Jump to content

Dugeth Kernow

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
Baner Dug Kernow.

Dugeth Kernow yw fondyans gans savla korf-laghel disputys. Herwydh kenedhlogoryon gernewek, Kernow hy honan yw Dugeth sovran (palatine state); yma an savla ma ow terivas orth unnikter Kernow yn korf-lagha an Rywvaneth Unys. Mes herwydh negesydhyon an Dugeth, nyns yw an Dugeth moy ages kowethyans kerthow synsys yn trest rag dyghtya rentow rag er kurun an Rywvaneth Unys (lemmyn Charlys, Pryns Kembra).

Yma derivadow selvenek yn kever Kernow yn erthygel chyf y honan. An erthygel ma yw desynys ytho rag derivadow yn kever (1) styryans korf-laghel a Dhugeth Kernow rag an pow, ha (2) kerthow trest an Dugeth.

An Dugeth a veu fondys yn 1337 gans Edward III a Bow Sows a-barth y vab, Edward, an Pryns Du. Nyns yw keth offisyow Pryns Kembra ha Dug Kernow, a-ban yw res gwruthyl Pryns Kembra pub gweyth, mes eritir an dugeth yn sempel.

Nyns usi an Dugeth ow pe toll-dir. Sommenn a gerthow an Dugeth yw 571 km², ha hanter anodho yn Dewnans (285 km², yn arbennik yn Dartmoor). Yma leun a gerthow an trest yn Kernow hag Ynysek Syllan (93 km²), Gwlas an Hav (60 km²), ha Herefordshire (54 km²) ynwedh. Dugethow ryal unnik y'n Rywvaneth Unys yw Dugeth Kernow ha Dugeth Lancashire. Yn hengovek, yth esa rentow an Dugeth ow talleth yn balyow sten.

Yma kenedhlogoryon Gernewek (ha ken Kernowyon pals) ow nagha bos Pow Kernow "konteth" (shire county) y'n styryans usadow, ha poesek yw bosva an Dugeth rag igeri an tybyans ma. Y leverir menowgh, rag ensampel, bos Kernow dugeth a-der konteth ha gensi kontethow hy honan. Hwath pella, yth esa dhe Dhug Kernow gweythres korf-laghel ow kelwel Senedh an Stenegow. Dug Kernow a via ytho penn an stat yn Kernow. Ny vern bos gans an dugeth kerthow yn Pow Sows ha Kembra, herwydh an argyans ma: Kurun an Rywvaneth Unys a yll synsi kerthow yn powyow erell heb chanjya savla an Vyghternes y'n Rywvaneth hy honan.

Dugys Kernow

[golegi | pennfenten]
Dug Kernow Tas po mamm A-dhia Bys
Edward, an Pryns Du Edward III 1337 (Senedh) 1376 (mernans)
Hykka a Bordeaux Edward, an Pryns Du 1376 (chartour) 1377 (myghtern yn Hykka II)
gwagla 1377 1399
Henry a Venow Henry IV 1399 (Senedh) 1413 (myghtern yn Henry V)
gwagla 1413 1421
Henry Henry V 1421 (dineythyans) 1422 (myghtern yn Henry VI)
gwagla 1421 1453
Edward a Westminster Henry VI 1453 (dineythyans) 1471 (mernans)
Edward Plantagenêt Edward IV 1470 (chartour) 1483 (myghtern yn Edward V)
Edward, Yurl Salisbury Hykka III 1483 (myghternses y das) 1484 (mernans)
gwagla 1484 1486
Arthur Tudur Henry VII 1486 (dineythyans) 1502 (mernans)
Henry Tudur, Dug Evrok Henry VII 1502 (mernans y vroder Arthur) 1509 (myghtern yn Henry VIII)
gwagla (saw nebes dydhyow) 1509 1537
Henry Henry VIII 1511 (dineythyans) 1511 (mernans)
Henry Henry VIII 1514 (dineythyans) 1514 (mernans)
Henry Henry VIII 1534 (dineythyans) 1534 (mernans)
Henry Henry VIII 1536 (dineythyans) 1536 (mernans)
Edward Tudur Henry VIII 1537 (dineythyans) 1547 (myghtern yn Edward VI)
gwagla 1547 1603
Henry, Dug Rothesay Jamys I 1603 (myghternses y das) 1612 (mernans)
Charlys Stuart, Dug Evrok Jamys I 1612 (mernans y vroder Henry) 1625 (myghtern yn Charlys I)
gwagla (saw nebes dydhyow) 1625 1630
Charlys Jamys Stuart Charlys I 1629 (dineythyans) 1629 (mernans)
Charlys Stuart Charlys I 1630 (dineythyans) 1649 (myghtern yn Charlys II)
gwagla 1649 1688
Jamys Fransis Edward Stuart Jamys II 1688 (dineythyans) 1689 (domhwelans y das)
gwagla 1689 1714
Georg August Jori I 1714 (myghternses y das) 1727 (myghtern yn Jori II)
Friedrich Ludwig Jori II 1727 (myghternses y das) 1751 (mernans)
gwagla 1751 1762
Georg August Friedrich Jori III 1762 (dineythyans) 1820 (myghtern yn Jori IV)
gwagla 1820 1841
Albert Edward Victoria 1841 (dineythyans) 1901 (myghtern yn Edward VII)
Jori Edward VII 1901 (myghternses y das) 1910 (myghtern yn Jori V)
Edward Jori V 1910 (myghternses y das) 1936 (myghtern yn Edward VIII)
gwagla 1936 1952
Charlys III Elisabeth II 1952 (myghternses y vamm) 2022 (myghtern yn Charlys III)
Wella Charlys III 2022 (myghternses y das)


Kevrennow yn-mes

[golegi | pennfenten]
Porth Kernow – Tre rag folennow ha klassys Wikipedya a-dro dhe Gernow.