an kledhrennow. Tennbonsow a-dreus dhe'n linen veu gwrys rag may halsa fordhow hy threusi, an ponsow ma veu oberys gans kesservysi.

Le may treusas lerghow bargen tir an hyns-horn, yth esa treusvaow esa grondyes war bennrewl mosow-treylya. Alhwedhys bons hag yth esa alhwedh dhe'n tiek. Wosa i dhe vos dasalhwedhys, y hyllas an gledhren bos treylyes dhe unn amal rag gasa an dreusva dhe vos devnydhyes.

Junyes o an dhew eghen a dreusva homm dhe sinellow awtomatek a stoppyas pub tren a neshas; traffik fordh veu res ragwir pub prys y'n kevreyth hemm.

Ny yllas trethysi chanjya amal an kocha ha'n tren ow movya. Eghen a bons-troos veu drehevys dhe benn nebes kochys, hag yth esa unn pons an keth ma karyes war gert aral. Hemm a asas trethysi dhe dreusi'n gledhren, pan veu an tren stoppyes yn gorsav.

Poyntyow[golegi | pennfenten]

Ny yllas poyntyow hyns-horn usadow bos devnydhyes, ytho mosow-treylya kromm a wrug an soodh. Pan vons rosellys yn unn tu, an warr a junnyas an penn-lergh ha lergh aral. Pan vons rosellys 180 gradh, an warr eth y'n tu a-dal, hag ytho hi a junyas an penn-lergh gans lergh dyffrans.

An jydh hedhyw[golegi | pennfenten]

Yn 2003, an Lartigue Monorailway Restoration Committee a ygeris rann 1,000 meter (1,100 lath) a hyns-horn yn Listowel. Oberys yw an linen homm gans lokomotyv disel esa gwrys dhe omheveli onan an jynnow 0-3-0 gwreydhek. An jynn ha tren a gochys veu byldyes gans Alan Keef Ltd.